Onarım (Dönüştürme) Terapisi: LGBTİ+ Bireylerine Özgürlük Hakkı Tanımayan Sahtebilimsel Bir Sözde Terapi!

İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi, dünya üzerinde tüm insanların ırk, cinsiyet, yaş, dil, din veya farklı ideolojik görüşler kapsamında değerlendirilemeyeceğini ve herkesin her konuda eşit olduğunu belirtmektedir. Fakat, 21. yüzyılda hala LGBTİ+ bireylerine karşı büyük bir saygısızlık ve hak tanımamazlık ile karşılaşmaktayız.^[1]

Dünyanın her yerinde belli kesimler tarafından cinsel yönelimi heteroseksüellik olmayan bireyler ayrımcılığa uğramaktadır. Eşcinseller, transseksüeller, interseksüeller, aseksüeller, panseksüeller, biseksüeller ve cinsel yönelimi dolayısıyla "heteroseksizm" tarafından kabul edilmeyen öbür insanlar, toplumlar içinde "hasta", "anormal" ya da "arızalı" olarak nitelendirilmektedir. Bilim insanları ve uzman terapi birlikleri ısrarla LGBTİ+ bireyi olmanın ve "heteroseksizm" tutumunu desteklemiyor olmanın bir hastalık olmadığını dile getirmektedir.^{[2], [3]} Bir kadının bir erkekten hoşlanması toplumlar tarafından ne kadar doğal görülüyor ise, örneğin bir kadının başka bir kadından hoşlanması veya herhangi bir cinsel yönelime sahip olmaması da o kadar doğal ve normaldir; fakat çoğu toplum bunu hala kabul etmemektedir.^{[4], [5], [6]}

Bu kabullenememe sonucu, Amerikalı bir psikolog olan Joseph Nicolosi, "Onarım Terapisi" (İng: "Reparative Therapy" veya "Conversion Therapy") isimli, bilimsel hiçbir dayanağı olmayan bir sözde tedaviyi ileri sürmüştür.^[7]

Onarım Terapisi Nedir?

Etik olmayan ve birçok sağlık kuruluşu tarafından reddedilen bu terapinin bir diğer adı "dönüştürme terapisi"dir. Bu uygulama, cinsel yönelimleri heteroseksüellikten farklı olan bireyler üzerinde bazı psikoterapik yöntemler kullanarak, bu insanları sahip olduğu gerçek cinsel yönelimlerinden uzaklaştırıp, heteroseksüel yapmayı amaçlar.^[8]

Amerika’daki Ulusal Eşcinsellik Araştırma ve Terapi Derneği’nin kurucusu olan Joseph Nicolosi, ortaya bilimsel gerçeklikten uzak bu terapiyi atmıştır çünkü Nicolosi de çoğu insan gibi LGBTİ+ bireyi olmanın "psişik" (psikolojik) bir hastalık olduğunu ve bunun tedavi edilebileceğini düşünmektedir.^[9] Nicolosi ve derneğinin üyesi olan insanlar, eşcinselliğin doğuştan gelen bir şey olmadığını savunarak, ergenlik döneminde bireylerin karışık hayat tecrübeleri tarafından heteroseksüellikten farklı bir cinsel yönelime itildiğini söylemektedir. Bu nedenle de "onarım terapisi" ile bu sorunun giderilebileceğini ileri sürmektedirler. Ufak bir sorun var: Nicolosi ve ekibi, şu ana kadar asla savundukları düşünceyi destekleyen bilimsel hiçbir kanıt sunamamışlardır.^{[10], [11]} Tam tersine, bu tür uygulamalara maruz kalan kişilerin psikolojisinin uzun dönemli bir şekilde bozulduğu gösterilmiştir.^{[12], [13], [14]}

Dönüştürme terapisi günümüzde çok yaygın kullanılan bir tedavi yöntemi olmamasına rağmen çok sayıda taraftarı bulunmaktadır; fakat bu tedavinin nasıl yürütüldüğüne dair profesyonel kayıtlar ya da kılavuzlar bulunmamaktadır. ^[15]

Standart bir uygulama şekline sahip olmayan bu terapi, farklı uzmanlar tarafından çeşitli şekillerde uygulanmaktadır.^[16] Örneğin, bu terapi kapsamında 1960'lı yıllarda cinsel yönelimi eşcinsellik olan bireylere eşcinsellik temalı erotik görüntüler gösterilirken aynı anda bulantıya sebep olan ilaçlar verilmekteydi. Bunun sebebi de bahsedilen erotik görüntü ekrandayken seyreden eşcinsel bireyde ilaçlar sayesinde bulantı hissi oluşturarak bu insanı kendi cinsel yönelimden tiksindirmeye çalışmaktı. 1960-1970'li yıllarda da bu bulantı etkisinden ötürü ''onarım terapisi'' yerine ''tiksinti terapisi'' terimi kullanılmıştır.

Tiksinti terapisinden farklı olarak da psikanaliz veya konuşma terapisi bu uygulamanın başka bir yapılış şeklini oluşturmaktadır. Günümüzde de onarım terapisinin uygulanması için en çok konuşma terapisi tercih edilmektedir.

Bunların dışında bazı uzmanlar 'hasta' olarak nitelendirdikleri eşcinsel erkeklere östrojen hormonu vererek libidolarını azaltmayı amaçlamaktadır. Bu libido azaltma işlemi ile de cinsel yönelimlerini heteroseksüelliğe çevirebileceğini düşünen uzmanlar, istedikleri sonuçları elde etmek yerine tamamen bu bireylerin ruhsal sağlıklarında çöküntüye sebep olmaktadır.

Östrojen tedavisi ve tiksinti terapisi dışında onarım tedavisi için uygulanan başka bir yöntem daha bulunmakta: Elektrokonvülsif terapi veya elektroşok tedavisi. Bu tedavi yöntemi genellikle akıl hastalığı bulunan bireylerin beyinlerinden elektrik akımı geçirilmesine dayalıdır. Beyinden geçen akımın etkisinden ötürü tedavinin uygulandığı bireyler suni epilepsi nöbetleri geçirmeye başlar ve bu elektrik akımının bir yan etkisi olarak da hafıza kaybı ortaya çıkar. Onarım terapisinin taraftarı olan uzmanlar, elektroşok tedavisi ile cinsel yönelimi heteroseksüellikten farklı olan insanlarda hafıza kaybı yaratmayı amaçlar ve bu hafıza kaybı sonucunda da asıl cinsel yönelimlerini unutarak toplumda norm haline gelmiş heteroseksüelliğe ayak uyduracaklarını düşünürler.

Günümüzde çoğu psikolog ve psikiyatr tarafından reddedilen bu sözde iyileştirme yönteminin bazı ruh sağlığı uzmanları tarafından yukarıda anlatılan metotlar uygulanarak desteklendiği gerçeğiyle karşı karşıyayız. Bu uzmanlar, tek doğrunun cisgender (cinsiyet kimliği, doğumda atanan cinsiyetleriyle eşleşen insanlar için bir terimdir) olmak ve heteroseksüelliğin tek doğal cinsel yönelim olduğunu dile getirerek, onarım tedavisi ile insanların ruhsal sağlığında büyük sorunlara yol açmaktadırlar.^[17]

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Neden Desteğe İhtiyacımız Var?

Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor.

Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak (yani kendi mesleğimiz doğrultusunda bir iş sahibi olursak) Evrim Ağacı'na zaman ayıramayacağımızı, ayakta tutamayacağımızı biliyoruz. Çünkü az sonra detaylarını vereceğimiz üzere, Evrim Ağacı sosyal medyada denk geldiğiniz makale ve videolardan çok daha büyük, kapsamlı ve aşırı zaman alan bir bilim platformu projesi. Bu nedenle bizler, meslek olarak Evrim Ağacı'nı seçtik.

Eğer hem Evrim Ağacı'ndan hayatımızı idame ettirecek, mesleklerimizi bırakmayı en azından kısmen meşrulaştıracak ve mantıklı kılacak kadar bir gelir kaynağı elde edemezsek, mecburen Evrim Ağacı'nı bırakıp, kendi mesleklerimize döneceğiz. Ama bunu istemiyoruz ve bu nedenle didiniyoruz.

Destek Ol

1973’te Amerikan Psikiyatri Derneği "eşcinsellik" terimini ruhsal ve duygusal bozukluklar listesinden çıkartmış olmasına rağmen, günümüzde hala bazı insanlar tarafından LGBTİ+ bireyleri yok sayılmakta ve tedavi olmaları için aile bireyleri ya da çevresindeki insanlar tarafından baskılanmaktadırlar.^[18]

UCLA Williams Enstitüsü'nün araştırmalarına göre 700.000'den fazla LGBTİ+ bireyi üzerinde onarım terapisi uygulanmıştır ve önümüzdeki yıllarda çevresindeki insanların zorlamalarından ötürü en az 80.000 birey daha bu terapinin kurbanı olacaktır.^[19]

Avrupalı ve Amerikan Psikoterapist Meslek Organizasyonları bu tarz iyileştirici tedavileri kabul etmemektedir. Ayrıca Alman Federal Hükümeti’nin bu konu ile ilgili açıklamasında "Bu terapilerin uygulandığı çok sayıda insanda olumsuz ve zararlı etkiler görülmüştür." cümlesi yer almaktadır.

Bu terapi, Amerikan Pediatri Akademisi (American Academy of Pediatrics), Amerikan Danışmanlık Birliği (American Counseling Association), Amerikan Okul Yöneticileri Birliği (American Association of School Administrators), Amerikan Öğretmenler Federasyonu (American Federation of Teachers), Amerikan Psikoloji Birliği (American Psychological Association), Amerikan Okul Sağlığı Birliği (American School Health Association), İnançlar Arası İttifakı Vakfı (Interfaith Alliance Foundation), Ulusal Okul Psikologları Birliği (National Association of School Psychologists), Ulusal Sosyal Hizmet Uzmanları Birliği (National Association of Social Workers) ve Ulusal Eğitim Birliği (National Education Association) tarafından reddedilmektedir.^{[10], [20]}

Aynı zamanda, Amerikan Psikoloji Birliği´nin yönetim kurulu Başkanı olan psikoterapist Douglas Haldeman, onarım terapisinin bir çeşit "sahtebilim" olduğunu söylemektedir.^[10] Bu sahtebilim bir para tuzağı olarak görülebilir; çünkü ortada olmayan bir hastalık herhangi bir terapi ile çözülemez. Basel Üniversitesi’nin klinik psikoloji departmanında profesör olan Udo Rauchfleisch bu konu ile ilgili şöyle demiştir:^[10]

Cinsel davranış değişikliği genellikle ağır depresyonlar, merkezi özgüven problemleri ve derin çaresizlikle beraber ortaya çıkmaktadır ve bu da, bunlara maruz kalan kişilerin intihara kadar sürüklenmesine neden olabilmektedir. Bir yandan dış dünya ile yaşanan anlaşmazlıklar, diğer yandan kendi içerisinde yaşadıkları ruhsal baskı ve kendi cinsel yönelimine ters bir hayat yaşama duygusu, bu insanların yaşamlarını parçalamaktadır. Bu sözde terapi veya ruhsal yardım müdahaleleriyle bu insanlara açık ve net olarak zarar verilmekte ve eşcinseller suistimal edilmektedirler.

Türkiye’de Onarım Terapisine Karşı Tutumlar

KaosGL tarafından aktarıldığı gibi, Toplumsal Dayanışma için Psikologlar Derneği (TODAP), Türk Psikologlar Derneği (TPD), Türkiye Psikiyatri Derneği (TPD), İstanbul Tabip Odası (İTO), Ruh Sağlığında İnsan Hakları Girişimi Derneği (RUSİHAK), Psikolojik Danışmanlar Derneği (PD-DER), Travma Çalışmaları Derneği (TÇD), Sosyoloji Mezunları Derneği (SOMDER), Psikoloji Öğrencileri Meslek Yasası Platformu (PÖMYAP) ve Türk Psikoloji Öğrencileri Çalışma Grubu (TPÖÇG), 2015 yılında paylaştıkları ortak açıklamada şu sözleri dile getirmiştir:

Üzülerek görmekteyiz ki ülkemizde, eşcinselliği, biseksüelliği ve trans varoluşları ‘hastalık’, "anormallik" veya "sapkınlık" olarak niteleyen ve eşcinsel-biseksüel-trans bireylerin sözde tedavilerine yönelik tekniklerin yazıldığı bilimsel veya mesleki açıdan etik olmayan kitaplar yayımlanmakta ve bu kitaplar çeşitli kitabevlerinde satılmaktadır. Oysa bu durum açık bir şekilde, insan haklarının ve bunun yanı sıra bilimsel/mesleki standartların ciddi ihlali anlamına gelmektedir.

Tüm Reklamları Kapat

Türkiye’de en temel haklar açısından bile yasal olarak hiçbir koruma mekanizmasına sahip olmayan LGBTİ bireylerin karşılaştığı ayrımcılık ve şiddetin düzeyi göz önüne alındığında, bu tür homofobik/transfobik kitapların satışı ve yanlış bilgileri dolaşıma sokması ayrımcılık ve şiddet iklimini daha da beslemekte ve LGBTİ bireylerin en temel insan haklarını bir kez daha ihlal etmektedir. Ruh sağlığı alanındaki homofobik/transfobik uygulamalar ve sözde terapiler ise bizzat ‘uzmanlık’ kisvesi altında sürdürülmekte, bu da hem toplumun LGBTİ bireylere yönelik önyargılarının pekişmesine zemin hazırlayarak mevcut ayrımcılık ve nefret söyleminin, hem de LGBTİ bireylerin kendileriyle ilgili yanlış inançlarının katbekat artmasına yol açmaktadır.

Tedavi ettiğini iddia eden bu yöntemlerin kişilerde zaman zaman intihara kadar varabilen duygusal/psikolojik hasarlar bıraktığı görülmüş ve bu durum dünyadaki çeşitli sağlık örgütleri tarafından raporlarla dile getirilmiştir.^[17]

Sonuç

Ülkemizde birçok topluluk ve dernek tarafından heteroseksüellik dışındaki cinsel yönelimlerin hastalık olmadığı savunulurken büyük bir kesim tarafından da bu cinsel yönelimlerin anormal olduğu söylenmektedir. Hatta yukarıdaki bildiriden de görebileceğiniz gibi, aralıklarla, eşcinselliği "tedavi edebileceğini" iddia eden bu sahtebilim yöntemlerini gündeme getiren kişiler meydana çıkabilmektedir.

Bilimsel araştırmaların tekrar tekrar ve çok yönlü bir şekilde ortaya koyduğu gibi, eşcinsellik bir hastalık değildir, dolayısıyla tedavi edilmesine de gerek yoktur - zira tedavi edilebilir bir şey değildir! Benzer şekilde, onarım tedavisi gibi sözde tedavilerin herhangi bir işlevi ve bilimsel geçerliliği yoktur; tam tersine, bir tür insan hakkı ihlali olan bu uygulamaların tamamen ve mutlak bir şekilde sonlandırılması için, bu alanda uzman bilim cemiyetleri uluslararası düzeyde çağrılarda bulunmaktadır.

TBMM

Haklarını savunmak isteyen LGBTİ+ bireyleri, kendilerine özgürlük tanınmasını istediklerini belirtmek için yürüyüş ve çeşitli törenler düzenlemektedir. Dünya çapında her Haziran ayının son haftasında kutlanan "Onur Ayı" (İng: "Pride Month"), ülkemizde istenildiği gibi karşılanamamaktadır. Örneğin, İstanbul Valiliği, Onur Yürüyüşü fikrini çoğu zaman reddetmekte veya kabul edilmiş eylem içinde bile LGBTİ+ bireyleri ve onların destekçilerine polis tarafından müdahale edilmektedir.

2015'ten bu yana valilikler tarafından ülkemizde Onur Yürüyüşü ve Onur Ayı kutlamalarına izin verilmemektedir; bu nedenle de LGBTİ+ bireyleri ve aktivistleri haklarını savunmak için kendi aralarında toplanmaktadır.^[21]