2°C’den fazla bir küresel ısınmanın dünyamız için ciddi sonuçlar doğuracağını çeşitli defalar farklı kaynaklardan duymuşsunuzdur. Örneğin, iklim değişikliği konusundaki en yetkin uluslararası kuruluş olan Hükümetlerarası İklim Değişikliği Paneli (IPCC), 2°C’den fazla bir küresel ısınmanın ekstrem iklim olaylarını arttıracağını belirtiyor. 2009’daki Kopenhag ve 2015’teki Paris İklim Zirvesi’nde ülkeler, ortalama küresel ısınmayı uzun vadede 2°C’nin altında (sanayi devrimi öncesine kıyasla) tutma konusunda görüş birliğine vardılar. Bunu nasıl yapacaklarına dair somut taahhütlerde bulunmaktan kaçınsalar da…

Peki geleceğe yönelik olarak birçok senaryo ve niyet beyanları ortalarda dolanırken bugüne dek ne kadar ısınma gerçekleşti, özellikle de ülkemizde? Son 30 yılda Türkiye’de ortalama ne kadar sıcaklık artışı gerçekleşti? Bunun bölgelere göre dağılımı ne? Ve sıcaklıklar artarken yağışlar arttı mı, azaldı mı? Aralarında nasıl bir ilişki var? Bu sorulara cevaplar arayan çalışmamız 13 Eylül 2016 tarihinde, Avrupa Yer Bilimleri Birliği’nin (EGU) Hydrology and Earth Systems Sciences dergisinde yayınlandı.

Yaklaşık yüz yıl önce, 29 Mayıs 1919'da bir güneş tutulması sırasında yapılan ölçümler, Einstein’ın genel görelilik teorisini doğruladı. Bundan daha önce ise Einstein, ışığı anlama biçimimizi kökten değiştiren özel görelilik teorisini geliştirmişti. Bu teori günümüzde bile parçacıkların uzayda nasıl hareket ettiğini anlamamıza rehberlik ediyor ki bu da uzay araçlarını ve astronotları radyasyondan korumak için hayati bir araştırma alanı.

Özel görelilik teorisi, ışık parçacıklarının, yani fotonların boşlukta saatte yaklaşık 1.079.252.848 km gibi sabit bir hızla yol aldığını gösterdi. Bu hız, ulaşılması son derece zor ve de bu ortamda aşılması imkânsız bir hızdır. Ancak uzayın her yerinde, kara deliklerden Dünya’ya yakın çevrelere kadar parçacıklar gerçekten inanılmaz hızlara çıkmaktadır; bazıları ışık hızının %99,9’una kadar ulaşmaktadır.

Çocuklarınızla yapabileceğiniz eğlenceli aktivitelerden biri, onların hem eğlenip, hem de bilimsel bazı bilgiler öğrenebilecekleri deneyler yapmalarına yardımcı olmaktır. Bu deneyin sonunda bir asit-baz tepkimesine tanıklık etmiş ve tamamen doğal ve oldukça eğlenceli bir temizlik malzemesi üretmiş olacaksınız. 

1. Ilık su ile sıvı sabunu karıştırarak 5-6 farklı çorba tabağına bu karışımı dökün.

Evrenin şu anda genişliyor olduğu gözlemi bizi, evrenin geçmişte çok daha küçük, dolayısıyla yoğun ve sıcak bir hacimde sıkıştığı fikrine götürdü. Peki evren, böylesine ufak bir noktadan nasıl ortaya çıktı?

Kozmik zamanın en erken anlarında, enerjiler ve koşullar o kadar aşırıydı ki, bu konuda geliştirdiğimiz teorilerin yanlış olma ihtimali, doğru olma ihtimalinden çok daha yüksektir. Bir örnek vermek gerekirse, giderek popülerleşen ve doğru oldukları konusundaki güvenimizin giderek arttığı ebedi enflasyon teorileri, "kozmik enflasyon" denen olayın evrenin büyük bölümünde sonsuza kadar sürdüğünü öne sürerek, bu yazıda sürekli bahsedeceğimiz "Büyük Patlama'dan bu yana geçen $n$ saniye" kavramını tanımsız hale getirmektedir. Bu nedenle, en erken aşamalar hâlen aktif bir araştırma alanıdır ve hâlâ spekülatif olan ve bilimsel bilgi geliştikçe muhakkak değişecek olan fikirlere dayanmaktadır.

Bu yazımızda FOTON-M3 projesinin “Tardigrade Resistance to Space Effects” (TARSE) misyonu yani "Uzay Etkilerine Tardigrad Direnci" misyonu üzerinde durulup ilk deney sonuçlarına dair bilgiler verilmeye çalışılmıştır. FOTON-M3 projesinin diğer misyonları olan TARDIS misyonuna ait yazımıza buradan, RoTaRad misyonuna ait yazımıza ise buradan ulaşabilirsiniz.

Foton, Rus bilim uydu ve yeniden giriş aracı programlarının proje adıdır. Foton projesinin ana odağı ise genel anlamda malzeme bilimi araştırmalarını kapsar, ancak bazı görevlerde biyoloji dahil pek çok farklı disiplini içeren araştırmalar da yapılmıştır. Orijinal Foton serisi, 1985-1999 yılları arasında Plesetsk Cosmodrome'dan 12 lansmanı içeriyordu. Foton-M adı altında ikinci seri ise orijinal Foton üzerinde birçok tasarım geliştirmesini içermekle beraber günümüzde de hala devam ettiriliyor.

Gezegenimizin her köşesinde uzanan yollar, insan yapımı en yaygın altyapı unsurlarından biridir. Bu yollar yalnızca toprağı kaplamakla kalmaz; nehirlerin ekosistemini bozar, atmosferi kirletir, ormanları baskılar ve doğal yaşam alanlarında kalıcı etkiler bırakır. Örneğin Amerika Birleşik Devletleri'nde yollar, ülkenin yalnızca %1'ini kaplamaktadır. Ancak bu yolların yol açtığı gürültü, hava kirliliği ve habitat parçalanması gibi ekolojik etkiler ülke genelinin %20'sini kapsayacak şekilde yayılmaktadır.^[1]

Yol altyapısının çevresel etkileri yalnızca ekosistem sınırlarını aşmakla kalmaz; aynı zamanda taşımacılık sektörünü, iklim değişikliğine en büyük katkı sağlayan alanlardan biri haline getirir.^[2] Yol ağlarının genişlemesinin kontrol altına alınması hem iklim değişikliğinin yavaşlatılması hem de biyolojik çeşitliliğin korunması için kritik bir öneme sahiptir. Bu doğrultuda, 2050 yılına kadar dünya çapında 40 milyon kilometre yeni yol inşasının planlandığı göz önüne alındığında, ekosistemler üzerinde daha fazla bozulma ve "ekolojik yaranın" oluşması öngörülmektedir.^[3]

10 Eylül 1945'te yaşanan garip olay, esasında canlıların bölünmez bir bütünmüş gibi gözüken yapılarının, ne kadar da mekanistik bir şekilde çalıştığını gözler önüne serdi. 

Amerika'nın Kolorado Eyaleti'nin Fruita bölgesinde yaşayan Lloyd Olsen, 5.5 aylık Wyandotte tavuğu türünden horozlarından birini yemek üzere kafasını balta yardımıyla kopardı.^[1] Ancak ondan sonra olanlar, kişinin horozu yemesine imkan vermeyecek türdendi. Kafası kopan horoz, hiçbir şey olmamış gibi hareketlerini sürdürmeyi devam etti. Öyle 3-5 saniye değil! Mike, tamamen kafasız bir şekilde tam 2 sene boyunca yaşamını sürdürdü!

Bilime ve bilimsel gerçeklere karşı kuşku uyandırmaya çalışan kişilerin en sık gündeme getirdikleri konulardan birisi, bilimin sıklıkla kendini yenilediği, bundan birkaç sene önce "doğru" dediğine şimdi "yanlış" diyebilmesi, yani zaman içinde güncellenmesidir. Bu şekilde sürekli değişen ve kendini yenileyen bilime güvenebilir miyiz? Şu anda "doğru" kabul ettiğimiz şeylerin, bundan birkaç on sene sonra "yanlış" olmadığını nereden bilebiliriz?

İlk olarak şunu net olarak söyleyerek başlayalım: Evet, bilime güvenebiliriz! Hatta öyle ki, bilime güvenme nedenlerimizin başlıcası, bilimin kendini yeniliyor ve güncelliyor olmasıdır. Bir diğer deyişle, tam da bu "yenilenme" özelliği nedeniyle bilime güvenmeliyiz. İzah edelim:

Artık gün, Dünya'nın Güneş etrafındaki hareketiyle insan yapımı takvimler arasındaki uyumsuzlukları en aza indirmek amacıyla, belirli aralıklarla Julyen ve Gregoryen takvimlere eklenen fazladan 1 gündür. Artık gün, genellikle 4 yılda bir eklenir; ama az sonra göreceğimiz gibi, kural bundan daha karmaşıktır. Artık gün, her zaman Şubat ayına eklenir ve normalde 28 güne sahip olan aya 29 Şubat eklenmesine neden olur. Bunun tek istisnası 1712 yılında İsveç'te oluşan 30 Şubat günüdür. 29 Şubat, aynı zamanda Kuzey Yarımküre'de meteorolojik kışın son günü ve artık yıllarda Güney Yarımküre'de meteorolojik yazın son günüdür.

Bir sonraki artık gün 29 Şubat 2028 günüdür. Aynı zamanda 2024 yılı da artık yıldır, bu nedenle son artık gün 29 Şubat 2024'te yaşanmıştır.