Havayolu kullanan yolcuların sayısı, küresel salgın gölgesinde geçen 2020 yılını saymazsak, giderek artıyordu. 2017 yılında yaklaşık 4 milyar yolcu havayolunu kullanmışken bu sayı 2018 yılında 4.3 milyar, 2019 yılında ise 4.4 milyar yolcuya ulaştı. Sağladığı zaman tasarrufu, düşük maliyeti, uzak mesafeleri tek araçla erişilebilir kılması, havayolunun tercih edilmesindeki faktörlerden sayılabilir. Ancak hepsinin içinde en kritik faktörün güvenlik olduğunu varsaymak yanlış olmaz.

2019 yılında tüm dünyadaki ticari uçuşlarda 114 kaza gerçekleşti ve ne yazık ki 6 ölümlü kaza nedeniyle 239 kişi hayatını kaybetti. Geçmiş yıllara göre hem kaza oranları hem ölümlü kaza sayılarında önemli yol kat edilmiş gibi görünse de daha iyisi için durmaksızın çalışılıyor.

Beynimiz düşündüğümüz kadar basit çalışmıyor. Geçtiğimiz birkaç yıl, tuhaf şeylere inanmanın oldukça yaygın olduğunu henüz fark etmeyen insanlar için bir uyandırma çağrısı görevi gördü. Donald Trump'ın başkanlığı sırasında ortaya çıkan aşırı sağ bir komplo teorisi olan QAnon'un yükselişinden, maske takma ve COVID-19 aşılarının güvenliği üzerine politikleşen tartışmalara kadar, düşüncelerimizin önyargılarımıza göre kolayca zikzak çizdiği çok açık bir hale geldi. Peki ya matematik için de aynı durum söz konusu olabilir mi?

Dan Kahan ve meslektaşları, çalışmalarında sıklıkla inançlar ve belli bir gruba üye olma arasındaki etkileşimleri inceliyorlar. Biz insanlar, doğamız gereği kuvvetli bir kabile bilincine sahibiz; dolayısıyla eğer kabilemiz bize en son gerçekleşen seçimlerde diğer kabile tarafından seçim sonuçlarına hile karıştırıldığına inanmamızı söylerse, kanıtlara bile bakmadan bu düşünceyi benimseyebiliriz. Peki, asıl soru şu: Gerçek olmayan bir inanca kapılmak mı daha vahimdir, yoksa kendi topluluğunuzun değer yargılarına ters düşerek dışlanmayı göze almak mı?

Taşikardiyi, bugüne kadar bir rahatsızlık olarak yaşamamışsanız bile en az bir yakınınız ya da tanıdığınızdan duymuşsunuzdur. Halk arasında genel olarak "çarpıntı" olarak da adlandırılan taşikardi için aslında bu tanımı yapmak, rahatsızlığın tıbbi tanımından çok uzak değil. Taşikardiden şikayetçi olanların çıkış noktası, yüksek kalp çarpıntısıdır. Bu çarpıntı, özellikle de yatar veya oturur durumdan birden dik duruma geçme sırasında baş dönmesi, düşünme zorluğu, görüş bulanıklığı veya genel zayıflık ile birlikte karakterize edildir.

Postural Ortostatik Taşikardi Sendromu veya kısaca "POTS" hastalığında görülen bu ritim artışı, dakikada normalin 30 atım üzerine çıkması ya da kalp ritminin 120'nin üstüne çıkması şeklinde tanımlanıyor.^[1] Bu rahatsızlık, ayakta olma eyleminin başlangıç ve bitişine bağlı olarak kalp atışı hızındaki yükselme ile buna bağlı sonuçları kapsıyor. Bu sonuçlar arasında en baskın olanları, günlük yaşam faaliyetlerini olumsuz etkileyen, bayılma hali, mide bulantısı ve yorgunluk olarak karşımıza çıkıyor. Buna ek olarak Ehlers-Danlos Sendromu, mast hücresi aktivasyon sendromu, rahatsız bağırsak sendromu, aşırı uykusuzluk (insomni), kronik baş ağısı, kronik yorgunluk sendromu ve fibromiyalji de sıklıkla POTS ile bir arada görülen hastalıklar.^[2]

Fosiller, evrim tarihini keşfetmenin en heyecan verici yöntemlerinden birisidir. Bugüne kadar keşfedilen on binlerce fosil, evrim tarihindeki birçok detayı aydınlatmakla birlikte, istisnasız olarak her biri, evrimsel biyolojinin öngörülerini doğrulayacak kanıtlar olarak kayda geçmiştir. Bu açıdan evrimsel biyoloji ile, fosilleri gün yüzüne çıkan paleontoloji ve antropoloji arasında çok yakın bir ilişki olduğu söylenebilir. Evrimsel biyoloji, türlerin tarihini aydınlatma konusunda bakmamız gereken detaylar açısından yön gösterir, paleontoloji ve antropolojinin çıkardığı fosiller, evrimsel öngörüleri sınamak adına bu potansiyel fosilleri arar ve bulur. Tabii ki fosil araştırmalarının tek amacı evrimsel geçmişi aydınlatmak değildir; türlerin biyolojisine, fizyolojisine, anatomisine yönelik birçok detayı keşfetmemizi ve bir yerde "kendimizi daha yakından tanımamızı" da sağlar.

Dünya’nın yüzeyi sabit gibi görünse de geçen 4,6 milyar yıl içerisinde ciddi ölçüde değişmiştir. Dağlar oluşmuş ya da aşınmış, kıtalar ve okyanuslar kaymış ve Dünya kimi zaman çok soğuk ve tamamen buzlarla kaplı kimi zaman da daha sıcak ve buzların yok olduğu dönemler geçirmiştir. Bu değişiklikler o kadar yavaş gerçekleşir ki bir insanın yaşamı boyunca fark edilemezler, ancak şu anda bile Dünya’nın yüzeyi hareket etmekte ve değişmektedir. Bu değişiklikler olurken, organizmalar evrim geçirmiş ve bazılarının kalıntıları fosil olarak korunmuştur.

Sinemanın en çarpıcı eserlerinden biri olan "Matrix", 1999 yılında izleyicilere sunulduğunda, sadece bir bilim kurgu filmi değil, aynı zamanda modern felsefi düşünceyi derinlemesine işleyen bir başyapıt olarak kabul edildi. Bu film, distopik bir gelecekte geçen ve insanlığın gerçeklik algısını sorgulayan bir hikaye sunar. Matrix'in eşsiz etkisi, görsel açıdan etkileyici sahneleriyle birlikte, içerdiği derin felsefi temalar ve karakterlerin psikolojik derinliğiyle de yakından ilişkilidir.

Matrix, insanlığın yaşadığı distopik bir dünyada geçer. Yapay zekalar, insanları bir simülasyon olan Matrix içinde kontrol altına almıştır. Bu simülasyon, insanların gerçek dünyada yaşadıklarını zannettikleri karmaşık bir sanal gerçeklik sunar. Gerçek dünya ise, insanlığın yapay zekalara karşı verdiği bir savaşın ardından harap olmuş ve yaşanmaz hale gelmiştir.

Astrolojiye inanmıyor olabilirsiniz; ancak hiç şüphesizdir ki gezegenler yaşamlarımıza hükmetmektedirler. Sadece astrologların iddia ettiği gibi değil.

Güneş doğduğunda (ya da bir süre sonra) uyanıyor, battığında yatıyoruz. Ay ile Dünya’nın gökyüzünde Güneş etrafındaki hareketleriyle bağlantılı zaman dilimleri olan günlere, aylara ve yıllara dayalı bir de takvimimiz var. Tarihin büyük bir kısmında, insanlara göre bu tarz bir "astronomik zaman ölçümü" onların ihtiyaçları için gayet yeterliydi. Fakat Dünya giderek daha çılgın ve sofistike hale geldikçe, günlerin, ayların ve yılların yanı sıra insanların saat, dakika ve saniyeleri de ölçmesi gerekir oldu. Bu da bizlerin zamanı ölçmek için doğru yöntemlere ihtiyacımızın olduğu anlamına geliyordu. Sarkaçlı ve mekanik saatler bunu yapmanın en iyi yoluydu. Günümüzde, birçok insan bunların yerine kuvars duvar ve kol saatleri kullanmaktalar. Peki nedir bu saatler ve nasıl çalışırlar?

Türdiriltimi (İng: "De-extinction") veya "diriltme biyolojisi" nesli tükenmiş bir türü veya alt türü, klonlama, gen düzenleme veya geri ıslah (İng: "Back breeding") gibi yöntemlerle yeniden üretmeye çalışma sürecidir. Bu süreç, bilim ve teknolojinin ilerlemesiyle birlikte bazı hayvan türlerini yeniden hayata döndürmek için umut verici bir yol olarak görülmektedir. Örneğin, yünlü mamut kuşkusuz en popüler türdiriltimi adaylarından biridir.

Peki türdiriltimi, nesli tükenen yakın kuzenlerimiz olan Neandertaller için de mümkün olabilir mi? Bu sorunun cevabı hem bilimsel hem de etik açıdan karmaşıktır. Bu yazımızda, bu soruların cevabını almak için Neandertallerin evrimini, türdiriltimi için gerekli olan genetik ve teknolojik koşulları ve türdiriltiminin olası sonuçlarını inceleyeceğiz.