Paylaşım Yap
Tüm Reklamları Kapat
Tüm Reklamları Kapat

X İnaktivasyonu: Erkeklerin Memeleri, Kaliko Kedileri ve Kadınların Çalışmayan X Kromozomu

X İnaktivasyonu: Erkeklerin Memeleri, Kaliko Kedileri ve Kadınların Çalışmayan X Kromozomu 3D Models World
6 dakika
15,644
Tüm Reklamları Kapat

Hepimizin bildiği gibi vücudumuzdaki hücrelerin neredeyse hepsinde 46 kromozom bulunur. Bunların 23 tanesi annemizden, 23 tanesi ise babamızdan gelir. Bu 23 çiftin 22 çifti otozomal kromozomlardır; yani vücut kromozomlarınız. 1 çift ise meşhur X ve Y kromozomlarından oluşan eşey kromozomlarınızdır. Eğer iki adet X kromozomuna sahipseniz dişi, bir adet X ve bir adet Y kromozomuna sahipseniz erkek cinsiyetine sahip olursunuz. Ancak insan dişilerinde, yani kadınlarda, hücrelerde bulunan bu iki X kromozomundan sadece 1 tanesinin aktif olduğunu, diğerinin hiçbir işe yaramadığını biliyor muydunuz? Peki şöyle soralım: Sizce erkeklerin meme uçları, kadınların X kromozomu ve kaliko kedilerinin ortak noktası nedir? Embriyoloji ve genler!

Erkeklerde Neden Meme Ucu Olduğunu Hiç Düşündünüz mü?

Erkeklerde neden meme ucu var? Aslında bu konuyu şuradaki yazımızda işlemiştik; ama kısaca üzerinden geçelim: Sonuçta memelerin var olma nedeni, yavrulara süt verebilmektir. Bunun nedeni, ana rahmindeki insan gelişiminin yaklaşık ilk 6 hafta boyunca yavru "dişi olacakmış gibi" yaşanmasıdır.

Tüm Reklamları Kapat

Evet, ilk birkaç haftada dişi veya erkek ayırt etmeksizin vücut planı dişilerinkine göre gelişir. Yaklaşık 6. haftada ekreklerde Y kromozomunun aktive olup, testosteron salgısının başlaması sonucu erkeklere özgü penis oluşumu gibi cinsiyet özellikleri gelişmeye başlar. Ancak meme dokusu bu ilk 6 haftada çoktan şekillendiği için, erkeklerde de tam gelişmemiş bir meme dokusu görülür. Şimdi dönelim kadınlara:

X İnaktivasyonu

Tüm memeli hayvanlarda olduğu gibi, bir memeli olan insanların da embriyolojik gelişimi sırasında dişilerde ilginç bir şey yaşanır: Embriyo yaklaşık 4 günlükken, yani oluşacak bebeğin sadece 100 kadar hücresi bulunurken, bu dişi hücrelerdeki iki adet X kromozomundan birisi susturulur. Buna X-İnaktivasyonu adı verilir. Bunun sebebi, cinsiyete özgü genlerin biri anneden, biri babadan gelen X kromozomlarında tamamen farklı nitelikte olabiliyor olmasıdır. Bunlardan birinin susturulmadığı halde dişi gelişimi düzgün tamamlanamaz.

Tüm Reklamları Kapat

Yaklaşık dördüncü günde olan, hücre çekirdeği içindeki iki X kromozomunun birbiriyle adeta kavgaya tutuşmasıdır. Bu moleküler bir kavgadır. Krozomomlar aracılığıyla üretilen çeşitli yapısal proteinlerin ve metil gruplarının karşı tarafı baskılaması yoluyla kazanılır. Ve nihayetinde bir taraf üstün gelir. Bu üstünlük, diğer X kromozomunun paketlenmesini sağlayan histon proteinlerinin daha da sıkı paketlenerek kromozomu ufacık bir yapıya dönüştürmesi ile sağlanır. Böylece hücre bu ufalmış X kromozomuna artık erişemez, üzerindeki genetik bilgiyi okuyamaz. İşte bu "X kromozomu inaktive edilmiştir." deriz.

Bu yazımızın başında X kromozomunun neredeyse tamamen işlevsiz olduğunu söyledik; çünkü bu inaktivasyon, genler düzeyinde %85 civarında başarılabilmektedir. Yani inaktive edilen X kromozomu üzerindeki genlerin %15 civarı işlevini korur. Bu sayede fenotip üzerinde de az sonra sözünü edeceğimiz değişimleri yaratabilir. Yani bu inaktivasyon kusursuz değildir.

Rastgele İnaktivasyon!

Bu olayı en ilginç kılan ise, bu inaktivasyonun tamamen rastgele gerçekleşmesidir. Yani en azından şu anda bildiğimiz kadarıyla hangi X kromozomunun inaktif hale geleceğinin belli bir mekanizması yoktur. Aynı dişinin embriyosundaki 100 hücreden kimisinde babadan gelen X kromozomu, kimisinde ise anneden gelen X kromozomu susturulur. Böylece bu hücrelerden üretilen diğer tüm vücut hücreleri de, bu 100 atasal hücreden hangisinden geldiklerine bağlı olarak babadan veya anneden gelen X kromozomunun inaktif olduğu şekilde üretilir.

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Bu ne demektir? Eğer bir insanın veya bir diğer memeli hayvanın dişilerinin vücutlarını hayali bir "X kromozomu tarayıcısı" ile tarayacak olsaydık... Vücutlarının kabaca %50'sinde bir çeşit X kromozomu, diğer %50'sinde ise bir başka çeşit X kromozomu görürdük!

Veritasium

Bu, memeli dişilerinin X kromozomu bakımından "mozaik yapıda" olması demektir. Vücutlarındaki farklı X kromozomları, gelişim desenlerine bağlı olarak şeritler halinde vücuda dağılmıştır. Yalnız bunu lütfen evrimsel biyolojideki mozaiklik kavramı ile karıştırmayın, çünkü orada hücre popülasyonlarının genotipinde karmaşık bir dağılım görülür. Burada olan ise epigenetiktir. Mozaiklik ile ilgili daha fazla bilgiyi buradan alabilirsiniz; epigenetiğe de az sonra döneceğiz.

Kaliko Kedileri ve X İnaktivasyonu

Tabii dışarıdan bakınca insanlarda böyle bir farklılık göremiyoruz; çünkü insan X kromozomunun fiziksel özelliklere etkisinde, en azından renk gibi bariz fiziksel özellikler bakımından çok büyük farklılıklar yok. Ancak kedi dostlarımızda bunu görmek mümkün. Kaliko adı verilen renkli kedileri görmüşsünüzdür.

Kaliko Kedisi
Kaliko Kedisi
Juan Pascual

Kaliko, 16. yüzyıldan beri kullanılmakta olan düz dikişli ve pamuklu bir kumaştır. İlk olarak Hindistan'ın Kozhikode bölgesinde üretilmiştir. Bu bölgenin adı tarihte Kolikod veya Kalikut olarak da anılmıştır. Kaliko sözcüğü de buradan gelmektedir. Bu kumaşın rengarenk dokunabilmesinden ötürü, birden fazla kürk rengine sahip kedilere de bu isim verilmiştir.

Kaliko Kumaşı
Kaliko Kumaşı
Wikipedia

Evet, bir doz tarih ve coğrafya dersi de gördük. Şimdi biyolojiye dönelim:

Tüm Reklamları Kapat

Kaliko, yani rengarenk olan kedilerin neredeyse her zaman dişi olduğunu da belki duymuşsunuzdur. Peki dişilerde neden rengarenk bir kürk olduğunu hiç düşündünüz mü? İşte bunun nedeni, X kromozomu inaktivasyonudur. Bu kedilerde X kromozomu üzerinde bulunan bir gen, kürk rengine etki edecek şekilde mutasyona uğramıştır. Dişi ve erkek soy hatlarında farklı şekillerde bulunan bu gen, dişi vücudunda susturulan X kromozomu dağılımına göre kedilere renk desenlerini verir.

Yani kaliko bir kedi çeşidi değildir. Belirli bir genetik dağılıma sahip olduğu için rengarenk olabilen farklı kedi çeşitlerinin genel ismidir. Örneğin Van Kedisi, Norveç Orman Kedisi, Siberya Kedisi, İran Kedisi, Arap Mau kedisi gibi birçok kedi çeşidinde kalikoluk durumu görülebilir. Neredeyse hepsi dişi olur diyoruz, çünkü bazı nadir durumlarda erkekler de kaliko olabilirler. Ancak bu durumun oluşabilmesi için erkeğin XY kromozomu yerine XXY kromozomuna sahip olması gerekir. Yani bir kromozomal çoklanma mutasyonu yaşanmalıdır.

X İnaktivasyonunun Diğer Etkileri

Memeli hayvanlarda X inaktivasyonu açısından ilginç bir diğer durum, insanlar gibi plasentalı memeliler ile kangurular gibi keseli memeliler arasında görülmektedir. Söylediğimiz gibi biz plasentalı memeli hayvan türlerinde X inaktivasyonu rastgele yaşanır. Keseli memelilerde ise neredeyse her zaman erkekten gelen X kromozomu susturulur. Bu durum, evrimsel soy hatlarında meydana gelen ufak değişimlerin tüm torun türlere nasıl aktarıldığına yönelik harika bir örnektir.

Ayrıca kadınlar üzerinde yapılan bir çalışmada, kadınların %5 ila 20'si arasında bu inaktivasyonun rastgelelikten saparak belli bir kromozomun daha yaygın olarak susturulmasına sebep olur.

Tüm Reklamları Kapat

Bunun en ekstrem örneklerinden birisi 2015'te yaşandı: Tek yumurta ikizi olan iki kız kardeşten biri, X kromozomu üzerinde taşınan ve genetik bir hastalık olan Menkes Hastalığı sonucu 3 yaşındayken öldü. Diğer ikiz ise, birebir aynı genetik yapıda olmasına rağmen, hiçbir semptom göstermeden yaşamına devam etti. Bu ikizlerden birinde çoğunlukla annenin X kromozomu daha baskın olarak susturulmuşken, diğerinde çoğunlukla babanın X kromozomu susturulmuştu. Dolayısıyla birebir aynı genetik yapıya sahip olmalarına rağmen, sadece birinde bu hastalığa dair genler okunarak proteine dönüştürülmüş ve sadece ikizlerden sadece biri ölmüştür.

İkisinden sadece biri Menkes Hastalığı'na yakalanan ikizler...
İkisinden sadece biri Menkes Hastalığı'na yakalanan ikizler...
AJMG

Epigenetik

Göreceğiniz üzere genler, sadece size gelişleri sonucu edindiğiniz özelliklerden ibaret değillerdir. Bir genin susturulması veya aktive edilmesi de sonucu doğrudan etkiler. İşte bir genin bireyin içinde nasıl değiştirildiğini, nasıl susturulduğunu, ne şartlar altında okunduğunu inceleyen bilim dalına epigenetik adı verilir.

Epigenetik sayesinde biliyoruz ki, ebeveynlerinizin ve hatta onların ebeveynlerinin yaşam tarzları, sizin sağlığınızı ve genlerinizi doğrudan etkileyebilir! Örneğin sigara tüketimi veya karsinojen besinlerle olan etkileşiminiz, hatta strese ne kadar maruz kaldığınız, yavrularınızın sağlığını ve yaşantısını doğrudan etkiler.

Yani hayatınızı nasıl yaşadığınıza çok dikkat etmelisiniz; çünkü çocuklarınıza aktaracağınız şey sadece genetik yapınız değil, o genlerin nasıl işlendiği de olacak

Bu Makaleyi Alıntıla
Okundu Olarak İşaretle
202
0
  • Paylaş
  • Alıntıla
  • Alıntıları Göster
Paylaş
Sonra Oku
Notlarım
Yazdır / PDF Olarak Kaydet
Bize Ulaş
Yukarı Zıpla

İçeriklerimizin bilimsel gerçekleri doğru bir şekilde yansıtması için en üst düzey çabayı gösteriyoruz. Gözünüze doğru gelmeyen bir şey varsa, mümkünse güvenilir kaynaklarınızla birlikte bize ulaşın!

Bu içeriğimizle ilgili bir sorunuz mu var? Buraya tıklayarak sorabilirsiniz.

İçerikle İlgili Sorular
Soru & Cevap Platformuna Git
Bu İçerik Size Ne Hissettirdi?
  • Tebrikler! 45
  • Bilim Budur! 21
  • İnanılmaz 14
  • Muhteşem! 9
  • Mmm... Çok sapyoseksüel! 7
  • Umut Verici! 5
  • Merak Uyandırıcı! 4
  • Korkutucu! 2
  • Güldürdü 1
  • Üzücü! 0
  • Grrr... *@$# 0
  • İğrenç! 0
Kaynaklar ve İleri Okuma
  1. Türev İçerik Kaynağı: Veritasium | Arşiv Bağlantısı
  • J. Y. Ahn, et al. X Chromosome: X Inactivation. (1 Ocak 2008). Alındığı Tarih: 17 Mart 2019. Alındığı Yer: Nature Knowledge | Arşiv Bağlantısı
  • A. L. Burgemeister, et al. (2015). Menkes Disease With Discordant Phenotype In Female Monozygotic Twins. AJMG, sf: 2826-2829. | Arşiv Bağlantısı
  • J. M. Puck, et al. (1998). X Inactivation In Females With X-Linked Disease. NEJM, sf: 325-328. | Arşiv Bağlantısı
  • B. Science. X Inactivation. (26 Nisan 2012). Alındığı Tarih: 17 Mart 2019. Alındığı Yer: YouTube | Arşiv Bağlantısı
  • Veritasium. Why Women Are Stripey. (4 Haziran 2014). Alındığı Tarih: 17 Mart 2019. Alındığı Yer: YouTube | Arşiv Bağlantısı
  • WEHImovies. X Inactivation And Epigenetics. (25 Ocak 2012). Alındığı Tarih: 17 Mart 2019. Alındığı Yer: YouTube | Arşiv Bağlantısı
  • Wikipedia. X-Inactivation. (26 Şubat 2019). Alındığı Tarih: 17 Mart 2019. Alındığı Yer: Wikipedia | Arşiv Bağlantısı
  • J. M. Calabrese. (2012). Site-Specific Silencing Of Regulatory Elements As A Mechanism Of X-Inactivation. Cell, sf: 951-963. | Arşiv Bağlantısı
Tüm Reklamları Kapat

Evrim Ağacı'na her ay sadece 1 kahve ısmarlayarak destek olmak ister misiniz?

Şu iki siteden birini kullanarak şimdi destek olabilirsiniz:

kreosus.com/evrimagaci | patreon.com/evrimagaci

Çıktı Bilgisi: Bu sayfa, Evrim Ağacı yazdırma aracı kullanılarak 29/03/2024 15:55:07 tarihinde oluşturulmuştur. Evrim Ağacı'ndaki içeriklerin tamamı, birden fazla editör tarafından, durmaksızın elden geçirilmekte, güncellenmekte ve geliştirilmektedir. Dolayısıyla bu çıktının alındığı tarihten sonra yapılan güncellemeleri görmek ve bu içeriğin en güncel halini okumak için lütfen şu adrese gidiniz: https://evrimagaci.org/s/7684

İçerik Kullanım İzinleri: Evrim Ağacı'ndaki yazılı içerikler orijinallerine hiçbir şekilde dokunulmadığı müddetçe izin alınmaksızın paylaşılabilir, kopyalanabilir, yapıştırılabilir, çoğaltılabilir, basılabilir, dağıtılabilir, yayılabilir, alıntılanabilir. Ancak bu içeriklerin hiçbiri izin alınmaksızın değiştirilemez ve değiştirilmiş halleri Evrim Ağacı'na aitmiş gibi sunulamaz. Benzer şekilde, içeriklerin hiçbiri, söz konusu içeriğin açıkça belirtilmiş yazarlarından ve Evrim Ağacı'ndan başkasına aitmiş gibi sunulamaz. Bu sayfa izin alınmaksızın düzenlenemez, Evrim Ağacı logosu, yazar/editör bilgileri ve içeriğin diğer kısımları izin alınmaksızın değiştirilemez veya kaldırılamaz.

Tüm Reklamları Kapat
Keşfet
Akış
İçerikler
Gündem
Alan
Astrobiyoloji
Alkol
Yaşanabilir Gezegen
Çekirdek
Tohum
Botanik
Nöron
Makina
Karanlık
Uydu
Aminoasit
Geometri
Sayı
Mantık Hatası
Beyin
Bilişsel
Hominid
Evren
Süt
Araştırma
Filogenetik
Homo Sapiens
İspat
Güneş
Aklımdan Geçen
Komünite Seç
Aklımdan Geçen
Fark Ettim ki...
Bugün Öğrendim ki...
İşe Yarar İpucu
Bilim Haberleri
Hikaye Fikri
Video Konu Önerisi
Başlık
Gündem
Bugün Türkiye'de bilime ve bilim okuryazarlığına neler katacaksın?
Bağlantı
Kurallar
Komünite Kuralları
Bu komünite, aklınızdan geçen düşünceleri Evrim Ağacı ailesiyle paylaşabilmeniz içindir. Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Bilim kimliğinizi önceleyin.
Evrim Ağacı bir bilim platformudur. Dolayısıyla aklınızdan geçen her şeyden ziyade, bilim veya yaşamla ilgili olabilecek düşüncelerinizle ilgileniyoruz.
2
Propaganda ve baskı amaçlı kullanmayın.
Herkesin aklından her şey geçebilir; fakat bu platformun amacı, insanların belli ideolojiler için propaganda yapmaları veya başkaları üzerinde baskı kurma amacıyla geliştirilmemiştir. Paylaştığınız fikirlerin değer kattığından emin olun.
3
Gerilim yaratmayın.
Gerilim, tersleme, tahrik, taciz, alay, dedikodu, trollük, vurdumduymazlık, duyarsızlık, ırkçılık, bağnazlık, nefret söylemi, azınlıklara saldırı, fanatizm, holiganlık, sloganlar yasaktır.
4
Değer katın; hassas konulardan ve öznel yoruma açık alanlardan uzak durun.
Bu komünitenin amacı okurlara hayatla ilgili keyifli farkındalıklar yaşatabilmektir. Din, politika, spor, aktüel konular gibi anlık tepkilere neden olabilecek konulardaki tespitlerden kaçının. Ayrıca aklınızdan geçenlerin Türkiye’deki bilim komünitesine değer katması beklenmektedir.
5
Cevap hakkı doğurmayın.
Bu platformda cevap veya yorum sistemi bulunmamaktadır. Dolayısıyla aklınızdan geçenlerin, tespit edilebilir kişilere cevap hakkı doğurmadığından emin olun.
Ekle
Soru Sor
Sosyal
Yeniler
Daha Fazla İçerik Göster
Popüler Yazılar
30 gün
90 gün
1 yıl
Evrim Ağacı'na Destek Ol

Evrim Ağacı'nın %100 okur destekli bir bilim platformu olduğunu biliyor muydunuz? Evrim Ağacı'nın maddi destekçileri arasına katılarak Türkiye'de bilimin yayılmasına güç katın.

Evrim Ağacı'nı Takip Et!
Yazı Geçmişi
Okuma Geçmişi
Notlarım
İlerleme Durumunu Güncelle
Okudum
Sonra Oku
Not Ekle
Kaldığım Yeri İşaretle
Göz Attım

Evrim Ağacı tarafından otomatik olarak takip edilen işlemleri istediğin zaman durdurabilirsin.
[Site ayalarına git...]

Filtrele
Listele
Bu yazıdaki hareketlerin
Devamını Göster
Filtrele
Listele
Tüm Okuma Geçmişin
Devamını Göster
0/10000
Bu Makaleyi Alıntıla
Evrim Ağacı Formatı
APA7
MLA9
Chicago
Ç. M. Bakırcı. X İnaktivasyonu: Erkeklerin Memeleri, Kaliko Kedileri ve Kadınların Çalışmayan X Kromozomu. (17 Mart 2019). Alındığı Tarih: 29 Mart 2024. Alındığı Yer: https://evrimagaci.org/s/7684
Bakırcı, Ç. M. (2019, March 17). X İnaktivasyonu: Erkeklerin Memeleri, Kaliko Kedileri ve Kadınların Çalışmayan X Kromozomu. Evrim Ağacı. Retrieved March 29, 2024. from https://evrimagaci.org/s/7684
Ç. M. Bakırcı. “X İnaktivasyonu: Erkeklerin Memeleri, Kaliko Kedileri ve Kadınların Çalışmayan X Kromozomu.” Edited by Çağrı Mert Bakırcı. Evrim Ağacı, 17 Mar. 2019, https://evrimagaci.org/s/7684.
Bakırcı, Çağrı Mert. “X İnaktivasyonu: Erkeklerin Memeleri, Kaliko Kedileri ve Kadınların Çalışmayan X Kromozomu.” Edited by Çağrı Mert Bakırcı. Evrim Ağacı, March 17, 2019. https://evrimagaci.org/s/7684.
ve seni takip ediyor

Göster

Şifrenizi mi unuttunuz? Lütfen e-posta adresinizi giriniz. E-posta adresinize şifrenizi sıfırlamak için bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Eğer aktivasyon kodunu almadıysanız lütfen e-posta adresinizi giriniz. Üyeliğinizi aktive etmek için e-posta adresinize bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Close