Sahte Otorite Safsatası: Her Uzmanım Diyene İnanılır mı?

Sahte otorite safsatası, belirli bir alandaki otoritesi önemli ölçüde kusurlu, genellikle referans veya uzmanlığı konuyla alakasız, şaibeli, yetersiz veya tamamen eksik olan kişidir. Örneğin tıp eğitimi almamasına rağmen tıbbi bir ürün tanıtan bir oyuncu sahte bir otorite olarak değerlendirilebilir; çünkü tanıttığı ürün alanında herhangi bir niteliğe veya uzmanlığa sahip değildir.

Bu çerçevede sahte otorite safsatası (veya sahte otorite argümanı), tartışma konusunda güvenilir bir otorite olarak kabul edilen bir sahte otoritenin söylemleri bir argüman temelinde savunulduğunda meydana gelir. Bu safsatanın bir örneği, herhangi bir tıp eğitimi almamış bir oyuncunun farklı türlerde tıbbi tedaviler konusunda ifade ettiği görüşlere inanmamızın gerektiği argümanıdır.

Sahte otorite kavramı hayatımızın birçok alanında önemli bir rol oynamaktadır ve bu bağlamda anlaşılması son derece önemlidir. Makalemizde bu kavram hakkında detaylı bilgi edinecek, başkaca insanlar bu safsatada bulunduklarında neler yapabileceğinizi ve bu safsata tuzağına düşmekten nasıl kaçınabileceğinizi göreceksiniz.

Sahte Otorite Örnekleri

Aşağıda sahte otoritenin sık karşılaşılan türleri ve otoritenin sahte kabul edilme nedenleri yer almaktadır:

Tartışılan konuyla ilgisi olmayan referanslara veya uzmanlığa sahip sahte bir otorite (alakasız otorite olarak da bilinir). Bu, sözde otorite figürünün geçerli bir referans veya uzmanlığa sahip olduğu, ancak bunların mevcut tartışmayla herhangi bir bağının bulunmadığı durumlarda yaşanmaktadır. Örneğin hiçbir bağlamda tıbbi uzmanlığı olmamasına rağmen tıbbi tavsiyelerde bulunan bir fizik profesörü, bu çerçevede alakasız referanslara sahip sahte bir otorite olarak kabul edilebilir.

• Referansı veya uzmanlığı şaibeli otorite. Bu, sözde otorite figürünün sahip olduğu referans veya uzmanlıkların şaibeli olduğu durumlarda yaşanmaktadır. Bunun bir örneği ise herhangi bir eğitim almaksızın internetten para karşılığı satın aldığı bir sağlık sertifikasını referans olarak öne sürerek tıbbi tavsiyelerde bulunan bir kimsedir.
• Referansları veya uzmanlığı yetersiz otorite. Bu, sözde otorite figürünün ilgili ve geçerli referans veya uzmanlığa sahip olduğu, ancak bu referans ve uzmanlığın ilgili konuyu tartışmak için yetersiz olduğu durumlarda yaşanmaktadır. Örneğin, aldığı bir ilk yardım sertifikasına güvenerek karmaşık tıbbi konularda görüş bildiren bir kişi bu bağlamda sahte otorite olarak değerlendirilebilir.
• Referans veya uzmanlığı olmayan otorite. Bu, sözde otoritenin hiçbir referans veya uzmanlığa sahip olmadığı durumlarda yaşanır. Örneğin tıbbi eğitimi olmayan ve herhangi bir bilgiye dayanmayan fikirleriyle tıbbi tavsiyelerde bulunmaya çalışan bir kimse, bu bağlamda sahte otorite kabul edilmektedir.

Bütün bunlara ek olarak bir kimsenin otoritesi, burada ifade edilen ve edilmeyen başkaca sebeplerin bir kombinasyonu ile de sahte olarak değerlendirilebilir. Örneğin bir kimsenin otoritesi hem konuyla alakasız, hem de şaibeli olabilir. Benzer şekilde bir kimsenin otoritesi çoktan miadını doldurmuş olabilir; örneğin 40 yıl önce tıp fakültesinden mezun olmuş, bu 40 yıllık süre zarfında doktorluk yapmamış, ders çalışmamış veya tıpla ilgili hiçbir faaliyet göstermemiş bir kimsenin verdiği bir sağlık tavsiyesi de sahte otorite safsatası kapsamında ele alınabilir.

Buna ek olarak, şirketler gibi tüzel varlıklar da sahte otorite safsatasında bulunabilir. Bu tür durumlarda ilgili şirketin otoritesi de bir bireyin otoritesine benzer şekilde değerlendirmeye alınır. Örneğin bir şirket sağlık hizmetleri alanında otorite olduğunu iddia ediyorsa ve sağlık alanında uzmanlığı olan hiç kimseyi çalıştırmıyor ve otoritesini temellendireceği hiçbir kanıt sunmuyorsa bu şirketin sahte otorite olduğu düşünülebilir.

Son olarak, belirli bir alanda referans veya uzmanlığın neye göre geçerli ve yeterli olarak kabul edileceği konusunun bazen belirsiz olabileceğini ve bu nedenle belirli bir otorite figürünün sahteliği veya gerçekliğinin her zaman net olmadığını da göz önünde bulundurmalısınız. Bu durum özellikle resmi bir kalifikasyon sürecinin olmadığı alanlar çerçevesinde yapılan tartışmalarda sorun yaratmaktadır.

Not: Otorite güvenilirliğini çeşitli şekillerde etkileyen, güçlü bilişsel önyargılar veya çıkar çatışması gibi başkaca sorunlar da vardır. Bunun bir örneği de alanında uzman ve sorgulanamayacak kadar fazla referansa sahip, ancak para yedirildiği için referanslarının ve uzmanlığının zıttı yönde bulguları savunan kimselerdir.

Pixabay

Sahte Otoriteye Başvurma Örnekleri

Sahte otoriteye başvurmanın bir örneği, tıp alanında hiçbir uzmanlığı olmamasına karşın ününe dayanarak uç bir diyet tavsiyesinde bulunan popüler bir film yıldızıdır; bu kimseler, sahip oldukları şöhretin kendilerine uzman olmadıkları alanlarda tavsiye verme yetkisi verdiği düşüncesindedir ve sahte otoriteye başvurduğu argümanlar genellikle şu şekildedir:

Ünlü: Bir film yıldızı olmak beni bu diyeti oluşturmaya itti. Benim diyetim normal diyetlerden daha güvenli ve daha çok kilo verdiriyor!

Buna ek olarak bir kimse, atıf yoluyla da sahte otoriteye başvurabilir:

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Neden Desteğe İhtiyacımız Var?

Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor.

Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak (yani kendi mesleğimiz doğrultusunda bir iş sahibi olursak) Evrim Ağacı'na zaman ayıramayacağımızı, ayakta tutamayacağımızı biliyoruz. Çünkü az sonra detaylarını vereceğimiz üzere, Evrim Ağacı sosyal medyada denk geldiğiniz makale ve videolardan çok daha büyük, kapsamlı ve aşırı zaman alan bir bilim platformu projesi. Bu nedenle bizler, meslek olarak Evrim Ağacı'nı seçtik.

Eğer hem Evrim Ağacı'ndan hayatımızı idame ettirecek, mesleklerimizi bırakmayı en azından kısmen meşrulaştıracak ve mantıklı kılacak kadar bir gelir kaynağı elde edemezsek, mecburen Evrim Ağacı'nı bırakıp, kendi mesleklerimize döneceğiz. Ama bunu istemiyoruz ve bu nedenle didiniyoruz.

Destek Ol

Pazarlamacı: Yeni diyetimiz bu ünlü film yıldızı tarafından da destekleniyor! Bu film yıldızı, diyetimizin daha güvenli olduğunu ve daha çok kilo verdirdiğini söylüyor!

İnsanlar da benzer şekilde kendilerine hiçbir faydası olmayan konulardan konuşurken bu safsatanın tuzağına düşebilir:

Birisi: Bu yeni diyeti takip ediyorum çünkü benim favori film yıldızım bu diyetin normal diyetlere kıyasla daha güvenli olduğunu ve daha çok kilo verdirdiğini söyledi!

Sahte otoriteye başvuran bir kimse de başvurduğu otoritenin sahteliğini gizlemek için ilgili figüre üstü kapalı şekilde atıfta bulunabilir veya figürü "diyorlar ki", "uzmanlara göre" gibi belirsiz ifadelerin ardına saklayabilir:

Birisi: Bu diyetin daha güvenli olduğunu ve daha çok kilo verdirdiğini söylüyorlar. O yüzden takip ediyorum.

Sahte otoriteye başvuran kişi, yukarıdaki örneğin tam tersi istikamette sahte otoritenin kaynağını göklere çıkarabilir, etkileyici ancak ortaya atılan konuyla hiçbir alakası olmayan başarılarını dillendirebilir:

Ünlü: Birçok akademi ödülünün sahibi olan ve son filmi sadece Amerika'da milyarlarca dolarlık gişe yapan bir film yıldızı olarak kilo vermenin iyi bir yolunu bulmak istedim ve bu daha güvenli ve daha çok kilo verdiren diyeti yarattım.

Bununla beraber safsatada bulunan kişi, konunun gerçek otorite kaynaklarını da reddedebilir:

Birisi: Doktorların ve diyetisyenlerin önerdiği geleneksel diyetlere güvenmiyorum; favori film yıldızımın önerdiği, daha güvenli ve daha çok kilo verdiren diyeti tercih ediyorum.

Son olarak bu safsata, diğer mantık safsatalarıyla bir arada kullanılabilir. Bu safsatalar arasında en dikkat çekici olan safsata, bir otoritenin sergilediği duruşun, sırf bu duruşu sergileyen kimsenin alanında otorite olması sebebiyle doğru olduğu yanılgısını yaratan otoriteye başvurma safsatasıdır:

Birisi: Bu diyet normal diyetlere kıyasla daha güvenli ve daha çok kilo verdiriyor; favori film yıldızım öyle söyledi.

Not: Sahte otoriteye başvurma safsatası, sahte otorite argümanı, sorgulanabilir otoriteye başvurma, otorite dışı başvuru ve sahte otorite safsatası isimleriyle de anılmaktadır.

Pexels

Sahte Otorite Argümanlarına Nasıl Cevap Verilir?

Sahte otorite safsatası kullanımına ve özellikle de sahte otoriteye başvurulan argümanlara cevap vermenin ana yolu, tartışmaya konu olan otoritenin sahte olduğunu açıklamaktır. Bu açıklamayı nasıl yapacağınız genellikle ilgili otorite figürünün özellikleri çerçevesinde belirlenir:

• Otoritenin referansları veya uzmanlığı gerçekse, ancak tartışılan konuyla bir ilgisi yoksa ilgili referans ve uzmanlığın konu bağlamında bir geçerliliği olmadığını belirtebilirsiniz.
• Otoritenin referansları veya uzmanlığı tartışılan konuyla ilgili, ancak şaibeli veya yetersizse neden bu referans ve uzmanlığı şaibeli veya yetersiz gördüğünüzü açıklayabilirsiniz.
• Otoritenin herhangi bir referansı veya uzmanlığı yoksa bu durumu belirtebilir ve neden tartışma bağlamında sorun yarattığını açıklayabilirsiniz.

Bu türde açıklamalarda bulunurken aşağıdaki unsurları da aklınızda tutmalısınız:

• Bir kimsenin otoritesine ilişkin birden fazla sorun olduğunu düşünüyorsanız bu sorunların hepsini birer birer ele alabilir veya yalnızca birkaç tanesine odaklanmayı tercih edebilirsiniz. Bu bağlamda alabileceğiniz en iyi karar, kiminle tartıştığınız ve tartışma amacınız gibi faktörlerle belirlenmektedir. Örneğin amacınız bir kimsenin şaibeli ve konuyla alakasız referanslara ve uzmanlığa sahip bir otoriteye inanmasını engellemekse ilgili otoritenin sadece şaibeli referanslarına odaklanabilir, böylelikle bu kimsenin referanslarının tartışılan konu dahilinde geçerli (ancak şaibeli) olduğu durumlarda daha dikkatli olmasını sağlayabilirsiniz.
• Sahte otoritenin sebep olduğu sorunları göstermek için belirli örneklere başvurabilirsiniz. Örneğin tıbbi referansları ve uzmanlığı kapsamında otoritesi şaibeli bir kimse belirli bir alternatif tıp yöntemine yönelik tavsiyelerde bulunuyorsa, bu tür sahte uzmanların daha önceden önerdiği benzer tedavi türlerini örnek olarak verebilirsiniz.
• Tartışılan konu bağlamında neyi veya kimi otorite olarak kabul ettiğinizi açıklayabilirsiniz. Örneğin belirli bir konu hakkında verilen bir sağlık tavsiyesini ciddiye almanız için bu tavsiyeyi veren kimsenin uygun bir kuruluş (örneğin bir tıp fakültesi) mezunu olması gerektiğini belirtebilirsiniz.
• Tartışılan konu bağlamında neden belirli referans ve uzmanlıkların gerekli olduğunu açıklayabilirsiniz. Örneğin sağlık alanında gereken tıbbi kalifikasyonlara sahip olmayan bir kimsenin verdiği tavsiyelerin ciddiye alınmasının kötü sonuçlar doğurabileceğini öne sürebilir, dolayısıyla bu alanda yalnızca belirli kalifikasyonlara sahip kimselerin tavsiyelerine uyduğunuzu belirtebilirsiniz.

Bu safsataya belirtilen yöntemlere ek olarak veya bu yöntemler yerine başkaca yöntemler kullanarak cevap vermek mümkündür. Örneğin tartışmaya konu sahte otorite figürü, insanları yanlış yönlendirmekten bir kazanç elde ediyorsa argümanınızı bu kazanç üzerinden kurmanız faydalı olacaktır. Alternatif olarak öne sürülen argümanları sahte otorite konusuna gelmeden kolaylıkla çürütebiliyorsanız sahte otorite konusunu hiç açmamayı da tercih edebilirsiniz.

Bu çerçevede özellikle önemli bir yöntem, tartışmaya konu sahte otorite figürü hakkında sorular sormaktır. Bu yolla ilgili figürün sahte bir figür olup olmadığını belirleyebilir, figür gerçekten sahte bir otoriteyse rakibinizin figüre ilişkin sorunları kavramasını sağlayabilir ve gözünüzden kaçan başkaca sorunları da görebilirsiniz.

Buna ek olarak sahte otoriteye başvurma örneklerini ele alırken bu safsatanın kombine edildiği başkaca retorik tekniklerine de değinmeniz gerekebilir. Örneğin bir kimse sahte otorite üzerinden kurduğu argümanları gizlemek amacıyla dolaylama tekniğine başvuruyorsa bu kullanımı ve yarattığı sorunları açıkça ifade etmeniz gerekebilir.

Son olarak, sahte otorite argümanlarına cevap verirken aklınızda tutmanız gereken birkaç unsur vardır:

• Sahte otoriteye başvuruya nasıl cevap vereceğiniz konusu birçok faktörden etkilenmektedir. Örneğin kayda değer bir faktör, bu safsataya başvuran kişinin akıl yürütmesindeki sorunların farkında olup olmadığı faktörüdür. Bu önemlidir, zira bir kimse kâr elde etme amacıyla bu safsataya başvuruyorsa farklı, tartışılan konu bağlamında neyin bir otorite teşkil edip etmeyeceğini bilmeksizin bu safsataya başvuruyorsa farklı şekilde cevap vermek isteyebilirsiniz.
• Sahte otorite kriterlerine yönelik bulanıklık ve tartışma olabilir. Örneğin belirli durumlarda belirli bir kalifikasyonun geçerli bir otorite kaynağı olarak ele alınıp alınamayacağı konusu tartışmalı bir hal alabilir. Bu çerçevede tartışmaya yönelik bir durum değerlendirmesi yaparken ve neden bir otoritenin sahte olduğunu açıklarken geçerli otorite kavramının ne olduğu sorusu üzerine düşünmeli; kararlarınızı etkileyebilecek onaylama önyargısı gibi bilişsel önyargılara da özellikle dikkat etmelisiniz.
• Bir argümanın sahte bir otorite tarafından öne sürülmesi bu argümanın yanlış olmasını gerektirmez. Örneğin belirli bir eylem türünün bir sahte otorite tarafından desteklenmesi bu eylem türünü yanlış kılmaz. Bu çerçevede insanların uygun kalifikasyonlara sahip olmadığı konularda güçlü argümanlar üretebileceğini de göz önünde bulundurmak faydalıdır. Bu konuya ilişkin akılda tutulması gereken bir başka unsur da uzmanlığa başvurma safsatasıdır. Bu safsata, insanların bir argümanı öne süren kişinin argümanın dahil olduğu alanda bir uzmanlığı yoksa öne sürülen argümanı hatalı olarak yaftalayıp bütünüyle reddetmesine sebep olmaktadır.
• Bir argümanın gerçek bir otorite tarafından öne sürülmesi, bu argümanın doğru olduğu anlamına gelmeyebilir. Örneğin bir kimse alanında uzman olabilir; ancak bu, bu kimsenin asla yanılmayacağı anlamına gelmemektedir. Bu faktör çerçevesinde bir uzmanın öne sürdüğü argümanı nasıl kanıtlarla desteklediği ve argümana konu alanda diğer uzmanların görüşleri gibi ek bilgileri de değerlendirmeye almak faydalıdır.
• Doğrudan sahte otorite yerine argümana parça parça odaklanılması daha iyi sonuçlar doğurabilir. Örneğin bir eylem planına ilişkin bir argümanın dayanaklarından birisi sahte otoriteyse, söz konusu sahte otoriteye saldırmak yerine basitçe eylem planının neden kötü bir fikir olduğunu açıklamak daha faydalı bir yol olabilir.

Pixabay

Sahte Otoriteye Başvurma Safsatasından Kaçınmak

Sahte otoriteye başvurma safsatasından kaçınmak için aşağıdaki yöntemleri uygulayabilirsiniz:

• Kendinize (veya argüman çerçevesinde uygun birine) ilgili otorite figürünün hangi referanslara ve uzmanlıklara sahip olduğunu; mevcut tartışma kapsamında hangi referans veya uzmanlıkların gerekli olduğunu; ilgili otorite figürünün referans veya uzmanlığının yine tartışma kapsamında konuyla ilgili, geçerli ve yeterli olup olmadığını sorun ve bu sorulara verilen cevapların tamamını gerekçelendirin.
• Potansiyel bir figür, size kendisini otorite olarak görmeniz yönünde bir baskıda bulunuyorsa otoritenin kaynağını gizlemek, geçmişte sahte otorite çerçevesinde insanları yanlış yönlendirmiş olmak, insanları aldatmaktan kazanç sağlamak gibi ipucu niteliği taşıyan davranışlara özellikle dikkat edin.
• Çevrenizdeki bir kimse size bir figürü otorite olarak benimsetmeye çalışıyorsa neden bu otorite figürünün söylediklerine inandığını anlatmakta güçlük çekmek, geçmişte benzeri sahte otorite figürlerine inanmış olmak, ilgili figürün insanları aldatmaktan kazanç sağlaması gibi ipuçlarına dikkat edin.
• Sahte olma ihtimali bulunan bir otorite figürü tarafından öne sürülen argümanları, otorite kavramını dikkate almadan objektif olarak değerlendirin.
• Tartışılan konu hakkında veya argümanı öne süren otorite figürü hakkında diğer insanların ne düşündüğünü araştırın ve hatta konu hakkında doğrudan geri bildirimlerini isteyin.

Özet ve Sonuçlar

• Sahte otorite, referansları veya uzmanlığı tartışılan konu ile alakasız, şaibeli, yetersiz veya tamamen eksik kişilerdir ve bu kişilerin tartışılan konu çerçevesinde otoritesi yersiz ve hatalıdır.
• Sahte otoriteye başvurma, tartışılan konuda güvenilir bir otorite olarak görülen sahte bir otorite figürünün ifadeleriyle temellendirilen bir mantık safsatasıdır.
• Sahte otorite kullanımına cevap vermek için bu safsatanın neden hatalı olduğunu açıklamalı ve ilgili konuda neden bir otoritenin gerekli olduğu, ne türde bir otoritenin kabul edileceği konularına da değinmelisiniz.
• Sahte otorite safsatası bağlamında yapılan savunmaların çeşitli faktörler etrafında belirlendiğini, neyin sahte otorite olarak değerlendirileceği konusunda bazen belirsizlikler yaşanabildiğini ve bir bilginin sahte bir otoritenin ağzından çıkmasının bu bilgiyi yanlış kılmadığını unutmamalısınız.
• Sahte otorite tuzağına düşmemek için ise söz konusu kişinin ne türde referans veya uzmanlıklara sahip olduğunu ve bunların mevcut tartışma ile alakalı, geçerli ve yeterli olup olmadığını sorgulama, potansiyel otorite figürünün otorite kaynağı konusunda belirsiz davranması gibi ipuçlarına dikkat etmek ve söz konusu kişinin potansiyel otoritesini dikkate almadan öne sürdüğü argümanları değerlendirme yöntemlerinden faydalanabilirsiniz.