Tardigradlar ve Seks Davranışları: Su Ayıları Nasıl Seks Yapar?

Bugüne kadar size tardigradlar ile ilgili çok sayıda içerik sunduk; fakat hiçbirinde tardigradların çoğalmasını mümkün kılan çiftleşme davranışlarına tam anlamıyla odaklanmadık. Tardigrad arşivimizdeki bu eksiği kapatmak adına, bu yazıda size dünyanın en dayanıklı hayvanının seks davranışlarını anlatacağız.

Tardigrada şubesi, yaklaşık 1500 türü bünyesinde barındıran, mikroskobik boyutlardaki hayvanlardır. Dünyanın her yerinde karşınıza çıkabilecek bu canlı türü ekstrem habitatlara göstermiş olduğu muazzam adaptasyonlar sayesinde popüler bilimin maskotu konumundadır. Bunun en temel sebebi sahip olduğu kriptobiyoz adı verilen çevresel koşulların yaşama elverişsiz olduğu dönemlerdeki korunma durumudur. Öyle ki bu sayede çeşitli yörünge görevlerinde dahi model organizma olarak kullanılmışlardır.

Daha önceden bahsettiğimiz üzere birbirinden oldukça farklı ekosistemlerde (çöl, buzul, deniz, tatlısu, karasal vb.) bulunabiliyorlar. Tüm bu ekosistemlerde dağılım gösteren tardigradların her birinin ortam şartlarına en iyi uyumu sergileyebilmek adına evrimsel süreçte farklı adaptasyonlar kazandığını ve buna bağlı olarak ekolojik nişlerinin de bu doğrultuda farklılaştığını biliyoruz. Tüm bu değişimler tardigradların üreme davranışları üzerinde de etki gösterip farklı üreme methodlarının evrimleşmesine katkı sağlamıştır.

Briyofitler (karayosunu), yaprak çöpleri ve toprak gibi alanlar tardigradların karasal ekosistemdeki substratları arasında yer alır. Bahsettiğimiz karasal ekosistemdeki substratları ve tatlı su ekosistemini tercih eden tardigradların genellikle partenojenik olarak ürediğini; yani bir yumurtanın sperme ihtiyaç duymadan embriyoya dönüştüğünü biliyoruz. Tıpkı karıncalar ve arılarda olduğu gibi... Aynı şekilde, bu habitatları paylaşan bazı türlerin nadiren kendi kendini dölleyen hermafrodit (bir birey hem erkek hem de kadın cinsel organlarına sahiptir) bireyleri içerdiğini de bilmekteyiz. Denizel tardigrad türlerinde ise bahsettiğimiz habitatların aksine erkek ve dişi ayrımı daha nettir ve genellikle cinsiyetleri değişmez, kalıcıdır.

Tüm dişi tardigradlar, üreme davranışının (eşeyli ya da eşeysiz) ardından, yumurtalarını ovaryum keselerinde geliştirirler. Gelişmekte olan yumurtaların bırakılabileceği iki yer vardır: Bazı tardigrad türleri yaşadıkları ortamlara serbest bir şekilde yumurtalarını bırakırken, bazı tardigrad türleriyse yumurtalarını exuvium adı verilen içi boş dış iskeletlerinde saklarlar. Şimdi gelin, tardigrad seksiyle ilgili aklınıza takılabilecek sorulara cevaplar arayalım.

Tardigradeportfolio

Tardigrad Seksiyle İlgili Sorular ve Cevaplar

Tardigradların Eşeyli mi Eşeysiz mi Üreyeceğine Ne Karar Veriyor?

Sorunun en net yanıtı, çevre. Yani, evrimsel süreçte istikrarlı bir ortamda yaşayan tardigradlar eşeyli olarak çoğalma eğilimindedir. Bir diğer açıdan dengesiz bir ortamda yaşayan tardigradlar ise aseksüel olarak çoğalma eğilimindedir. Ne demek istiyoruz? Biraz daha açalım.

İstikrarlı bir ortamdan kastettiğimiz şey çevresel koşulların kısa süreler içerisinde çok büyük değişimler geçirmediği alanlardır. Bu tür ortamlara en güzel örnek denizel ekosistemlerdir. Denizel ekosistemlerin büyük oranda değişimi uzun yıllar almaktadır.

Dengesiz bir ortamdan kastımız ise, kısa süreli değişimlere açık olabilen ortamlar. Yani dışarıdan gelen herhangi bir etki sayesinde yapısının bozulabileceği ve buna bağlı olarak sahip olduğu canlılığın bundan etkilenebileceği ortamlar. Örnek olarak akarsular veya ormanlar verilebilir. Bir fabrika atığı ile akarsuyun fizikokimyasal parametrelerini altüst edip, canlılığa elverişsiz hale getirebilirsiniz. Aynı şekilde bir orman yangını, o bölgedeki tüm fauna ve flora elemanlarının yok olmasına veya lokaliteyi terk etmesine sebep olabilir.

Akın Karahasan

Haliyle, evrimsel süreçte böylesine stabil olmayan alanlarda yer alan tardigradların kendilerini değişen ortam koşullarına yönelik koruma davranışları geliştirmeleri oldukça kaçınılmazdı. Bu koruma davranışlarından biri kendi kendine üreye bilme mekanizması olmakla beraber tardigradların popüler bilindeki en önemli özelliklerinden biri olan kriptobiyozun da evrimleşmesine katkıda bulundu.

Farklı Cinsiyetteki Tardigradlar Nasıl Ürüyor?

Tardigrad türlerinde çiftleşme davranışı nadiren gözlemlenmiş olsa da, iki tardigrad türünün kur ve çiftleşme ritüellerini araştırmak ve karşılaştırmak için bir çalışma yapılmıştır: Paramacrobiotus ve Macrobiotus shonacius. Çiftleşme davranışları aşağıdaki gibi beş adımda kategorize edilmiştir:

• İzleme: erkek dişi bireyi izler.
• Dokunma: erkek dişi bireyin kloakına (hem boşaltım hem de üreme kanalı) temas eder.
• Durma: kadın, erkeğin boşalması tamamlanana kadar hareketi durdurur ve/veya kısıtlar.
• Boşalma: erkeğin kloakı dişinin kloakına bastırılmış bir şekilde boşalır (kuşlardakine benzer bir durum).
• Kasılma: dişi birey spermatozoayı yakalayabilmek için ventral tarafını kasar ve daraltır.

Invertebrate Zoology

Bu çiftleşme davranışı insanlardaki seks kadar zevk unsurlarını içinde barındırmıyormuş gibi görünse de kur ritüelleri tardigrad davranışlarını anlamamız ve analiz edebilmemiz için önemlidir. Elbette yukarıda sizlere sunmuş olduğumuz kur dizisi tüm tardigradlar için geçerli bir süreç değil; çünkü kloaka sahip olmayan tardigrad sınıfları da bulunmakta, bu yüzden bunu belirtmekte fayda var.

Tardigradların Kur Ritüellerini İzlemek Neden Bu Kadar Zor?

Elbette ki bunun asıl nedeni tardigradların boyutlarının oldukça küçük olmasıdır. Bir düşünün, 1 milimetreden daha küçük bir canlının dişisini nasıl etkilediğini ve ardından nasıl onla beraber olduğunu görüntülemeye çalışıyorsunuz!

İşiniz oldukça zor; ama imkansız değil! Yeterli donanıma ve şansa sahip olduğunuz sürece tardigradların çiftleşme davranışlarını gözlemleye bilirsiniz. Hatta şanslı bir araştırmacı, bu anı bizler için aşağıda yer alan videoda paylaşmış.

Tardigradların Dişi ve Erkek Bireylerini Birbirinden Ayırmamıza Yardımcı Olacak Özellikler Var mı?

Soruda yer alan dişi ve erkek bireyin farklılığına eşeysel dimorfizm (cinsel çiftbiçimlilik) adı verilir. Eşeysel dimorfizmde bir türün erkek ve dişi cinsiyetleri arasındaki cinsel organlarının haricindeki yapısal farklılıklarla ilgilidir. Yani aslanlarda olduğu gibi yeleler, tavus kuşlarındaki gibi rengarenk devasa tüyler vb. Bu örneklerden yola çıkarak bu farklılıkların, her iki cinsiyetin boyutlarında, görünüşlerinde ve morfolojik birçok karakterde karşımıza çıkabileceği açıktır.

Peki neden dimorfizmler hakkında bilgi sahibi olmak önemlidir? Çünkü dimorfizmlere neden olan mekanizmaları aydınlatarak türlerin biyoçeşitliliğinin kökenlerine dair fikirler elde edilebilir. Elde edilen bilgiler ışığında geçmiş ve gelecek akraba türlerin davranışları yorumlanabilir, aynı şekilde öngörülebilir olacaktır.

Akın Karahasan

Tardigradlarda üreme davranışlarını gözlemlemek gibi eşeysel dimorfizmleri de gözlemlemek oldukça zordur; fakat zor olması, üzerinde çalışmalar yapılmadığı anlamına gelmez. Tardigradlar üzerinde yapılan çalışmalar sonucunda bazı türlerin cinsel dimorfizmlere sahip olduğu düşünülmektedir. Echiniscus türlerinin erkekleri üzerinde çalışan araştırmacılara göre, dişilerin erkeklere göre daha uzun klava, pençe ve lateral gövde ekleri olan cirrilere sahip oldukları keşfedilmiştir.

Araştırmacılar bu farklılaşmanın çiftleşme sırasında erkek bireye yardımcı olabileceğini düşünüyor. Öyle ki; pençelerde ve lateral gövde uzantılarında artan uzunluk, erkek tardigradların çiftleşme sırasında dişi bireye daha sıkı tutunup kloaka spermi daha iyi aktara bilmesine yardımcı olur. Bu nedenle, bu tür uyarlamalar erkek tardigradların üreme başarısını artırabilir.

Dünyanın En Dayanıklı Hayvanı, Dünyanın En İyi Annesi midir?

Tardigradların zorlu yaşamsal koşulara karşı gösterdikleri direnç takdire şayandır ve bu, onlara öğretilmez. Çünkü yumurtadan çıktığı anda bir tardigrad tamamen tek başınadır. Anne bireyler yumurtalarını bırakıp, hayatlarına devam ederler.

Tardigradların ebeveyn davranışları hakkında çok az şey bilinmektedir ve bunların ışığında, tardigradların yavru bakımı davranışından yoksun olduğu gözlemlenmiştir. Bu düşünceyi destekler bir diğer argüman, çiftleşme davranışında bulunacak olan erkek bireylerin dişiye yiyecek ve hediye sunma davranışının gözlemlenmemiş olmasıdır. Yani dişi birey için, yavru bakımı yapmak amacıyla avlanmayı bırakma gibi bir davranışta bulunması oldukça risklidir. Yapılan bir araştırmaya göre de dişi bireylerin erkeklerden daha büyük olma eğiliminde oldukları keşfedilmiştir, bu nedenle kendilerini daha iyi koruyabilecekleri için, erkek bireylerin korumasına da ihtiyaç duymadıkları düşünülmektedir.

Tardigradların seks davranışıyla ilgili bilgiler verirken, "olabilir" sözcüğünü çok kullandık; çünkü bu davranışları tüm detaylarıyla henüz gözleyebilmiş değiliz. Bu yüzden bu konularda net bir şey söylemek oldukça zor. Ancak zaman geçtikçe, bu ilginç canlılar hakkında daha fazla bilgiye kavuşacağız ve bizler de memnuniyetle bu yeni bilgileri sizlerle paylaşmaya devam edeceğiz.