Kloak Nedir? Penissiz Kuşlar Nasıl Çiftleşiyorlar?

Daha önceki bir yazımızda anlattığımız gibi, birçok kuş türünün (tüm kuşların yaklaşık %97'sinin) erkeklerinin penisi bulunmamaktadır veya oldukça körelmiş halde bulunmaktadır. Bu sebeple penissiz kuşlar, insanların ufak çocuklarına kimi zaman söyledikleri bir "pembe yalana" benzer bir biçimde, bir çeşit "öpücük" ile çoğalırlar. Ancak bu öpücük, hayal edilenden biraz farklıdır.

Şuradaki yazımızdan okuyabileceğiniz gibi cinsel organların evriminin kökenleri oldukça eskiye dayanır. Öyle ki, muhtemelen penis ve vajina, şu anda elimizde olan verilerden bile eski bir tarihe sahiptir. Cinsiyetlerin evrimi ise şuradan okuyabileceğiniz gibi bundan bile geriye gider. Dolayısıyla omurgalıların hepsi birbirlerinden bağımsız olarak penis ve vajina evrimleştirmemişlerdir. Bu organlar, atalarından gelen özelliklerdir. Az önce bu organların kökeninin muhtemelen elimizdeki verilerden bile eskiye gittiğini söyledik çünkü sadece omurgalılarda değil, omurgasızların bile çoğunda bir penis ve vajina bulunmaktadır. İç döllenme yoluyla üreyen canlılar için bu organlar çok ciddi avantajlar sağlarlar, çünkü o yazılarımızda da ele aldığımız gibi, adeta bir "kanca-halka" görevi görerek çiftleşme sırasında bireylerin birbirlerine tam olarak kenetlenebilmesini sağlarlar.

Ancak kuşlar, bu süreçte nedense atalarından aldıkları bu niteliği evrimsel süreçte yitirmişlerdir ve yitirmektedirler. Bunun sebebi tam olarak bilinmiyor. Ancak böyle bir evrim geçirdiklerinden eminiz. Peki bu durumda kuşlar nasıl çiftleşiyor?

Kloak Nedir?

Tüm amfibiler, kuşlar, sürüngenler ve tek deliklilerde kloak adı verilen bir açıklık bulunur. "Kanalizasyon" anlamına gelen bu açıklık, hem sindirim ürünlerini (dışkı), hem boşaltım ürünlerini (idrar), hem de üreme ürünlerini (sperm ve yumurta) dışarıya bırakabilen tek bir açıklıktır.

Üreme dönemi gelen kuşların hem erkekleri, hem de dişilerinde bu kloak şişerek kabarır. Erkekler, genellikle dişileri uygun bir noktada sıkıştırarak, kanatlarıyla dişinin tüylerini tutarak sabitlerler ve dişilerin arkalarına çıkarak kendi kloaklarını dişilerinkine bastırırlar. İşte buna kloak öpücüğü adı verilir.

Üreme zamanı geldiğinde, üreme organlarından üretilen sperm ve yumurta, kloaka taşınır. Erkeklerde spermler kloakta bekletilir. Üreme sırasında, erkek ve dişi kuşlar tıpkı memeli üremesine benzer bir biçimde davranırlar: Kloak öpücüğü davranışı, birçok omurgalı hayvanda görülen "köpek pozisyonu" isimli seks davranışına benzerdir ve bu davranış, kuşların da penisleri olduğu yanılgısına neden olur; ancak memelilerdekinin aksine kuşlar kloaklarını sıkıca birbirlerine bastırarak sperm akışını sağlarlar. Dolayısıyla aşağıdaki görseldeki kartallar tıpkı bir memeli gibi ürüyor gibi gözükse de, esasında olan biraz daha farklıdır.

Kloak öpücüğü sorasında, testisleri (memelilerin aksine) vücudu içerisinde bulunan erkek kuşların spermleri kendi kloaklarından, dişinin kloakına geçer. Burada, eğer ki dişinin üreme organları tarafından üretilen bir yumurtaya denk gelebilir ve dölleyebilirse, yavrular oluşacaktır. Çiftleşme sonrası erkek dişiden ayrılır, ikisi de tüylerini düzeltip bir sonraki çiftleşmeye kendilerini hazırlar.

2 saat boyunca çiftleşebilen kısa kuyruklu gelincik veya 55 saat içerisinde 157 defa çiftleşebilen (ortalama 21 dakikada 1 defa) bir erkek aslan gibi memelilerin aksine, kuşların çiftleşmesi genellikle daha kısa sürer (ortalama 4-7 saniye) ve daha kesintili olarak gerçekleşir. Ancak bunun aksi görülen birçok kuş da bulunmaktadır. Örneğin çukurcu baykuşlar 35 dakika içerisinde 8 defa çiftleşebilirler (ortalama 4 dakikada 1 defa). Bunun zıttı bir örnek ise alevli baykuşlardır: bu canlılar, 17.5 saat içerisinde 14 defa çiftleşirler (ortalama 75 dakikada 1 defa). Peçeli baykuşlar ise çiftleşme dönemleri boyunca en aktif olan kuşlardan biridir ve yüzlerce defa çiftleşebilir.

Sonuç olarak, kuşlar da iç döllenmeyle ürerler; ancak evrim, bir sebeple onların üreme organlarının körelmesine neden olmuştur (belki uçmayla ilgili olabilir). Evrimsel bir körelme olduğundan eminiz, çünkü kuşların %3 civarında penis bulunmaktadır, geri kalan kuşlarda ise çeşitli seviyelerde körelmiş penisler bulunur. Bazı kuşlarda penis, embriyolojik dönemde oluşur ve sonrasında hayatın çeşitli evrelerinde (kimisinde embriyolojik dönemde, kimisinde ergenlikte, kimisinde yetişkinlikte) körelerek yok edilir. Dolayısıyla kuş üreme organları da, evrimin en canlı ve gözler önüne serilmiş örneklerinden biridir.