Gözlemlediğiniz Canlının Türünü Nasıl Araştırırsınız?

"Bu hangi tür?" dediğiniz gözlem kayıtlarınız veya fotoğraflarınız illa olmuştur. Bu yazıda, gözlemlediğiniz canlının hangi taksonomik basamağa ait olduğunu nasıl araştıracağınızı anlatacağız. Elbette ki tür tanımı için internet aramaları yeterli değildir; hatta fotoğraf ile ne kadar doğru tür tanımlanabilir de ayrı bir tartışma konusudur. Ancak fikir oluşturması açısından birtakım okumalar yapabilirsiniz.

Öncelikle ekosistemin sosyal platformu olan iNaturalist sitesine gözleminizi yüklemenizi öneririz. iNaturalist hakkındaki yazımıza buradan ulaşabilirsiniz. Çünkü bu veri tabanı sayesinde ekolojik açıdan birçok bilgi ve veri toplamak mümkündür. Aynı şekilde uzmanlar da platformda yardımcı olacaktır.

Kendi başınıza okumalar yapmak istiyorsanız, öncelikle anahtar sözcükleri çok iyi seçmek lazım. Eğer gözlemlediğiniz canlının herhangi bir takson basamağını biliyorsanız, bu durumda aramanız daha kolay olacaktır. Misal, fotoğrafladığınızın bir wasp (yaban arısı) olduğunu biliyorsunuz. Fakat karnından (abdomen) uzanan upuzun iğne benzeri bir yumurta kanalı (ovipositor) var. Ayrıntılı bilgiye erişmek için "long ovipositor wasp" ve "parasite wasp" yazıp, görseller ve biyocoğrafya yardımı ile eleyip, daha ayrıntılı taksonlara ulaşabilirsiniz. En etkili yöntemlerden biri bu şekilde ailelerden (veya takımlardan) yola çıkarak canlıyı İngilizce "tariflemektir." Mesela görüntüsünden Pentatomoidea (Kalkanböcekleri) veya Apidae (Gerçek Arılar) gibi taksonlara üye olduğunu düşünüyorsanız, Google'a "Apidae sp" veya "Apidae species" yazıp, ilerleyebilirsiniz. Evet, bunun için böceklerin büyük ailelerine önceden bakmanız gerekiyor. En basitinden "Insect families" yazarak bakabilirsiniz.

Google

Elbette görsel benzerlikle yakaladığınız ilk canlıya hemen tür teşhisi koymamak lazım. İkinci en önemli şey olan biyocoğrafyayı incelemek gerekiyor. Yani türün Wikipedia veya IUCN'den Dünya'nın nerelerinde yaşadığına bakmak lazım. Ondan sonra söz konusu türün bulunduğu cinse gidip, o cins içerisindeki diğer türleri gözden geçirmek lazım. Çünkü bazı türler birbirine morfolojik (dış görünüş) olarak o kadar benzer ki sadece fotoğraftan ayırt etmek neredeyse imkansızdır. Dolayısıyla farklılıklar mikroanatomik, coğrafik veya genetik çerçevede belirlenir. Bu durumda en iyi ihtimalle cins veya aile seviyesinde bırakmak lazım. Örneğin Asilidae (Suikastçi Sinekler) ailesinde bu çok yaşanır. Sonuçta familya seviyesinden ileri gidilemez ise "Asilidae sp." seviyesinde bırakmak gerekir. Bunun anlamı Asilidae ailesinden bir tür demek. Böyle durumlarda tür seviyesine inmek için uzmanlardan veya yetkili laboratuvar/üniversite bölümlerinden yardım almak gerekebilir.

Bu araştırma sürecinde en güncel kaynaklardan birisi Wikipedia'nın orijinal sitesidir. Tespit ettiğiniz türün takson basamağında herhangi bir güncelleme var mı diye Wikipedia'da sağ tarafta bulunan taksonomik tabloyu her zaman gözden geçirmek lazım. Daha sonra IUCN Kırmızı Liste'den de yararlanabilirsiniz. Türkiye içerisinde TRAMEM (Memeli veri tabanı), TRAKUS (Kuş veri tabanı), TRAKEL (Kelebek veri tabanı) ve Turkherptil (Sürüngen ve amfibi veri tabanı) bulunuyor. Bu sitelerde Türkiye'de yaşayan türlerin fotoğraflarına ve bilgilerine erişebilirsiniz. Öte yandan Evrim Ağacı olarak biz de gözlemlediğimiz türleri, filogenetik ağaç şeklinde işlediğimiz Yaşam Ağacı isimli bir proje başlattık. Söz konusu projemizin ne olduğunu ve nasıl katkı sağlayacağınızı öğrenmek için tıklayabilirsiniz.

Collin's Bird Guide & Wikipedia

Veri tabanları dışında "Field Guide" diye başlayan arazi rehberleri de araştırma sürecinde fazlasıyla yardımcı olur. Bunlar Collin's Field Guide, Peterson Field Guide gibi rehberler olabilir. Örneğin kuş gözlemi için en başta Collin's Bird Guide geliyor. Hatta bu rehberin telefon uygulaması da var ve en iyi ornitoloji (kuş bilimi) uygulamalarından biridir diyebiliriz. Ayrıntılı bilgi için Collin's Bird Guide rehberini anlattığımız yazımız için linke tıklayarak ulaşabilirsiniz.

Arazi rehberi alırken biyocoğrafyalara göre hazırlandığını göz önünde bulundurmak lazım. Çünkü Türkiye'de yaşayan bir kişi, Amerika veya Afrika için hazırlanmış rehberlerden fayda göremez. Bu yüzden arazi rehberinin bulunduğunuz coğrafyayı kapsamasına özen gösterin. Türkiye için Zonguldak Kuşları (Mustafa Sözen et al.), Türkiye'nin Kelebekleri (Ahmet Baytaş) ve Türkiye Amfibi ve Sürüngenleri (İbrahim Baran) gibi kaliteli rehberler bulunur.

Pedram Türkoğlu

Yukarıda da belirttiğimiz gibi bazı belirgin fotoğraflar için ekosistemin sosyal platformu, halk biliminin öncüllerinden iNaturalist sitesinden yararlanabilirsiniz. Uygulamanın kendisi, fotoğrafı görünce birkaç öneride bulunuyor. Emin olmadığınız takdirde taksonomik takım gibi daha genel bir pencerede bırakabiliyorsunuz. Konu hakkında bilgisi olan kişiler veya uzmanlar gelip, daha ayrıntılı öneriler verebiliyor. Yanlış girmenizin de hayati bir önemi yok. Diğer kullanıcılar görüp, öneri vererek düzeltilebiliyor.

Bir de çok sevdiğimiz spesifik bir veri tabanı var. Bu veri tabanı içerisinde bütün Lacertidae (gerçek kertenkeleler veya duvar kertenkeleleri) ailesinin nerede yaşadığı ayrıntılı olarak belirlenmiş. Böylece Lacertidae ailesindeki neredeyse bütün üyelerin, coğrafik izolasyona göre alt türüne kadar dahi inceleyebiliyorsunuz. Söz konusu siteye erişmek için buraya tıklayabilirsiniz.