Tsunamiler, yeryüzünde bilinen en yıkıcı doğa olaylarından birisidir. Japoncada "liman dalgası" (津波) anlamına gelen ve (hatalı bir şekilde) "gelgit dalgası" olarak da bilinen "tsunami", genellikle depremler, volkanik patlamalar ve diğer su altı patlamaları (örneğin insan yapımı patlamalar, su altı heyelanları, buzul parçalanmaları, meteorit çarpması ve diğer yıkıcı unsular) etkisiyle çok miktarda suyun yer değiştirme si sonucu okyanus, deniz ve büyük göllerde meydana gelebilen, sıra dışı yükseklikteki ve uzunluktaki dalgalara verilen isimdir.[1] Tsunamiyi en sık tetikleyen unsur depremler olsa da (tüm tsunamilerin %88'ini depremler tetikler), tsunaminin tetiklenmesi için illâ depremlere veya su altı olaylarına ihtiyaç yoktur; su yüzeyindeki olaylar da tsunamileri tetikleyebilir.[2]

Bir tsunamiyi; rüzgarlar veya gelgitlerin sebep olduğu, normal yaşantımızda çok daha aşina olduğumuz yüzey dalgaları veya gelgit dalgalarından ayıran ana unsur, tsunamilerdeki iki dalga tepesi arasındaki mesafenin (dalgaboyunun) aşırı büyük olmasıdır. İzah edelim: Yüzey ve gelgit dalgaları, suyun yüzeyini veya genelini bozan etkenlerin etkisi altında suyun dairesel olarak hareket etmesidir. Aslında su, dalga şeklinde hareket etmemektedir, dışarıdan bakan bizler suyun dalgalar halinde hareket ettiği izlenimine kapılırız. Eğer öyle olsaydı, su yüzeyinde yüzmeye çalıştığımızda, dalgalarla birlikte yol alırdık; halbuki bir dalga "üzerimizden geçerken", neredeyse olduğumuz yerde yükselip alçalırız - dalganın görünen hızına nazaran çok az miktarda yer değiştiririz.[3] Yüzey dalgalarının gerçekte nasıl hareket ettiğini, aşağıdaki görselde görebilirsiniz.

(...)

Doğanın en korkutucu ve en yıkıcı fenomenlerinden birisi şiddetli depremler ve dehşet verici olan yıkıcı etkisidir. Bir deprem, gezegenimizin toprağın altındaki tabakaların kırılması ve kaymasıyla uzun bir süredir biriktirdiği yükün serbest bırakılması ile aniden yaşanılan bir sallantıdır.

Yüz milyonlarca yıl boyunca tektonik levhaların gücü gezegenimize şekil vermiştir. Gezegenimizin yüzeyini oluşturan büyük tabakalar birbirlerinin üzerinden, altından ya da yanlarından geçmektedir. Bazen bu hareket ağır adımlarla gerçekleşir. Diğer zamanlarda tabakalar kilitlenir ve böylece biriktirdikleri enerji serbest bırakılmaz ve böylece bu enerji yeterince büyüdüğü zaman bu tabakalar kilitten kurtulur. Bu sırada açığa çıkan enerji ve şok dalgaları, yüzeyde titreşimler olarak hissedilir ve biz buna deprem adını veririz.

(...)

Daha önceden Evrim Ağacı olarak sohbet etme fırsatımız da olan Prof. Dr. Mete Atatüre, yarıiletkenlerde ve elmasta kuantum optik olgular üzerine yaptığı çalışmalar ve kuantum teknolojisi alanında geliştirdiği heyecan verici uygulamalardan ötürü, 2020 Thomas Young Madalyası ve Ödülü'ne layık görüldü.[1] Optik alanında verilen bu ödüle layık görülmesinin önemini ve anlamını sorduğumuzda, Atatüre bize şöyle açıkladı:

Katı hal kuantum optik sistemleri konusunda Dünya çapında tanınmış bir uzman olan, Cambridge Üniversitesi'nden Prof. Dr. Mete Atatüre, özellikle de spin-foton arayüzleri olarak adlandırılan, kuantum optik özelliklere sahip, yeni malzemeler geliştirme konusundaki çalışmalarıyla bilinmektedir. Daha önceki çalışmaları arasında; yarı iletken kuantum noktalar, ışık kullanarak elektron spinlerinin kontrol edilebileceğinin ilk defa gösterilmesi, tek spinde Faraday etkisi ve optik boşluklara sahip kuantum noktaların deterministik çiftlenmesi gibi başarılar da yer alıyor. Foton bazlı teknolojiler olarak da bilinen ve ışığın kuantum fiziğine dayalı özelliklerinden gücünü alan tüm bu yeni teknoloji araştırmaları, daha güvenli iletişim ağları kurmaktan, çok daha hızlı kuantum hesaplamalarına kadar birçok yenilikçi gelişmenin önünü açabilir.

(...)

Yakınsak evrim, benzer çevre şartları altında kalan ve benzer bir genetik çeşitlilik havuzuna sahip türlerde benzer özellikler (uzuvlar, biyokimyasal yolaklar, vb.) evrimleşmesine verilen bir isimdir. Doğada yakınsak evrimin sayısız örneğine rastlarız: Örneğin yunus ve balinalar gibi denizel memeliler in hepsinin ortak atası, karada yaşayan ve yüzgeçleri olmayan, dört ayaklı memeliler dir. Ancak bu memeliler in deniz ortamına adapte olması sonucunda bu türlerin torunlarında, balıklar ile çok benzer yüzgeçler evrimleşmiştir. Balıkların yüzgeçleri ile denizel memeliler in yüzgeçleri, bu tür bir yakınsak evrim örneğidir. Bu konuyla ilgili daha fazla bilgiyi buradaki yazımızdan alabilirsiniz.

Benzer şekilde, bir türe bariz bir şekilde avantaj sağlayıp da, dikkate değer miktarda masraflı olmayan sayısız özellik de evrimsel süreçte birçok defa, bağımsız olarak evrimleşmiştir. Örneğin göz organ ı, uçma yeteneği ve daha nice özellik, ortak atalardan tüm torunlara miras kalmaksızın, farklı evrimsel soy hatlarında tekrar tekrar evrimleşmiştir; çünkü bu organ lar ve özellikler türlere yaşam mücadelesinde büyük avantajlar sağlarlar ve örneğin iri bir beynin aksine, o kadar da masraflı yapılar değillerdir. Ancak yapılan çalışmalar, sıra dışı bir diğer yakınsak evrim örneğini ortaya koyuyor: Evrimsel süreçte 5 ayrı soy hattı, bir sebeple yengeç-benzeri türlere evrimleşti!

(...)

Antibiyotik direnci sıklıkla "geleceğin vebası" olarak adlandırılıyor. Bu, gerçekten de acil sorunlarımızdan birisi; en azından pandemi başlayıp onu gölgeleyene dek, öyleydi. Ancak uzmanlar, ihtiyacı olmayan hastalara antibiyotik reçete edilmesi ile, bu "vebanın" yıkıcı etkilerini çoktan yaşamaya başladığımızı söylüyor.

Antibiyotik direncine sebep olan en önemli faktörlerden biri, aşırı antibiyotik kullanımıdır. Bu yanlış kullanım, İngilizcede "süper böcek" (İng: "super bug") de denilen -ki bunlar aslında "böcek" değil, bakterilerdir- yaygın kullanımdaki antibiyotik tedavilerine dirençli bir grup patojenin ortaya çıkmasına sebep oluyor. Bir patojen, kullanılabilecek tüm antibiyotiklere üstün gelecek kadar evrimleştiğinde ise, küçük bir enfeksiyon bile hızla ilerleyip vücudu tamamen ele geçirerek ölüme sebep olabilir.

(...)