Paylaşım Yap
Tüm Reklamları Kapat
Tüm Reklamları Kapat

Ruh Çağırma, İdeomotor Etki ve Kolaylaştırılmış İletişim Safsatası: Ölülerle veya Ruhlarla Konuşmak, Kendi Kendinize Konuşmaktır!

Ruh Çağırma, İdeomotor Etki ve Kolaylaştırılmış İletişim Safsatası: Ölülerle veya Ruhlarla Konuşmak, Kendi Kendinize Konuşmaktır! Paranormal
11 dakika
9,781
  • Psikoloji
  • Sahtebilim

Spiritüalizm, 19. yüzyıl toplumunu büyülemiş ve dönemin bilim insanlarınca öfkeyle çürütülmüştü. Ancak spiritüalizmin günümüzde yeniden beliren “bilimsel” reenkarnasyonları da bir o kadar kötü niyetli.

Cadılar Bayramı yaklaşırken, birçoğumuz korkutucu, doğaüstü bir maceraya atılmaya hazır halde oluruz. Korku, insanları kaynaştıran bir deneyim görevi görebilir. Bu düşünceyle birçoğumuz, belki biraz da şakayla karışık, belki de ciddi olarak "ruh çağırma tahtalarıyla" ilgilendik. Hatta belki de tahtada gördüğümüz gerçeküstü, kötüye alamet eden ruhani mesajlar bizi biraz ürküttü. Bu tahtalarla ilgili olarak buradaki yazımızı okuyabilirsiniz.

Tüm Reklamları Kapat

Ölülerle gerçekten iletişim kurulabileceğine dair bir delil olmasa da, ruh çağırma tahtaları ve otomatik yazı yazma gibi olgular bize kendi psikolojimize dair aydınlatıcı bilgiler sağlama ve kendimizi ne kadar kolay kandırdığımızı hatırlatma görevi görebilir.

İdeomotor Etki: Sahtekarların İddialarını Çürüten Bilimsel Gerçek

Öte alemden gelen kelimelere olan merakımız aslında yeni değil. 19. yüzyılın ortalarında, büyüyen spiritüalizm hareketi günümüzün ruh çağırma tahtasının bir öncüsü olan "dönen masa" ile yazılan ruhani mesajları yaymaya başlamıştı. Dönen masada katılımcılar, ellerini üzerinde alfabe yazılı olan bir masanın üzerine koyarlardı. Çok geçmeden masa bazı harflere doğru eğilirken, boşluktan sözde-ruhani fısıltılar gelmeye başlardı. Bunun gibi gösteriler, yüksek sosyetedeki bir çok insanı bu unutulması güç mesajların arkasında yeni ve belki de mistik bir gücün bulunduğuna ikna etti.

Tüm Reklamları Kapat

Fakat herkes o kadar kolay ikna olmadı. İngiltere’nin önde gelen bilim insanlarından Michael Faraday, spiritüralistlerin iddialarına son derece şüpheci yaklaşıyordu. Fenomeni test etmek için seçilmiş bazı değişkenler ve alternatif açıklamalar hazırladı. Harekete karşı direnci arttırmak amacıyla tahta ve kauçuk kullanarak yaptığı çalışmada Faraday, masanın hareketi üzerinde bir etki gözlemlemedi.

Michael Faraday
Michael Faraday

Çalışmaları oyunda özel bir gücün kendini gösterdiği iddialarını çürütmekle kalmadı, daha sonraki araştırmalarında masanın eğilmesinin tuhaf ve doğaüstü bir olay olmaktan çok uzak olduğunu, aslında yarı-istemsiz kas aktivitesinden başka bir şey olmadığını gösterdi. Faraday’in dikkatli deneyleri, ortada doğal ya da doğaüstü herhangi bir gücün olmadığını, sadece bu kadın ve erkeklerin kendilerini kandırmaya yönelik bir eğilimlerinin olduğunu açığa çıkardı. 

Bu sonuç, Fransız kimyager Michel Eugéne Chevreul’nin titiz paralel deneyleriyle desteklendi. Chevreul, şarlatanlığın sebatla karşısındaydı. 1854’te konuyla ilgili yayınladığı makalede dönen masalar, su arama çubukları ve sihirli sarkaçlar gibi görünüşte sihirli hareketlerin istemsiz ve bilinçdışı kas hareketleri sebebiyle ortaya çıkışına odaklandı. Üstüne üstlük Chevreul, bir şey daha keşfetmişti: Çubuğu elinde tutan kişiye bu kas hareketlerinin etkisi söylendiğinde (yani bir farkındalık yaratıldığında) bu sözde-sihirli hareketler duruyor ve bir daha tekrarlanmıyordu. Aynı yıl içinde fizikçi William Carpenter, bu fenomeni ideomotor kelimesiyle tanımladı.

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

İllüzyonistlerin İllüzyonisti Harry Houdini

İdeomotor etkisinin keşfi, 19. yüzyılın sonları ve 20.yüzyılın başlarındaki esrarengiz ruh çağırma seanslarında hiçbir gizem olmadığını, sadece aldanmanın ve zaman zaman da düpedüz şarlatanlığın sarhoş edici bir karışımı olduğunu kanıtladı. Bu dönemdeki popüler trans medyumları seyircilerini arttırabilmek için katıksız bir şovmenlik gösteriyorlardı; ünlü medyum Mina Crandon seanslarında çıplaktı ve iddia edildiğine göre zincirden kurtulma şovlarıyla ünlü sihirbaz Harry Houdini tarafından ipliği pazara çıkarılmadan önce, vajinasından "ektoplazma" salgıladığını iddia ediyordu.

Harry Houdini
Harry Houdini

Houdini’nin sahtekarlıkları açığa çıkarmak gibi bir tutkusu vardı ve alandaki tecrübesini kullanarak yalan yanlış iddiaları tespit edip, düzenbazlıkları açığa çıkarmak ona zevk veriyordu. Bu durum, spiritüalist camiada ona kötü bir ün kazandırdı. Hatta Sherlock Holmes’ün yaratıcısı Arthur Conan Doyle gibi bazıları, Houdini’nin kendisinin spiritüel güçleri olduğuna inanıyor ve bu iddia, profesyonelliğiyle gurur duyan Houdini’nin canını sıkıyordu.

Otomatik Yazım Sahtekarlığı ve Bilgisiz Akıllar

Spritüalizm tutkusuna kendini kaptırmayan bir diğer isim ise Charles Arthur Mercier’di. Mercier, saçmalıklarla zaman kaybetmek istemeyen bir psikiyatristti. Mercier trans medyumlarını afişe etmek, savlarını titizlikle çürütmek için oldukça zaman harcamıştı. Üzerinde en çok durduğu fenomen uzaktaki bir kaynaktan yazının doğaüstü ‘yönlendirilmesi’ olduğu iddia edilen otomatik yazımdı.

Mercier’in araştırmaları, kendini gösteren tek garip fenomenin yine bir tür ideomotor etki olduğunu gösterdi. 1894’te British Medical Journal’da yayımlanan yazısında bulgularını özetleyen Mercier, otomatik yazıma ruhların sebep olduğunu söyleyen spiritüalist varsayımı güçlü bir şekilde yalanladı ve açık bir dille şöyle belirtti:

Ruhsal faaliyetlere ne gerek var ne de yer var. Bu faaliyetlerle açıklama yapmak yalnızca bilimdışı değil, aynı zamanda bilgisiz de bir aklın işaretidir.

Spiritüalizm: Yeniden Hortlayan Sahtebilim

Bu makalenin çubukla su aramaktan ruh çağırma tahtasına kadar her şeye son noktayı koyması gerekirdi; fakat günümüzde bile bunlara olan yürekten inanan birçok insan var. Ve ideomotor reflekslerin varlığının neredeyse iki yüzyıldır bilinmesine rağmen insanlığın bitmek bilmez yeniden icat etme kapasitesi ve hatalarımızdan bir şeyler öğrenemiyor oluşumuz gösteriyor ki, aynı illüzyon farklı şekilde paketlenip pazarlanınca, bizi tekrardan aynı tuzağa düşürebiliyor.

Tüm Reklamları Kapat

2013’te iş insanı Jim McCormick, Irak ordusuna çalışmayan bomba bulma kitleri satmaktan suçlu bulundu. Bu alet, su bulma çubuğunun modern bir versiyonuydu. İdeomotor kataloğuna 2013’te giren br diğer utanç verici haber ise C-Fast oldu; bu aletin de yine su bulan çubuk gibi karaciğer hastalığını tespit edebildiği iddia ediliyordu. Sense About Science dergisinden Síle Lane, bu iddiayı “Boş umut satmaktan başka bir şey değil.” diyerek tarif etti.

Belki de en öne çıkan ve en hasar verici olan ideomotor etkinin yan ürünü fenomen ise Kolaylaştırılmış İletişim idi (İng: "facilitated communication"). Bu süreçte kolaylaştırıcı, hastanın bir kolunu ekrana ya da klavyeye karşı kaldırmasına yardım ediyor ve görünüşe göre iletişim kurmasını sağlıyordu. Bu, ürüne inananlar tarafından bilimsel olarak çağ açan bir ürün olarak görüldü; çünkü ciddi iletişim problemi bulunanların kendilerini ifade edebilmelerini mümkün kılıyordu.

Kolaylaştırılmış İletişim
Kolaylaştırılmış İletişim

1980’lerin sonlarına doğru Kolaylaştırılmış İletişim popülaritesinin zirvesine ulaştı: Otizmli veya ağır zihinsel engelli olmalarından ötürü konuşamayan çocukların ebeveynlerine ya da ailelerine inanılmaz bir imkan sunduğuna inanılıyordu. Kolaylaştırılmış İletişimin hastaların zihinlerini "açtığına" dair harika hikayeler, uzak ve geniş bir alana yayıldı ve anekdotal anlatılar, sanki bu yöntem bir tedaviye delilmiş gibi anlatılageldi. Ağır zihinsel engelli çocuklar bir gecede şair ya da alim oldular; hatta kendi "kolaylaştıranları" ile ilgili kitap bile yazdılar.

Kolaylaştırılmış iletişim, çoğu insanın kalplerini fethetmeye başlamışken, sözde bilimin uyarı çanları çalmaya başlamıştı. 1991 yılının başlarında, 40 ayrı deneysel çalışma, aletin çalıştığına dair hiçbir kanıt bulamazken, çalışmaların her birinde kişinin kendisinin aleti yönlendirdiğini gösteren kanıtlara ulaşıldı.

Tüm Reklamları Kapat

Kolaylaştırılmış İletişim’in reddi uygunsuz cinsel taciz savları etrafında dönmeye başladı ve medya dikkatini ortaya çıkana verdi. 1980’lerin sonları ve 1990’ların başlarında, satanist ritüellerde insanların hafızalarının geri getirildiğine yönelik sahte iddialar dolaşmaya başladı. Her ne kadar bunların sahteliği ispatlansa ve bu anıları geri getirebildiğini iddia edenlerce uydurulduğu gösterilse de bu, kitlesel bir paniğe neden oldu. Buna bağlı olarak, kolaylaştırılmış iletişimden gelen "iletilmiş mesajların" birdenbire karanlık bir içeriğe bürünmesi de belki kaçınılmazdı.

Kolaylaştırılmış İletişim
Kolaylaştırılmış İletişim

1990’ların ortalarında Kolaylaştırılmış İletişim çalıştıranlarının müşterilerine uyguladığı gizli cinsel taciz sayıları ayyuka çıktı ve buna bağlı olarak bi dizi insan tutuklandı. 16 yaşında olan ve konuşamayan otizmli Betsy Wheaton vakası, çocuğun güya iletişime geçtiği kolaylaştırıcısına babasının “onun penisini tutmasını isssstediğini” söylediği yayıldığında ilgi odağı oldu. Çocuğun ailenin büyük bir kısmı tarafından cinsel olarak taciz edildiği ortaya çıktı.

Konuşma bozukluğu uzmanı Howard Shane, mesajların kaynaklarını ve ne olduğu konusunda ustaca bir test hazırlayıp bunları bir araya toplayabildi ve davalar Psikolog Douglas Hower ile birlikte yürütüldü. Betsy ve onun kolaylaştırıcısı Janyce Boynton’nın resimleri gösterildi ve Betsy’e gördüğü şeyleri tanıyıp tanıyamadığı soruldu. Bazı celselerde Betsy ve Janyce’a bilerek, tamamen farklı resimler gösterildi. Her örnekte Betsy sadece Janyce’nin olduğu fotoğraflarda konuştu - bu da gösteriyor ki iletişim, iletişim kurandan geliyordu ve engelli bireye ait değildi. Diğerleri üzerinde yapılan benzer araştırmalar da aynı boş sonuca ulaştı.

Kanıtlar yeterince açıktı: Kolaylaştırılmış İletişim, bol miktarda ideomotor etkiye bulanmış bireysel bir yanılgıdan başka bir şey değildi. Kolaylaştırıclar, engelli insanların zihinlerini açmıyorlardı; yalnızca bilinçdışı olarak kendi zihinlerini yansıtıyorlardı. 

Tüm Reklamları Kapat

Agora Bilim Pazarı
Atalarımız Kim? Kuyruksuz Maymunlar, İnsan, Henüz Bilmediklerimiz

Nerede, nasıl ve ne zaman insan hâline geldik? Atalarımız ilk nerede ortaya çıktı? Ayaklarımız üzerinde durmayı nasıl başardık? Kocaman bir kafaya ne zaman kavuştuk? Peki ya alet kullanmaya hangi aşamada başladık? Evrim ağacındaki yakın ve uzak kuzenlerimiz kimler? Onlarla hangi noktada ayrıldık? Evrimimizin büyük aşamaları hakkında birçok fikir ve süren tartışma var.

“Homo sapiens”in kökenleri ile ilgili bilim insanlarının sorduğu soruları irdeleyen bu kitap, seni paleontolog Brigitte Senut’la birlikte merakının peşinden sürükleyecek!

  • Yazar: Anna Alter & Brigitte Senut
  • Çizer: Caroline Hüe
  • Çevirmen: Ferhat Sarı
  • Yayın Tarihi: Haziran 2022
  • Baskı Sayısı: 1. Baskı
  • Sayfa Sayısı: 48
  • Cilt Tipi: Karton Kapak
  • Kağıt Cinsi: Kitap Kağıdı
  • Boyut: 21 x 25 cm
  • ISBN: 9786057050991
Devamını Göster
₺45.00
Atalarımız Kim? Kuyruksuz Maymunlar, İnsan, Henüz Bilmediklerimiz

Art arda gelen kötü sonuçlar, Kolaylaştırılmış İletişim’in mezarına çakılan son çivi olmalıydı; fakat tüm diğer sözde bilimler gibi bu da ölmeyi basitçe reddediyordu. Howler’in kendisi sağlam bir Kolaylaştırılmış İletişim inananıydı ve su götürmez kanıtları görürken acı çekiyordu. İletişim kurucuların suçlulara dönüşmesinden daha fazlası olmalıydı.

(...) kolaylaştırıcı kontrolü için tartışmaya yer bırakmayan kanıtlarımız vardı. Kolaylaştırıcıların travmatik olmaya başladığı etkisi kafamıza dank etmeye başlamıştı. Kolaylaştırıcı İletişim, onların inanç sisteminin temeli olmuştu. Onların kişiliklerinin bir temeli olmuştu.

Howler’in uyarıları gerçekten ileri görüşlü biri olduğunu kanıtladı: Kolaylaştırılmış İletişim savunucuların verdikleri kendinden emin sözler, umutsuz aileler üzerinde egemenlik kurmuştu; çocuklarıyla iletişim kuracaklarına dair onları kandırmıştı. Çoğu insan içi iletişim kurma sanrısı, çocuklarının iletişim kurabilecek bilişsel fonksiyonlardan yoksun olduğu gerçeğini kabullenmekten çok daha kolaydı. Dolayısıyla bazı çevrelerde Kolaylaştırılmış İletişim halen ilgi görüyor. Son zamanlarda konu hakkında yayınlanan yeni bir inceleme makalesi, bu durumu yorgun ve öz bir şekilde özetliyor:

(...) Kolaylaştırılmış İletişim ebeveynler ve uygulananlar arasındaki yarar sanısını pekiştirmeye devam edecek...
Kolaylaştırılmış İletişim hiçbir işe yaramaz!
Kolaylaştırılmış İletişim hiçbir işe yaramaz!

Kolaylaştırılmış İletişim’in Ouija tahtasından daha fazla bir bilimsel itibarı olmamasına rağmen onun hayaleti hala bizi rahatsız edebiliyor. Hala aslı astarı araştırılmadan ana akım medyada bazı haberleri görmek mümkün. Örneğin; 2005’te Naoki Higashida isimli, otizmi dolayısıyla konuşamayan bir genç tarafından yazılmış bir kitap, onun Kolaylaştırılmış İletişim sağlayanı aracılığıyla Japonya’da satışa çıktı. 2013’te İngilizceye The Reason I Jump (Atlama Nedenim) olarak çevrilen kitap, övgü dolu yorumlar alıyor ve otizmli bir gencin aklına bir bakış niteliğinde olduğu ilan ediliyor. Komedyen Jon Stewart, bu kitabın hayatında okuduğu en dikkate değer kitap olduğunu söyleyerek övüyor.

Kolaylaştırılmış İletişim kanıttan tamamen mahrum olsa da, birçok yorumcu kitaptaki palavraların Higashida’nın aklından çok, kolaylaştırıcısının aklından çıktığına yönelik kaygılarını dile getiriyorlar. İngiliz çevirmen David Mitchell, kolaylaştırıcının artık Higashida’ya dokunmadığına inandırarak eleştirileri bertaraf etti. Kolaylaştırılmış İletişim için tam yetersizliğin bilirkişi kanıtları verildi, popülaritesine rağmen İngiliz çevirmen David Mitchell fayda sağlayanın artık Higashida'ya dokunmadığını ileri sürerek bu eleştiriyi bertaraf etmeye çalıştı. Kolaylaştırılmış İletişim'in geçersiz olduğunu gösteren kanıtların bolluğuna bakacak olursak, tüm popülerliğine rağmen bu iddia son derece şüphelidir.

Anna Stublefield
Anna Stublefield

Son zamanlarda meydana gelen ve daha da rahatsız edici bir vaka ise Anna Stublefield. Stublefield, tutanaklara göre Kolaylaştırılmış İletişim’e derinden inanan biriydi ve bu tekniği birçok engelli hastaya uyguladı. Bunlar arasında, mahkeme kayıtlarında "D. J." ismiyle anılan ileri düzeyde engelli bir hasta da mevcuttu. Süreç içerisinde kendisine olan sarsılmaz aşkını itiraf eden çocuğun bir savant olduğuna kendisini inandırmıştı. Bu inanç kadını, cinsel ilişkiye izin verme kapasitesinden yoksun hastasına cinsel tacizde bulunmaya itti: D. J.'in zeka kapasitesi, ufak bir çocuğunkinden farksızdı. Trajik olan ise, tecavüz suçuna rağmen Stublefield, D.J.’in sözde aşkının kendi bilinçaltında yazdığı açıkca belli olan fantezilerinden daha fazla bir şey olmadığını reddediyor, bu konudaki sarsılmaz inancının koruyordu. Stublefield, D. J. ve bu yalandan muzdarip sayısız kurban, ideomotor etkinin kurbanlarıydılar.

Sonuç

Kendimizi kandırma kapasitemiz eşsizdir. İdeomotor etki, meraklı psikolojimizin bizi yalan yanlış sonuçlara götüren yollarından sadece birisidir. İdeomotor etki, bir konu hakkındaki anekdotal anlatılar ne kadar güçlü olursa olsun, bir şeye inanmadan önce tüm iddiaların bilimsel olarak incelememiz ve kendimizi kandırmaya çalışmadığımızdan emin olmamız gerektiğini hatırlatan bir örnektir. Veya Richard Feynman'ın ölümsüz sözlerinde anlattığı gibi:

İlk prensip şudur: Kendini kandırmamalısın; çünkü sen, en kolay kandırabileceğin kişisin.

Teşekkür: Bu yazıyı çeviren Tuğçe Kızılakça'ya ve düzenleyen Çağla Önsal'a teşekkür ederiz.

Alıntı Yap
Okundu Olarak İşaretle
66
Paylaş
Sonra Oku
Notlarım
Yazdır / PDF Olarak Kaydet
Bize Ulaş
Yukarı Zıpla

İçeriklerimizin bilimsel gerçekleri doğru bir şekilde yansıtması için en üst düzey çabayı gösteriyoruz. Gözünüze doğru gelmeyen bir şey varsa, mümkünse güvenilir kaynaklarınızla birlikte bize ulaşın!

Bu içeriğimizle ilgili bir sorunuz mu var? Buraya tıklayarak sorabilirsiniz.

Soru & Cevap Platformuna Git
Bu İçerik Size Ne Hissettirdi?
  • Tebrikler! 11
  • Muhteşem! 7
  • Merak Uyandırıcı! 6
  • Bilim Budur! 5
  • Güldürdü 2
  • İnanılmaz 2
  • Mmm... Çok sapyoseksüel! 1
  • Umut Verici! 1
  • Üzücü! 0
  • Grrr... *@$# 0
  • İğrenç! 0
  • Korkutucu! 0
Kaynaklar ve İleri Okuma
  1. Çeviri Kaynağı: The Guardian | Arşiv Bağlantısı
Tüm Reklamları Kapat

Evrim Ağacı'na her ay sadece 1 kahve ısmarlayarak destek olmak ister misiniz?

Şu iki siteden birini kullanarak şimdi destek olabilirsiniz:

kreosus.com/evrimagaci | patreon.com/evrimagaci

Çıktı Bilgisi: Bu sayfa, Evrim Ağacı yazdırma aracı kullanılarak 23/03/2023 23:01:44 tarihinde oluşturulmuştur. Evrim Ağacı'ndaki içeriklerin tamamı, birden fazla editör tarafından, durmaksızın elden geçirilmekte, güncellenmekte ve geliştirilmektedir. Dolayısıyla bu çıktının alındığı tarihten sonra yapılan güncellemeleri görmek ve bu içeriğin en güncel halini okumak için lütfen şu adrese gidiniz: https://evrimagaci.org/s/508

İçerik Kullanım İzinleri: Evrim Ağacı'ndaki yazılı içerikler orijinallerine hiçbir şekilde dokunulmadığı müddetçe izin alınmaksızın paylaşılabilir, kopyalanabilir, yapıştırılabilir, çoğaltılabilir, basılabilir, dağıtılabilir, yayılabilir, alıntılanabilir. Ancak bu içeriklerin hiçbiri izin alınmaksızın değiştirilemez ve değiştirilmiş halleri Evrim Ağacı'na aitmiş gibi sunulamaz. Benzer şekilde, içeriklerin hiçbiri, söz konusu içeriğin açıkça belirtilmiş yazarlarından ve Evrim Ağacı'ndan başkasına aitmiş gibi sunulamaz. Bu sayfa izin alınmaksızın düzenlenemez, Evrim Ağacı logosu, yazar/editör bilgileri ve içeriğin diğer kısımları izin alınmaksızın değiştirilemez veya kaldırılamaz.

Tüm Reklamları Kapat
Akış
İçerikler
Sosyal
Gündem
Eğilim
Atmosfer
Karar Verme
Sars Mers
Yeşil
Nobel Ödülü
Makine
Çeviri
Toprak
Görme
Türlerin Kökeni
Seçilim
Kök Hücre
Test
Zehirli Mantar
İnsan Türü
Kanat
Besin Değeri
Şehir
Beslenme Davranışı
İklim
Kimya Tarihi
Ağız Sağlığı
Argüman
Hidrotermal Baca
Aklımdan Geçen
Komünite Seç
Aklımdan Geçen
Fark Ettim ki...
Bugün Öğrendim ki...
İşe Yarar İpucu
Bilim Haberleri
Hikaye Fikri
Video Konu Önerisi
Başlık
Gündem
Kafana takılan neler var?
Bağlantı
Kurallar
Komünite Kuralları
Bu komünite, aklınızdan geçen düşünceleri Evrim Ağacı ailesiyle paylaşabilmeniz içindir. Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Bilim kimliğinizi önceleyin.
Evrim Ağacı bir bilim platformudur. Dolayısıyla aklınızdan geçen her şeyden ziyade, bilim veya yaşamla ilgili olabilecek düşüncelerinizle ilgileniyoruz.
2
Propaganda ve baskı amaçlı kullanmayın.
Herkesin aklından her şey geçebilir; fakat bu platformun amacı, insanların belli ideolojiler için propaganda yapmaları veya başkaları üzerinde baskı kurma amacıyla geliştirilmemiştir. Paylaştığınız fikirlerin değer kattığından emin olun.
3
Gerilim yaratmayın.
Gerilim, tersleme, tahrik, taciz, alay, dedikodu, trollük, vurdumduymazlık, duyarsızlık, ırkçılık, bağnazlık, nefret söylemi, azınlıklara saldırı, fanatizm, holiganlık, sloganlar yasaktır.
4
Değer katın; hassas konulardan ve öznel yoruma açık alanlardan uzak durun.
Bu komünitenin amacı okurlara hayatla ilgili keyifli farkındalıklar yaşatabilmektir. Din, politika, spor, aktüel konular gibi anlık tepkilere neden olabilecek konulardaki tespitlerden kaçının. Ayrıca aklınızdan geçenlerin Türkiye’deki bilim komünitesine değer katması beklenmektedir.
5
Cevap hakkı doğurmayın.
Bu platformda cevap veya yorum sistemi bulunmamaktadır. Dolayısıyla aklınızdan geçenlerin, tespit edilebilir kişilere cevap hakkı doğurmadığından emin olun.
Gönder
Ekle
Soru Sor
Daha Fazla İçerik Göster
Evrim Ağacı'na Destek Ol
Evrim Ağacı'nın %100 okur destekli bir bilim platformu olduğunu biliyor muydunuz? Evrim Ağacı'nın maddi destekçileri arasına katılarak Türkiye'de bilimin yayılmasına güç katmak için hemen buraya tıklayın.
Popüler Yazılar
30 gün
90 gün
1 yıl
EA Akademi
Evrim Ağacı Akademi (ya da kısaca EA Akademi), 2010 yılından beri ürettiğimiz makalelerden oluşan ve kendi kendinizi bilimin çeşitli dallarında eğitebileceğiniz bir çevirim içi eğitim girişimi! Evrim Ağacı Akademi'yi buraya tıklayarak görebilirsiniz. Daha fazla bilgi için buraya tıklayın.
Etkinlik & İlan
Bilim ile ilgili bir etkinlik mi düzenliyorsunuz? Yoksa bilim insanlarını veya bilimseverleri ilgilendiren bir iş, staj, çalıştay, makale çağrısı vb. bir duyurunuz mu var? Etkinlik & İlan Platformumuzda paylaşın, milyonlarca bilimsevere ulaşsın.
Podcast
Evrim Ağacı'nın birçok içeriğinin profesyonel ses sanatçıları tarafından seslendirildiğini biliyor muydunuz? Bunların hepsini Podcast Platformumuzda dinleyebilirsiniz. Ayrıca Spotify, iTunes, Google Podcast ve YouTube bağlantılarını da bir arada bulabilirsiniz.
Yazı Geçmişi
Okuma Geçmişi
Notlarım
İlerleme Durumunu Güncelle
Okudum
Sonra Oku
Not Ekle
Kaldığım Yeri İşaretle
Göz Attım

Evrim Ağacı tarafından otomatik olarak takip edilen işlemleri istediğin zaman durdurabilirsin.
[Site ayalarına git...]

Filtrele
Listele
Bu yazıdaki hareketlerin
Devamını Göster
Filtrele
Listele
Tüm Okuma Geçmişin
Devamını Göster
0/10000
Alıntı Yap
Evrim Ağacı Formatı
APA7
MLA9
Chicago
D. R. Grimes, et al. Ruh Çağırma, İdeomotor Etki ve Kolaylaştırılmış İletişim Safsatası: Ölülerle veya Ruhlarla Konuşmak, Kendi Kendinize Konuşmaktır!. (1 Eylül 2019). Alındığı Tarih: 23 Mart 2023. Alındığı Yer: https://evrimagaci.org/s/508
Grimes, D. R., Ağacı, E. (2019, September 01). Ruh Çağırma, İdeomotor Etki ve Kolaylaştırılmış İletişim Safsatası: Ölülerle veya Ruhlarla Konuşmak, Kendi Kendinize Konuşmaktır!. Evrim Ağacı. Retrieved March 23, 2023. from https://evrimagaci.org/s/508
D. R. Grimes, et al. “Ruh Çağırma, İdeomotor Etki ve Kolaylaştırılmış İletişim Safsatası: Ölülerle veya Ruhlarla Konuşmak, Kendi Kendinize Konuşmaktır!.” Edited by Evrim Ağacı. Translated by Evrim Ağacı, Evrim Ağacı, 01 Sep. 2019, https://evrimagaci.org/s/508.
Grimes, David Robert. Ağacı, Evrim. “Ruh Çağırma, İdeomotor Etki ve Kolaylaştırılmış İletişim Safsatası: Ölülerle veya Ruhlarla Konuşmak, Kendi Kendinize Konuşmaktır!.” Edited by Evrim Ağacı. Translated by Evrim Ağacı. Evrim Ağacı, September 01, 2019. https://evrimagaci.org/s/508.

Göster

Şifremi unuttum Üyelik Aktivasyonu

Göster

Şifrenizi mi unuttunuz? Lütfen e-posta adresinizi giriniz. E-posta adresinize şifrenizi sıfırlamak için bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Eğer aktivasyon kodunu almadıysanız lütfen e-posta adresinizi giriniz. Üyeliğinizi aktive etmek için e-posta adresinize bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Close
Geri Bildirim Gönder
Paylaş
Reklamsız Deneyim

Evrim Ağacı'ndaki reklamları, bütçenize uygun bir şekilde, kendi seçtiğiniz bir süre boyunca kapatabilirsiniz. Tek yapmanız gereken, kaç ay boyunca kapatmak istediğinizi aşağıdaki kutuya girip tek seferlik ödemenizi tamamlamak:

10₺/ay
x
ay
= 30
3 Aylık Reklamsız Deneyimi Başlat
Evrim Ağacı'nda ücretsiz üyelik oluşturan ve sitemizi üye girişi yaparak kullanan kullanıcılarımızdaki reklamların %50 daha az olduğunu, Kreosus/Patreon/YouTube destekçilerimizinse sitemizi tamamen reklamsız kullanabildiğini biliyor muydunuz? Size uygun seçeneği aşağıdan seçebilirsiniz:
Evrim Ağacı Destekçilerine Katıl
Zaten Kreosus/Patreon/Youtube Destekçisiyim
Reklamsız Deneyim
Kreosus

Kreosus'ta her 10₺'lik destek, 1 aylık reklamsız deneyime karşılık geliyor. Bu sayede, tek seferlik destekçilerimiz de, aylık destekçilerimiz de toplam destekleriyle doğru orantılı bir süre boyunca reklamsız deneyim elde edebiliyorlar.

Kreosus destekçilerimizin reklamsız deneyimi, destek olmaya başladıkları anda devreye girmektedir ve ek bir işleme gerek yoktur.

Patreon

Patreon destekçilerimiz, destek miktarından bağımsız olarak, Evrim Ağacı'na destek oldukları süre boyunca reklamsız deneyime erişmeyi sürdürebiliyorlar.

Patreon destekçilerimizin Patreon ile ilişkili e-posta hesapları, Evrim Ağacı'ndaki üyelik e-postaları ile birebir aynı olmalıdır. Patreon destekçilerimizin reklamsız deneyiminin devreye girmesi 24 saat alabilmektedir.

YouTube

YouTube destekçilerimizin hepsi otomatik olarak reklamsız deneyime şimdilik erişemiyorlar ve şu anda, YouTube üzerinden her destek seviyesine reklamsız deneyim ayrıcalığını sunamamaktayız. YouTube Destek Sistemi üzerinde sunulan farklı seviyelerin açıklamalarını okuyarak, hangi ayrıcalıklara erişebileceğinizi öğrenebilirsiniz.

Eğer seçtiğiniz seviye reklamsız deneyim ayrıcalığı sunuyorsa, destek olduktan sonra YouTube tarafından gösterilecek olan bağlantıdaki formu doldurarak reklamsız deneyime erişebilirsiniz. YouTube destekçilerimizin reklamsız deneyiminin devreye girmesi, formu doldurduktan sonra 24 saat alabilmektedir.

Diğer Platformlar

Bu 3 platform haricinde destek olan destekçilerimize ne yazık ki reklamsız deneyim ayrıcalığını sunamamaktayız. Destekleriniz sayesinde sistemlerimizi geliştirmeyi sürdürüyoruz ve umuyoruz bu ayrıcalıkları zamanla genişletebileceğiz.

Giriş yapmayı unutmayın!

Reklamsız deneyim için, maddi desteğiniz ile ilişkilendirilmiş olan Evrim Ağacı hesabınıza yapmanız gerekmektedir. Giriş yapmadığınız takdirde reklamları görmeye devam edeceksinizdir.

Destek Ol

Devamını Oku
Evrim Ağacı Uygulamasını
İndir
Chromium Tabanlı Mobil Tarayıcılar (Chrome, Edge, Brave vb.)
İlk birkaç girişinizde zaten tarayıcınız size uygulamamızı indirmeyi önerecek. Önerideki tuşa tıklayarak uygulamamızı kurabilirsiniz. Bu öneriyi, yukarıdaki videoda görebilirsiniz. Eğer bu öneri artık gözükmüyorsa, Ayarlar/Seçenekler (⋮) ikonuna tıklayıp, Uygulamayı Yükle seçeneğini kullanabilirsiniz.
Chromium Tabanlı Masaüstü Tarayıcılar (Chrome, Edge, Brave vb.)
Yeni uygulamamızı kurmak için tarayıcı çubuğundaki kurulum tuşuna tıklayın. "Yükle" (Install) tuşuna basarak kurulumu tamamlayın. Dilerseniz, Evrim Ağacı İleri Web Uygulaması'nı görev çubuğunuza sabitleyin. Uygulama logosuna sağ tıklayıp, "Görev Çubuğuna Sabitle" seçeneğine tıklayabilirsiniz. Eğer bu seçenek gözükmüyorsa, tarayıcının Ayarlar/Seçenekler (⋮) ikonuna tıklayıp, Uygulamayı Yükle seçeneğini kullanabilirsiniz.
Safari Mobil Uygulama
Sırasıyla Paylaş -> Ana Ekrana Ekle -> Ekle tuşlarına basarak yeni mobil uygulamamızı kurabilirsiniz. Bu basamakları görmek için yukarıdaki videoyu izleyebilirsiniz.

Daha fazla bilgi almak için tıklayın

Önizleme
Görseli Kaydet
Sıfırla
Vazgeç
Ara
Moderatöre Bildir

Raporlama sisteminin amacı, platformu uygunsuz biçimde kullananların önüne geçmektir. Lütfen bir içeriği, sadece düşük kaliteli olduğunu veya soruya cevap olmadığını düşündüğünüz raporlamayınız; bu raporlar kabul edilmeyecektir. Bunun yerine daha kaliteli cevapları kendiniz girmeye çalışın veya size sunulan (oylama gibi) diğer araçlar ile daha kaliteli cevaplara teşvik edin. Kalitesiz bulduğunuz içerikleri eleyebileceğiniz, kalitelileri daha ön plana çıkarabileceğiniz yeni araçlar geliştirmekteyiz.

Kural İhlali Seç
Öncül Ekle
Sonuç Ekle
Mantık Hatası Seç
Kural İhlali Seç
Soru Sor
Aşağıdaki "Soru" kutusunu sadece soru sormak için kullanınız. Bu kutuya soru formatında olmayan hiçbir cümle girmeyiniz. Sorunuzla ilgili ek bilgiler vermek isterseniz, "Açıklama" kısmına girebilirsiniz. Soru kısmının soru cümlesi haricindeki kullanımları sorunuzun silinmesine ve UP kaybetmenize neden olabilir.
Görsel Ekle
Kurallar
Platform Kuralları
Bu platform, aklınıza takılan soruları sorabilmeniz ve diğerlerinin sorularını yanıtlayabilmeniz içindir. Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Gerçekten soru sorun, imâdan ve yüklü sorulardan kaçının.
Sorularınızın amacı nesnel olarak gerçeği öğrenmek veya fikir almak olmalıdır. Şahsi kanaatinizle ilgili mesaj vermek için kullanmayın; yüklü soru sormayın.
2
Bilim kimliğinizi kullanın.
Evrim Ağacı bir bilim platformudur. Dolayısıyla sorular ve cevaplar, bilimsel perspektifi yansıtmalıdır. Geçerli bilimsel kaynaklarla doğrulanamayan bilgiler veya reklamlar silinebilir.
3
Düzgün ve insanca iletişim kurun.
Gerilim, tersleme, tahrik, taciz, alay, dedikodu, trollük, vurdumduymazlık, duyarsızlık, ırkçılık, bağnazlık, nefret söylemi, azınlıklara saldırı, fanatizm, holiganlık, sloganlar yasaktır.
4
Sahtebilimi desteklemek yasaktır.
Sahtebilim kategorisi altında konuyla ilgili sorular sorabilirsiniz; ancak bilimsel geçerliliği bulunmayan sahtebilim konularını destekleyen sorular veya cevaplar paylaşmayın.
5
Türkçeyi düzgün kullanın.
Şair olmanızı beklemiyoruz; ancak yazdığınız içeriğin anlaşılır olması ve temel düzeyde yazım ve dil bilgisi kurallarına uyması gerekmektedir.
Soru Ara
Aradığınız soruyu bulamadıysanız buraya tıklayarak sorabilirsiniz.
Alıntı Ekle
Eser Ekle
Kurallar
Platform Kuralları
Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Formu olabildiğince eksiksiz doldurun.
Girdiğiniz sözün/alıntının kaynağı ne kadar açıksa o kadar iyi. Açıklama kısmına kitabın sayfa sayısını veya filmin saat/dakika/saniye bilgisini girebilirsiniz.
2
Anonimden kaçının.
Bazı sözler/alıntılar anonim olabilir. Fakat sözün anonimliğini doğrulamaksızın, bilmediğiniz her söze/alıntıya anonim yazmayın. Bu tür girdiler silinebilir.
3
Kaynağı araştırın ve sorgulayın.
Sayısız söz/alıntı, gerçekte o sözü hiçbir zaman söylememiş/yazmamış kişilere, hatalı bir şekilde atfediliyor. Paylaşımınızın site geneline yayılabilmesi için kaliteli kaynaklar kullanın ve kaynaklarınızı sorgulayın.
4
Ofansif ve entelektüel düşünceden uzak sözler yasaktır.
Gerilim, tersleme, tahrik, taciz, alay, dedikodu, trollük, vurdumduymazlık, duyarsızlık, ırkçılık, bağnazlık, nefret söylemi, azınlıklara saldırı, fanatizm, holiganlık, sloganlar yasaktır.
5
Sözlerinizi tırnak (") içine almayın.
Sistemimiz formatı otomatik olarak ayarlayacaktır.
Gönder
Tavsiye Et
Aşağıdaki kutuya, [ESER ADI] isimli [KİTABI/FİLMİ] neden tavsiye ettiğini girebilirsin. Ne kadar detaylı ve kapsamlı bir analiz yaparsan, bu eseri [OKUMAK/İZLEMEK] isteyenleri o kadar doğru ve fazla bilgilendirmiş olacaksın. Tavsiyenin sadece negatif içerikte olamayacağını, eğer bu sistemi kullanıyorsan tavsiye ettiğin içeriğin pozitif taraflarından bahsetmek zorunda olduğunu lütfen unutma. Yapıcı eleştiri hakkında daha fazla bilgi almak için burayı okuyabilirsin.
Kurallar
Platform Kuralları
Bu platform; okuduğunuz kitaplara, izlediğiniz filmlere/belgesellere veya takip ettiğiniz YouTube kanallarına yönelik tavsiylerinizi ve/veya yapıcı eleştirel fikirlerinizi girebilmeniz içindir. Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Önceliğimiz pozitif tavsiyelerdir.
Bu platformu, beğenmediğiniz eserleri yermek için değil, beğendiğiniz eserleri başkalarına tanıtmak için kullanmaya öncelik veriniz. Sadece negatif girdileri olduğu tespit edilenler platformdan geçici veya kalıcı olarak engellenebilirler.
2
Tavsiyenizin içeriği sadece negatif olamaz.
Tavsiye yazdığınız eserleri olabildiğince objektif bir gözlükle anlatmanız beklenmektedir. Dolayısıyla bir eseri beğenmediyseniz bile, tavsiyenizde eserin pozitif taraflarından da bahsetmeniz gerekmektedir.
3
Negatif eleştiriler yapıcı olmak zorundadır.
Eğer tavsiyenizin ana tonu negatif olacaksa, tüm eleştirileriniz yapıcı nitelikte olmak zorundadır. Yapıcı bir tarafı olmayan veya tamamen yıkıcı içerikte olan eleştiriler silinebilir ve yazarlar geçici veya kalıcı olarak engellenebilirler.
4
Düzgün ve insanca iletişim kurun.
Gerilim, tersleme, tahrik, taciz, alay, dedikodu, trollük, vurdumduymazlık, duyarsızlık, ırkçılık, bağnazlık, nefret söylemi, azınlıklara saldırı, fanatizm, holiganlık, sloganlar yasaktır.
5
Türkçeyi düzgün kullanın.
Şair olmanızı beklemiyoruz; ancak yazdığınız içeriğin anlaşılır olması ve temel düzeyde yazım ve dil bilgisi kurallarına uyması gerekmektedir.
Eser Ara
Aradığınız eseri bulamadıysanız buraya tıklayarak ekleyebilirsiniz.
Tür Ekle
Üst Takson Seç
Kurallar
Platform Kuralları
Bu platform, yaşamış ve yaşayan bütün türleri filogenetik olarak sınıflandırdığımız ve tanıttığımız Yaşam Ağacı projemize, henüz girilmemiş taksonları girebilmeniz için geliştirdiğimiz bir platformdur. Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Takson adlarını doğru yazdığınızdan emin olun.
Taksonların sadece ilk harfleri büyük yazılmalıdır. Latince tür adlarında, cins adının ilk harfi büyük, diğer bütün harfler küçük olmalıdır (Örn: Canis lupus domesticus). Türkçe adlarda da sadece ilk harf büyük yazılmalıdır (Örn: Evcil köpek).
2
Taksonlar arası bağlantıları doğru girin.
Girdiğiniz taksonun üst taksonunu girmeniz zorunludur. Eğer üst takson yoksa, mümkün olduğunca öncelikle üst taksonları girmeye çalışın; sonrasında daha alt taksonları girin.
3
Birden fazla kaynaktan kontrol edin.
Mümkün olduğunca ezbere iş yapmayın, girdiğiniz taksonların isimlerinin birden fazla kaynaktan kontrol edin. Alternatif (sinonim) takson adlarını girmeyi unutmayın.
4
Tekrara düşmeyin.
Aynı taksonu birden fazla defa girmediğinizden emin olun. Otomatik tamamlama sistemimiz size bu konuda yardımcı olacaktır.
5
Mümkünse, takson tanıtım yazısı (Taksonomi yazısı) girin.
Bu araç sadece taksonları sisteme girmek için geliştirilmiştir. Dolayısıyla taksonlara ait minimal bilgiye yer vermektedir. Evrim Ağacı olarak amacımız, taksonlara dair detaylı girdilerle bu projeyi zenginleştirmektir. Girdiğiniz türü daha kapsamlı tanıtmak için Taksonomi yazısı girin.
Gönder
Tür Gözlemi Ekle
Tür Seç
Fotoğraf Ekle
Kurallar
Platform Kuralları
Bu platform, bizzat gözlediğiniz türlerin fotoğraflarını paylaşabilmeniz için geliştirilmiştir. Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Net ve anlaşılır görseller yükleyin.
Her zaman bir türü kusursuz netlikte fotoğraflamanız mümkün olmayabilir; ancak buraya yüklediğiniz fotoğraflardaki türlerin özellikle de vücut deseni gibi özelliklerinin rahatlıkla ayırt edilecek kadar net olması gerekmektedir.
2
Özgün olun, telif ihlali yapmayın.
Yüklediğiniz fotoğrafların telif hakları size ait olmalıdır. Başkası tarafından çekilen fotoğrafları yükleyemezsiniz. Wikimedia gibi açık kaynak organizasyonlarda yayınlanan telifsiz fotoğrafları yükleyebilirsiniz.
3
Paylaştığınız fotoğrafların telif hakkını isteyemezsiniz.
Yüklediğiniz fotoğraflar tamamen halka açık bir şekilde, sınırsız ve süresiz kullanım izniyle paylaşılacaktır. Bu fotoğraflar nedeniyle Evrim Ağacı’ndan telif veya ödeme talep etmeniz mümkün olmayacaktır. Kendi fotoğraflarınızı başka yerlerde istediğiniz gibi kullanabilirsiniz.
4
Etik kurallarına uyun.
Yüklediğiniz fotoğrafların uygunsuz olmadığından ve başkalarının haklarını ihlâl etmediğinden emin olun.
5
Takson teşhisini doğru yapın.
Yaptığınız gözlemler, spesifik taksonlarla ilişkilendirilmektedir. Takson teşhisini doğru yapmanız beklenmektedir. Taksonu bilemediğinizde, olabildiğince genel bir taksonla ilişkilendirin; örneğin türü bilmiyorsanız cins ile, cinsi bilmiyorsanız aile ile, aileyi bilmiyorsanız takım ile, vs.
Gönder
Tür Ara
Aradığınız türü bulamadıysanız buraya tıklayarak ekleyebilirsiniz.