Yaşam Ağacı Projesi Nedir? Bu Projeye Nasıl Katkı Sağlarım?

Yaşam Ağacı, Evrim Ağacı tarafından başlatılan ve Evrim Ağacı ekibi ve Evrim Ağacı'na katkı sağlayanlar tarafından geliştirilen bir türler kataloğudur. Bu türler, evrimsel akrabalık ilişkilerine göre, filogenetik bir ağaç olarak gösterilmektedir. Dolayısıyla birbirine yakın dallarda bulunanlar daha yakın, uzak dallarda bulunan daha uzak akraba türlerdir.

• Projeyi incelemek için buraya tıklayabilirsiniz.

Yaşam Ağacı, sabit bir ağaç değildir; Evrim Ağacı üyesi olan doğa gözlemcilerimizin ve doğa fotoğrafçılarımızın yaptıkları gözlemler ve çektikleri fotoğraflara bağlı olarak zaman içinde gelişmekte, değişmekte, evrimleşmektedir. Dolayısıyla Yaşam Ağacı'na her uğradığınızda, yeni dalların oluştuğunu görebilirsiniz. Ayrıca proje yapım aşamasında olduğu için, dalların ve ara basamakların eksik olduğunu görebilirsiniz. Bu eksikler zaman içerisinde tamamlanacaktır.

Dünya'da yaşayan ortalama 8.7 milyon ökaryotik, on milyonlarca prokaryotik canlı türü bulunmaktadır. Bu yaşayan türler, bugüne kadar yaşamış ve yok olmuş bütün türlerin %0.1 civarını oluşturmaktadır. Bu sayılar ışığında, Yaşam Ağacı projesinin ne kadar azimli, zorlu ve uzun dönem bir proje olduğunu anlamak mümkündür. Ancak amacımız, başta Türkiye'de bulunan türleri, Türkiye'deki doğa gözlemcilerimizin özgün tespitleriyle kategorize etmek, bir yandan da tüm Dünya'daki türleri yavaş yavaş Yaşam Ağacı'na eklemektir.

Evrim Ağacı

Nasıl Kullanırım?

Yaşam Ağacı'ndaki dalların ucundaki isimlerin üzerine tıklayarak, o takson ile ilgili bilgi alabileceğiniz içeriğimize gitmeniz, dalların ucundaki içi dolu renkteki yuvarlakların üzerine tıklayaraksa alt taksonları görüntülemeniz mümkündür.

Eğer bir taksonun alt taksonları henüz girilmediyse, o nokta içi boş bir yuvarlakla temsil edilmektedir. Taksonlara yönelik bilgileri barındıran içerikler (özellikle de tür ve cins gibi alt taksonlardaki içerikler), çoğunlukla, Evrim Ağacı bünyesinde çalışan gözlemci ve fotoğrafçılarımızın özgün gözlem ve fotoğraflarından oluşmaktadır.

Yaşam Ağacı'na Nasıl Katkı Sağlarım?

Yaşam Ağacı'na herkes katkı sağlayabilir. Bunun için sitemize ücretsiz bir şekilde üye olmanız yeterli, böylece gözleminizi kullanırken kaynak olarak sizi gösterebiliriz (üyeliği olmayan kişileri yazılara atamamız mümkün değildir).

Yaşam Ağacı'na katkı sağlamanın 3 yolu vardır:

1) Tür Girdisi

Yaşam Ağacı'ndaki eksik taksonları minimal bilgiyle Tür Girdisi olarak ekleyebilirsiniz. Bir örnek üzerinden, adım adım gidelim:

Diyelim ki ev kedisi (Felis catus) türünü girmek istiyorsunuz. Bunun için, öncelikle Yaşam Ağacı'na gidip, ilgili taksonomik hiyerarşinin ne kadarının girildiğini incelemeniz gerekiyor. Bu planlama evresi, doğru bir taksonomik hiyerarşi girdisi yapmanın en önemli adımıdır. Yaşam Ağacı'nda arama kutusunu kullanarak veya girmek istediğiniz türün taksonomi hiyerarşisini biliyorsanız bunu takip ederek, ilgili dalı bulmanız gerekmektedir. Ev kedisi için bu yazının yazıldığı sırada en yakın taksonomi Küçük Kediler (Felinae) taksonudur ve altında şu anda sadece 1 tane tür (Saz kedisi, Felis chaus) bulunmaktadır:

Yaşam Ağacı

Dolayısıyla ev kedisi, Küçük Kediler (Felinae) taksonu altına eklenebilir. Ancak bunu yaparken, Felis cinsinin de girilmediğini fark ediyoruz. Dolayısıyla hem ev kedisini hem de genel olarak Felis cinsini Yaşam Ağacı'na seri bir şekilde eklemek mümkün. Bu eklemeyi yapabilmek için, sayfa akışınızın tepesinde bulunan paylaşım panelini kullanabilirsiniz:

Bunu yaptığınızda açılan panel, katmerli olarak çalışabilmektedir. Yani her bir taksonu eklerken, daha üst taksonlarını da eklemeniz mümkündür. Felis catus örneği üzerinden devam edelim:

Burada bir parantez açalım: Bazı türlerin Türkçe isimleri yoktur. Özellikle entomoloji ve araknoloji alanlarında sık rastlanır. Bu durumda canlının taksonomik tür adından yola çıkılarak Türkçe isim elde edebilirsiniz. Örneğin Pogonosoma maroccanum türü suikastçi sineği, tür ismindeki Morocco'dan yola çıkarak "Fas suikastçi sineği" şeklinde yazabilirsiniz. Ancak bir tür adı uydurmadan önce mutlaka Türkçe literatürü taramanız, sonrasında İngilizce literatürü taramanız ve (varsa) İngilizce tür adını Türkçeleşirmeniz gerekmektedir.

Devam edelim: Girdiğimiz takson bir "tür" olduğu için, Taksonun Seviyesi kısmında da bu seçimi yapmalısınız:

Buradaki en kritik nokta, Üst Takson Seç kısmıdır. Bu, eklediğiniz türün Yaşam Ağacı üzerinde nereye bağlanacağını belirleyecektir; dolayısıyla doğru seçilmesi elzemdir. Ayrıca bu kısım, Yaşam Ağacı'nda henüz var olmayan üst taksonları eklememizi de sağlamaktadır. "Üst Takson Seç"e tıkladığımızda, karşımıza şöyle bir arama kutusu çıkmaktadır ve o kutuya Felinae yazdığımızda, aslında ekleyebileceğimiz üst taksonu bulabilmekteyiz:

Ancak bu noktada Felis cinsini de araya eklemek istediğimiz için, şimdi bunu yapabiliriz. Dikkat ederseniz, sadece Felis yazacak olursak çıkan taksonlar, ihtiyacımız olan değildir (zaten Felis'in henüz eklenmediğini biliyoruz). Bu nedenle, aşağıdaki mavi kutu içindeki bağlantıya tıklayarak, bir üst katmanı açabiliriz:

Bunu yaptığımızda, az önce Felis catus türünü girerken gördüğümüz panelin aynısı yeniden açılmaktadır. İşte "katmerli" derken kastettiğimiz de buydu: Bu şekilde, sürekli Üst Takson Seç -> Yeni Takson Ekle ("buraya" linkine tıkla) adımlarını takip ederek, en alt taksondan başlayıp en üste doğru istediğimiz kadar gidebiliyoruz. Her bir seviyede, o taksonun bilgilerini doğru ve eksiksiz olarak girdiğimizden emin olmalıyız.

Bu defa, Felis cinsi hâlihazırda girilmiş olduğunu bildiğimiz Felinae'ye bağlanacaktır, çünkü arada artık başka takson kalmamıştır (veya onları girmek istemiyor olabiliriz). "Üst Takson Seç" tuşuna tıkladıktan sonra çıkan arama kutusuna "Felinae" yazıp, çıkan taksona tıkladığımızda, Felis taksonumuz bu üst taksona bağlanmış olacaktır:

Tür girmeden önce Yaşam Ağacı'na uğrayarak var olan taksonları tespit etmek (bir plan yapmak), işte bu nedenle önemliydi.

Takson kaydımızı girmeden önce eklememiz gereken son bir adım, Takson Açıklaması kısmını girmektir. Bu kısımda taksona ait en az 3 cümlelik bir paragraf girmemiz gerekmektedir. Bunun için güvenilir kaynaklar kullandığınızdan emin olunuz:

Bu noktada, Gönder tuşuna bastığımızda, Felis taksonumuz girilmiş olacaktır. Ama unutmayın: Bu, girmek istediğimiz ara taksondu. Daha işimiz bitmedi, çünkü biz Felis catus türünü girmek istiyoruz. Zaten Gönder tuşuna bastıktan sonra sistemimiz, kaldığınız yere geri dönecektir. Bu defa, bir değişim yaşandığını fark edebilirsiniz. Artık ihtiyacımız olan Felis cinsi de arama sonuçlarımıza girmiştir (bunu seçebiliriz):

Artık Felis catus ile ilgili takson açıklamalarımızı da girip, Gönder tuşumuza bir kez daha basarak işlemimizi tamamlayabiliriz:

Gönder tuşuna bastıktan sonra çıkan "Türe Git" tuşuna basarsak, türümüzün sayfasını da görebiliriz (sağ taraftaki taksonomik hiyerarşiye dikkat ederseniz, araya Felis cinsi de gelmiştir):

2) Tür Gözlemi (Fotoğraf) Girdisi

Yaşam Ağacı'na katkı sağlamanın bir yolu da türlere dair gözlem kayıtlarınızı girmektir. Yani bir türü kendi fotoğraf makinenizle yakaladığınızda, bunu Evrim Ağacı'na yükleyerek tüm bilimseverlerle paylaşabilirsiniz ve kalıcı bir gözlem kaydı oluşturabilirsiniz.

Bunun için yine ana sayfa akışımızdaki paylaşım panelinden Ekle -> Tür Gözlemi adımlarını takip edebilirsiniz:

Agora Bilim Pazarı

Alevini Kaybeden Ejderha

Ateş Kusan Ejderha ateşini kaybetti.
Belki de SORUN yedikleri.

Neyse ki Şövalye’nin aklına bir tarif geldi!

Ama Ejderha GERÇEKTEN hapşırıkla fırlamış bir sümük kadar yeşil küflü peyniri yiyecek mi…?

Böylesine mükemmel bir planda ne ters gidebilir ki?

Ünlü yazar ve çizer Beach’ten dünyayı yakıp kavuran –ve kahkahalara boğan– bir hikâye. Onuncu okuyuşunuzda bile kahkahanıza engel olamayacaksınız.

Devamını Göster

₺160.00

Satın Al Tüm Ürünler

• Dış Sitelerde Paylaş

Alternatif olarak, tür kaydının içinden de Gözlem Ekle tuşuna basarak gözlem girmeye başlayabilirsiniz:

Eğer bu alternatif yöntemi kullanarak, tür kaydı içindeki "Gözlem Ekle" tuşuna bastıysanız, tür otomatik olarak seçili gelecektir. Eğer ana sayfadaki Gözlem Ekle tuşuna bastıysanız, öncelikle türü belirlemeniz gerekmektedir:

Yine Felis catus örneğimizden gidelim ve "Tür Seç" tuşuna bastıktan sonra açılan kutuya "Felis catus" yazarak aramamızı tamamlayalım:

Gözleminizdeki canlının hangi tür olduğunda kararsızsanız, öncelikle iNaturalist sitesine yükleyerek uzmanlar tarafından onaylanması gerekmektedir. iNaturalist platformunun nasıl bir sistem olduğunu şu yazımızda açıklamıştık, ondan faydalanabilirsiniz. Eğer kuş gözlemi yaptıysanız, Collin's Bird Guide gibi ek rehberlerden de yararlanabilirsiniz. Bu rehberleri açıkladığımız yazımıza da buradan erişebilirsiniz.

Eğer tür teşhisini hiçbir şekilde başaramazsanız, gözlem kaydınızı temel düzeyde bir açıklama ekleyerek (kesinlikle coğrafya, ekipman vb. bilgileri veriniz) mail adresimize gönderebilirsiniz. Böylece değerlendirip, eğer teşhiste bulunabilirsek gerekli dönüşü yapacağız.

Türümüzü biliyorsak, Fotoğraf Ekle tuşuna basarak fotoğrafımızı yükleyebiliriz:

Gözlem fotoğrafımızı seçtikten sonra, "Gözlemin Yapıldığı Ülke" ve "Şehir" bilgilerini girip, varsa diğer bilgileri de girmeyi unutmayınız:

Bu panelde, en fazla 6 adet olmak üzere, isterseniz birden fazla fotoğraf ekleyebilirsiniz. Şimdilik, bunları tek tek seçmeniz gerekmektedir. Örneğin yukarıdaki gözleme bir tane daha fotoğraf eklemek isterseniz, "Fotoğraf Ekle" tuşuna tekrar basarak ikinci bir fotoğraf ekleyebilirsiniz.

Sonrasında çıkan "Gözleme Git" tuşuna basarsanız, Felis catus altına gözlem kaydınızın girildiğini göreceksiniz:

Kaliteli Gözlem Şartları

Bu projenin tamamen Evrim Ağacı tarafından yürütüldüğünü hatırlatmakta fayda görüyoruz. Bu yüzden gözlemler konusu en can alıcı kısmıdır.

• Fotoğraf veya vidyo kaydınız, DSLR kameralar gibi profesyonel kameralar ve türevleri ile çekilmiş olmalıdır.
• Eğer hiç imkanınız yoksa, yüksek çözünürlüklü akıllı telefonlar ile olabildiğince net fotoğraflar da kabul edilebilir. Ancak bunun ihtimali biraz daha düşük olacaktır.
• Mikroskop çekimleri de kaliteli ve net olmalıdır.
• Gözlem kaydında dışarıdan insan müdahelesi (parmak, kol, el) kesinlikle bulunmamalıdır.
• Arka planda şehir veya bina olabilir. Buradaki amaç, canlıyı doğal ortamından izole etmemektir.
• Hayvanat bahçesi ve türevlerinde yapılan gözlemler geçerli değildir.

Pedram Türkoğlu

3) Taksonomi Yazarı Olarak Makale Girişi

Bütün Evrim Ağacı üyeleri, Evrim Ağacı'nda makale yayınlayabilirler. Bu makaleler editör denetiminden geçmektedir ve farklı içerik tiplerine göre ayrılmaktadır. Bu içerik tiplerinden biri de Taksonomi tipidir.

Tür Girdisi ile Taksonomi Arasında Ne Fark Var?

Bu farkı basitçe şu şekilde anlatabiliriz:

• Önceki basamaklarda anlatılan "Tür Girdisi", bir tür ile ilgili ham takson girdisidir. Bir örnek olarak Siyamang türü incelenebilir.
• Taksonomi makalesi ise, o takson ile ilgili detaylı bilgilerin anlatıldığı bir araştırma / popüler bilim makalesidir. Bir örnek olarak, Siyamang türüne ait Taksonomi makalesi incelenebilir.
• Yani Taksonomi makalesi, hâlihazırda girilmiş Tür Girdisi'ni bir makaleye çevirmektedir.

Burada minimal düzeyde bilgi ve (varsa) gözlemler bulunmaktadır. Tür ve Tür Gözlemi girdileri, çok daha basit girdi türleri olduğu için, Evrim Ağacı genelinde çok daha kısıtlı kullanılmaktadır. Dolayısıyla:

1. Tür girdisi, profilinizin gelişimine (örneğin UP bakımından) çok daha kısıtlı katkı sağlamaktadır. Örneğin tür girdileri, Evrim Ağacı'nın sosyal medya hesaplarında paylaşılmamaktadır.
2. Taksonomi girdisi resmi bir makale yayınıdır, buna uygun biçimde UP kazandırmaktadır ve Taksonomi girdileri Evrim Ağacı'nın resmi sosyal medya paylaşımlarında sizin adınızla/profilinizle yer almaktadır.
3. Tür girdisi yapanlara ek bir ayrıcalık tanınmamaktadır; ancak Taksonomi makalesi kabul edilenler Evrim Ağacı Yönetim Paneli'ne erişebilmeye başlamakta ve Evrim Ağacı'nda bir yazar olarak yükselebilmektedir.
4. Sadece Tür Gözlemi girenler, yalnızca görsellerinin makale içinde özel olarak kullanılması hâlinde, ilgili Taksonomi Makalesi içinde "Katkı Sağlayan" olarak yer alırlar. Taksonomi makalesi girenler, ilgili tür kaydı içinde "Yazar" olarak gösterilmektedir.

İlk Kez Makale Yayınlayacaklar ve İnaktif Yazarlar İçin Yönergeler

Evrim Ağacı'nda ilk kez makale yayınlayacak kişiler, yine paylaşım panelini kullanarak Yaz -> Makale sırasını takip edebilirler:

Sonrasında "İçerik Tipi Seç" kutusundan "Taksonomi" seçilmelidir:

Bu yapıldığında, içerik tipine özgü bazı kutular açılacaktır; bu kutuların eksiksiz olarak doldurulması önemlidir:

Eğer girdiğiniz türe ait bir Tür Girdisi yoksa, yukarıda anlatılan basamakları takip ederek öncelikle Tür Girdisi'ni yaptığınızdan emin olunuz.

İlgili kutular doldurulduktan sonra, "Taksonomi Şablonunu Getir" tuşuna tıklanmalıdır:

Bunu yaptığınızda, yazının sonunda göreceğiniz şablon yüklenecektir. Buradaki bilgileri takip ederek şablonu doldurunuz ve yazınızı gönderiniz. Tabii ki her tür için hepsini doldurmak şimdilik mümkün değil, fakat olabildiğince doldurmak en verimlisi olacaktır. Ne kadar eksik olursa, içeriğinizin reddedilmesi ihtimali de o kadar yüksek olacaktır.

Gerekli bilgileri derlerken ise öncelikle Wikipedia'nın (İngilizce) baz alınmasını tavsiye ederiz. Çünkü taksonomik sınıflandırılmalarda en güncel ansiklopedi şu an Wikipedia... Ardından IUCN Red List ve Britannica gibi kaynaklardan yararlanabilirsiniz. Türkçe ise TRAMEM, TRAKEL, TRAKUS ve Herptil gibi siteler mevcut.

Evrim Ağacı Yazarları İçin Yönergeler

Evrim Ağacı yazarları, Yönetim Paneli'nde "İçerik Ekle" tuşuna tıkladıktan sonra çıkan metin ekleme ekranında İçerik Tipi'ni "Taksonomi" olarak seçmelidirler:

Bu yapıldıktan sonra, "Tür Seç" butonu aktive olacaktır. Buna tıkladığınızda, yukarıdaki basamaklarda anlatılan Tür Arama ve Ekleme paneli yeni sekmede açılacaktır. Eğer hâlihazırda Tür Girdisi olan bir türü makaleleştirecekseniz, arama kutusuna türün adını yazabilirsiniz ve ihtiyacınız olanı seçebilirsiniz:

Eğer Tür Girdisi henüz yapılmadıysa, aşağıdaki mavi kutu içindeki "buraya" sözcüğüne tıklayarak türü yukarıda ("Tür Girdisi" alt başlığında) anlatıldığı gibi ekleyebilirsiniz. Nihayetinde türü seçtiğinizde, söz konusu sekme kapatılacaktır ve seçtiğiniz tür, İçerik Paneli'ne taşınacaktır:

Taksonomi makalelerine de diğer tüm içerik tiplerinde olduğu gibi uygun bir ana görsel girilmelidir. Bir örnek aşağıda verilmiştir:

Son olarak, "Taksonomi Şablonunu Getir" tuşuna basıldığından emin olunmalıdır:

Geri kalan kısımlar, diğer içerik tipleriyle aynı şekilde girilecektir.

Taksonomi Makalesi Yazarken Dikkat Edilmesi Gerekenler

1. Gözlemlediğiniz canlıyı nasıl araştıracağınızı merak ediyorsanız, şu yazımıza göz atabilirsiniz.
2. İçerikte sadece cins ve tür isimleri italik yazılır. Aile, takım, sınıf gibi büyük taksonlar italik yazılmaz.
3. İçerikteki başlıkların isimleri değiştirilemez, açıklamaları olabildiğince kategorize etmek en doğrusu olacaktır. Örneğin canlının dış görünüşü ile ilgili bilgiler Tanım ve Genel Bilgiler başlığı altında yazılırken, çiftleşme ve iletişim gibi özellikleri Davranış ve Etoloji başlığı altında yazılması gerekir.
4. Gözlemin nerede, hangi ekipmanlarla çekildiğini kesinlikle belirtmeniz gerekmektedir.
5. Hayvanat bahçesi ve türevlerinde yapılan gözlemler geçerli değildir.

Evrim Ağacı

İçeriğe Girilmesi Gereken Bilgiler

"Yönetim Paneli > İçerikler > İçerik Ekle - İçerik Özgünlüğü/Tipi > Taksonomi" işaretledikten sonra otomatik olarak açılan başlıklar aşağıda gösterilmiştir. Bu başlıkları kendi elinizle girmeniz gerekmemektedir; "Taksonomi" içerik tipi seçildiğinde, bu şablon otomatik olarak gelmektedir.

Başlıkların altındaki paragrafları silip, yerine gerekli bilgileri girdiğinizden, sonrasındaysa kullanmadığınız veya dolduramadığınız başlıkları sildiğinizden emin olunuz.

***

Girdiğiniz taksona dair genel bilgileri ve açıklamaları buraya giriniz. Burada, türe ait genel fiziksel (boy, kütle, dişi-erkek farkları, vb.) ve fizyolojik (üreme organları, deri özellikleri, sinir sistemi, vb.) bilgileri anlatınız. Taksonun ayırt edici özelliklerini ve taksona ait ilginç bilgileri buraya girebilirsiniz.

Evrimsel Tarih ve Taksonomi

Taksonun evrimsel tarihini, yaşayan ve soyu tükenmiş yakın akrabalarını, evrimsel tarihindeki ilginç olabilecek bilgileri, evrimsel kökenlerini vb. burada anlatınız. Taksonun filogenetiğiyle ilgili bilgilere (taksonomik tartışmalara, yakın akrabalarına, atalarına, alt ve üst taksonomik gruplara, fosil kaydına, vb.) burada yer verebilirsiniz.

Ekolojik Dağılım ve Habitat

Taksonun yaşam alanını, bulunabileceği yerleri ve ekolojik ilişkilerini (av-avcı ilişkileri, parazitik ilişkiler, vb.) burada anlatınız.

Popülasyon ve Koruma Statüsü

Taksonun altındaki tür sayısını veya biliniyorsa taksonun koruma altında olan ve vahşi yaşamda bulunan birey sayısını burada anlatınız. Ayrıca taksonun soyunun devamlılığının tehdit altında olup olmadığını, IUCN Kırmızı Liste bilgilerini buraya giriniz.

Davranış ve Etoloji

Eğer girdiğiniz taksonun davranışsal özellikleri varsa, bunlardan burada bahsediniz. Üreme davranışları, avlanma davranışları, kamuflaj gibi savunma davranışları, vb. özelliklerden bahsedebilirsiniz.

Diyet ve Metabolizma

Taksonun genel beslenme pratiklerini, ne tür besinler tükettiğini veya enerji ihtiyacını genel olarak nasıl karşıladığını burada anlatınız.

İnsanlarla Etkileşim ve Kültürel Referanslar

Taksonun insanlar için güncel ve tarihsel önemini, insan kültüründe ne tip alanlarda kendine yer bulduğunu, insanlar tarafından kullanılıp kullanılmadığını ve ne amaçlarla kullanıldığını, insan mitolojisindeki/kültüründeki yerini burada anlatınız.

Etimoloji

Taksonun halk arasındaki adının ve/veya bilimsel adının etimolojik kökenleri biliniyorsa veya herhangi bir ilgi çekici anlama sahipse, burada anlatınız.

Gözlem Bilgileri

Eğer girdiğiniz taksonu kendiniz gözlediyseniz, gözlemi yaptığınız coğrafi bölgeyi (ülke, eyalet, il, vb.), gözlem ve arazi koşullarını (hava koşulları, yaşadığınız güçlükler, vb.), kullandığınız ekipmanı buraya girebilirsiniz.