Postural Ortostatik Taşikardi Sendromu Nedir? Ayağa Kalkarken Deneyimlenen Kalp Çarpıntısı Ne Anlama Gelir?

Genel Bilgiler: Patoloji ve Mekanizma

Taşikardiyi, bugüne kadar bir rahatsızlık olarak yaşamamışsanız bile en az bir yakınınız ya da tanıdığınızdan duymuşsunuzdur. Halk arasında genel olarak "çarpıntı" olarak da adlandırılan taşikardi için aslında bu tanımı yapmak, rahatsızlığın tıbbi tanımından çok uzak değil. Taşikardiden şikayetçi olanların çıkış noktası, yüksek kalp çarpıntısıdır. Bu çarpıntı, özellikle de yatar veya oturur durumdan birden dik duruma geçme sırasında baş dönmesi, düşünme zorluğu, görüş bulanıklığı veya genel zayıflık ile birlikte karakterize edildir.

Postural Ortostatik Taşikardi Sendromu veya kısaca "POTS" hastalığında görülen bu ritim artışı, dakikada normalin 30 atım üzerine çıkması ya da kalp ritminin 120'nin üstüne çıkması şeklinde tanımlanıyor.^[1] Bu rahatsızlık, ayakta olma eyleminin başlangıç ve bitişine bağlı olarak kalp atışı hızındaki yükselme ile buna bağlı sonuçları kapsıyor. Bu sonuçlar arasında en baskın olanları, günlük yaşam faaliyetlerini olumsuz etkileyen, bayılma hali, mide bulantısı ve yorgunluk olarak karşımıza çıkıyor. Buna ek olarak Ehlers-Danlos Sendromu, mast hücresi aktivasyon sendromu, rahatsız bağırsak sendromu, aşırı uykusuzluk (insomni), kronik baş ağısı, kronik yorgunluk sendromu ve fibromiyalji de sıklıkla POTS ile bir arada görülen hastalıklar.^[2]

Hastalık mı, Sendrom mu?

Postural Ortostatik Taşikardi Sendromu hakkında yapılan araştırmalar, bu rahatsızlığın tanımı hakkında farklı sorular ortaya koyuyor: Sendrom, tıbbi bir terim olarak "birbirleriyle ilişkisiz gibi görünen ancak bir araya geldiklerinde tek bir olgu olarak kendilerini gösteren bulguların bütünü" olarak tanımlanıyor.^[3] Geriatric Cardiology dergisinde 2012 yılında yayınlanan; Howraa Abed, Patrick A Ball ve Le-Xin Wang tarafından yapılan çalışmada "POTS, anlamlı bir teşhis mi yoksa semptomlarla tanımlanmış (etiketlenmiş) bir hastalık mı?" sorusu inceleniyor.^[1] Bir başka makale çalışmasında ise "Postural Ortostatik Taşikardi Sendromu, yaşam kalitesini ortostatik intolerans ile birlikte kalp hızında anormal bir artışın olduğu otonomik disfonksiyonu ile karakterize bir hastalıktır."^[4] ifadesi kullanılıyor.

Her iki yaklaşımı özetlemek gerekirse; Postural Ortostatik Taşikardi Sendromu'nun yaşam kalitesini olumsuz etkileyen, ayağa kalkma hareketine bağlı kalp atışı artışıyla ortaya çıkan bir hastalık olduğunu söyleyebiliriz. Tam da bu sebeple, taşikardi semptomlarına ve yaşam kalitesini olumsuz etkileyen diğer sonuçlarına göz atmak gerekiyor.

POTS'un Nedeni Ne?

Ne yazık ki Postural Ortostatik Taşikardi Sendromu'nun nedeni henüz net olarak bilinmemektedir ve birçok farklı nedene bağlanabilmektedir.^[5] Hastalık, çoğunlukla bir viral enfeksiyon, ameliyat veya gebelik sonrasında başlamaktadır ve risk faktörleri arasında aile öyküsü bulunmaktadır; dolayısıyla genetik bir bileşeninin de olduğu düşünülmektedir. Üstelik birçok durumda görülüyor olmasına rağmen, Postural Ortostatik Taşikardi Sendromlularda ayağa kalkıldığında illâ kan basıncı düşüşü görülmek zorunda değildir. Postural Ortostatik Taşikardi Sendromu'nun teşhisi konulurken dehidrasyon (susuzluk), kalp problemleri, böbrek yetersizliği, epilepsi ve Parkinson Hastalığı da elenmelidir, çünkü bunların semptomları da benzerdir. Hastalığın otoimmün olabileceğine dair de bir dizi araştırma bulunmaktadır.^{[6], [7], [8], [9]}

Belirti ve Semptomlar

POTS belirtileri, kişiden kişiye farklılık gösterirken, tanımda özetlediğimiz "ayakta durma/ayağa kalkma" ya da "oturma sonrası" kalp atışlarının anormal artışı, genel belirtiler olarak göze çarpıyor. Bunun yanı sıra baş dönmesinin de ortak bir belirti olduğu biliniyor. Diğer belirtiler ise bulantı, nefes daralması, göğüs ağrısı, titreme olarak sıralanabilir.^[10] Bu belirtilerin görülmesi durumunda mutlaka bir kardiyolog hekime başvurulması gerekiyor.

POTS sendromu ile ilgili yapılan bir başka araştırma, bu hastalığın çocuklarda da görüldüğünü ve yukarıda belirttiğimiz genç-orta yaşlı grubunda çocukları da düşünmemiz gerektiğini ortaya koyuyor.^[11] Bu nedenle bu belirtilerin çocuklarda da görülmesi hâlinde ciddiyetle harekete geçilmesinin önemli olduğu belirtiliyor.

Hastalıkla İlişkili Genler, Etken Faktörler ve Risk Faktörleri

Yapılan çalışmalar ışığında, taşikardiye rastlanma oranı erkeklere nazaran kadınlarda daha yüksek olarak belirtiliyor. Bir taşikardi türü olan Postural Ortostatik Taşikardi Sendromu'nun kadınlarda görülme oranının, erkeklerin 5 katı olduğu gözlemleniyor.^[1] Her ne kadar hastalık, kadınlarda daha çok görülse de yapılan araştırmaların sonuçlarında cinsiyet fark etmeksizin genç-orta yaşın yoğunluğu dikkat çekiyor.

Teşhis Yöntemleri

Postural Ortostatik Taşikardi Sendromu teşhisinde "eğik masa metodu" olarak da adlandırılan "tilt testi" uygulanıyor. Kardiyolojide güvenilir bir test olan tilt metodunda hasta, açısı değişen / eğilebilen bir masaya emniyet kemerleriyle sabitlenirken kalp atışları takibi için de göğsüne elektrotlar bağlanıyor. Daha sonra hastanın baş tarafı yukarı gelecek şekilde masa dikey olarak 60-70 derece eğilerek kalp atışı takibi yapılıyor. POTS teşhisi, kişinin öyküsünün dinlenmesinin ardından bu test sonuçları ile beraber konuluyor.

Tedaviler veya İdare Yöntemleri

Bu sendrom için ilaç ya da cerrahi müdahale ile uygulanan kesin bir tedavisi bulunmuyor. Ancak yapılan klinik çalışmalar, yukarıda da detaylı aktardığımız gibi bu sendromun ortaya çıkışının fizyolojik nedenlerini ortaya koyduğu için; etkileri azaltma, yaşam kalitesini yükseltme ve nihayetinde taşikardi sayısını asgariye çekme amaçlı bir yaşam tarzı değişikliği öneriliyor. Örneğin diyet değişikliği, sıvı alımı, hareketsizliğin azaltılması, basınçlı çorap kullanımı, egzersiz programına başlanması ve beta-bloker, piridostigmin, midodrin veya fludrokortizon gibi çeşitli yardımcı ilaçların alınması, yaygın uygulanan tedaviler arasında bulunuyor.^{[2], [12], [13], [14], [15], [16], [17]}

Bu anlamda hekimlerin tedavi sürecini yine kişiye özel oluşturmasının yanında tedavi süreci için 3 ortak madde göze çarpıyor. Bunlar:

1. Tuz kullanımında artış,
2. Sıvı kullanımında artış,
3. Egzersiz.

Hekimler, Postural Ortostatik Taşikardi Sendromu teşhisi konan hastanın tuz tüketiminde ortalama %15’lik bir artışa göre bir plan yapıyor. Sofra tuzu, yani Sodyum Klorür (NaCI) çokça bilindiği gibi tansiyonu yükselten bir bileşiktir. Halk arasında bayılma/fenalaşma süreçlerinde sıklıkla tercih edilen tuzlu ayran, Postural Ortostatik Taşikardi Sendromu tedavisi için sıraladığımız iki ana madde olan tuz ve sıvı kullanımını anımsatıyor olabilir. Sıvı tüketiminde öncelik, su tüketimini artırmak. Buna ilave olarak, elektrolit içeren sıvı tüketimi de tavsiye ediliyor. Sıvı; kan hacmini, tuz ise kan basıncını artırmaya yarıyor. Hastanın tuz ve sıvı kullanımındaki artış miktarı, hekimler tarafından kişiye özel ayarlandığından bu konuda net bir miktar belirlemek güçleşiyor.

Tedavinin bir diğer önemli bileşeni ise egzersiz. Ayakta durmadan kaynaklı gelişen taşikardi etkisini azaltma amacı taşıyan egzersizler içerisinde; tempolu yürüyüş veya ayakta durma süresini artıracak hareketlerle kan akışını hızlandıracak el-bilek alıştırmaları gibi farklı egzersizler de bulunuyor.

Yukarıda sıraladığımız Postural Ortostatik Taşikardi Sendromu tedavisi sürecine ilişkin yöntemlerin yanı sıra ilaç tedavisi yönünde klinik araştırmalar devam ediyor. Buna bir örnek olarak 2010’da yayınlanan, "Ivabradine" isimli ilaç tedavisiyle Postural Ortostatik Taşikardi Sendromu teşhisi konan bir hastanın ritim bozukluklarının ortadan kalktığına yönelik bir çalışmayı verebiliriz.^[18]

Postural Ortostatik Taşikardi Sendromu, kalbin fonksiyon bozukluğuna bağlı bir rahatsızlık olması dolayısıyla Kardiyoloji alanında halen çok yönlü çalışmalar devam ediyor. İstanbul Üniversitesi ve Azerbaycan Tıp Üniversitesi’nden Kardiyoloji Uzmanı Dr. Farid Aliyev, POTS tedavisi ile ilgili yayınladığı makalesinde bu durumu çok iyi özetleyen bir başlık kullanmıştır: "Eşlik eden durumların ayrıntılı araştırılmasını gereken bir sendrom".^[19]

Müddet Tahminleri (Prognoz)

Eğer düzgün yönetilirse Postural Ortostatik Taşikardi Sendromu'nun prognozu çok kötü bir tablo çizmiyor.^[20] Birçok hastada semptomlar, tedavi başlangıcından sonraki 5 yılda iyileşiyor ve %60 kadarı normal fonksiyonlarını geri kazanabiliyorlar. Postural Taşikardi Sendromlu hastaların %90 kadarı, farmakolojik ve fiziksel tedavilerin bir karışımıyla tedavi ediliyor.^[21] Onlu yaşlarının başında veya ortalarında Postural Ortostatik Taşikardi Sendromu teşhisi konulan hastalarda tam tedaviye 2-5 yılda ulaşılabiliyor.^[22] Eğer teşhis daha ileri yaşlarda koyulursa, tedavi başarısı da ona göre daha kısıtlı olabiliyor.^[23] Ne yazık ki hastaların hepsi iyileşemiyor, hatta bazıları zamanla kötüleşebiliyor.^[21] Eğer Postural Ortostatik Taşikardi Sendromu, bir diğer hastalıkla bir arada görülüyorsa, sendroma yönelik tedavinini başarısı, beraber görülen hastalığa bağlı olarak değişebiliyor.

Sonuç olarak; genç - orta yaş kadınlarda daha fazla görülen ve kalp ritmi bozukluğuna bağlı bir hastalık olan Postural Ortostatik Taşikardi Sendromu (POTS)’un belirtilerinin ortaya çıkması halinde zaman kaybetmeden bir kardiyolog hekime başvurulması gerekiyor. Bu rahatsızlığın hızlı sonuç alınan bir tıbbi tedavi yöntemi henüz kesinlik kazanmasa da yaşam alışkanlıklarında yapılacak değişikliklerle süreçte olumlu sonuçların alınması mümkün.

Görülme Sıklığı ve Dağılımı (Epidemiyoloji)

Sadece ABD'de 500.000 kişinin bu hastalıktan mustarip olduğu düşünülüyor.^[24] Çoğu durumda hastalık 20 yaşlarında başlıyor. Yapılan çalışmalar ışığında, taşikardiye rastlanma oranı erkeklere nazaran kadınlarda daha yüksek olarak belirtiliyor. Bir taşikardi türü olan POTS’un ise kadınlarda görülme oranının erkeklerin 5 katı olduğu gözlemleniyor.^[1] Her ne kadar hastalık, kadınlarda daha çok görülse de yapılan araştırmaların sonuçlarında cinsiyet fark etmeksizin genç-orta yaşın yoğunluğu dikkat çekiyor.

POTS'un özellikle genç - orta yaş grubunda sıklıkla olduğunu hatırladığımızda "POTS sendromunun yaşam kalitesine olan etkisini de daha derinlikli biçimde düşünmek gerekiyor. Mayo Clinic tarafından yayınlanan videoda bir POTS teşhisi konmuş hastanın, yukarıda sıraladığımız genel tedavi yöntemleriyle hayatını nasıl daha konforlu hale getirdiği açıkça görülebiliyor.

Önlem Yöntemleri

POTS teşhisi sonrası; yolculuğa, öncelikle durumun kabulü ve yaşam tarzı değişimiyle birlikte, hastanın iyileşme yönünde mesafe alınacağına inanmakla başlanılmalı. POTS taşikardi, kalple ilgili bir rahatsızlık olması sebebiyle; stres, üzüntü, moral bozukluğu gibi kişiyi olumsuz etkileyen psikolojik durumların en aza indirilmesi hatta olabildiğince ortadan kaldırılması gerekiyor. Bunun için POTS sendromu yaşayan, bu hastalığı atlatmış ya da azaltmış diğer kişilerle görüşmek, karşılıklı deneyim alışverişinde bulunarak durumu normalleştirmek, yardımcı olacaktır.

Bunun yanında eğilme gerektiren; yerden bir şey kaldırma, ayakkabı bağlama gibi eylemleri, yere oturarak yapmak büyük önem arz ediyor. Günlük hayatta ayakta kalma sürelerini kontrollü biçimde artırmak ve buna gönüllü olmak, sigara – içki tüketiminden kaçınmak ya da en aza indirmek, tuzlu gıda ve sıvı tüketimine dayalı sağlıklı bir beslenme biçimi de diğer alışkanlık kazanılması gereken yaşamsal faaliyetler olarak düşünülebilir.

Etimoloji

Postural Ortostatik Taşikardi Sendromu, bir taşikardi türü olarak biliniyor. Bu nedenle, cevapları aramaya taşikardi sözcüğünü anlayarak başlamak gerekiyor. Dakikada 100 atımın üzerindeki kalp atış hızı olarak tanımlanan taşikardinin etimolojik kökenini incelemek istersek, kelimeyi "taşi" ve "kardi" olarak ikiye ayırabiliriz.^[1] Bilindiği gibi kalp ve dolaşım sistemi hastalıkları ile ilgilenen tıp dalına kardiyoloji deniliyor, yani "kardi" burada kalbe karşılık geliyor. "Taşi" ise İngilizce "tachy" yani hızlı anlamında bir ön ek. Parçaları bir araya getirdiğimizde taşikardi, "hızlı kalp" anlamına geliyor.

POTS, İngilizcede "Postural Orthostatic Tachycardia Syndrome" kelimelerinin baş harflerinden oluşan bir kısaltma olarak karşımıza çıkıyor. Türkçede ise "Postural Ortostatik Taşikardi Sendromu" olarak kullanılıyor.

Postural Ortostatik Taşikardi Sendromu'nu tanımlayan kelimelerden "postural", Türkçe’de de kullanılan "postür", yani vücuttaki baş, gövde, kollar ve bacakların birbirlerine uyumlu biçimde ayakta durmasını ifade ediyor.^[25] Ortostatik ise postürü tamamlayıcı biçimde, "dik duruş" anlamına geliyor.^[26] Dolayısıyla Postural Ortostatik Taşikardi Sendromu, ayakta durma esnasında yaşanan yüksek kalp atışı olarak biliniyor. Tıbbi tanımı, oturduktan veya ayağa kalktıktan sonra meydana gelen anormal kalp atış hızı artışı.^[27]