Adaletsizliğe Tepki: İnsanlarda Adalet Anlayışı Nasıl Evrimleşti?
Adalet, ölçülemeyen bir toplumsal idealdir; bu nedenle insanlarda adaletin evrimleşmesini anlayabilmek için Georgia Eyaleti Üniversitesi’nin Psikoloji ve Felsefe bölümleri, Nörolojik Bilim Enstitüsü ve Dil Araştırma Merkezi’nde çalışan Dr. Sarah Brosnan, son on yılı diğer primatların adaletli ve adaletsiz bedel dağıtımına davranışsal tepkileri üzerinde çalışarak geçirdi.
Science dergisinde yayınlanan makalelerinde Dr. Brosnan ve Yerkes Ulusal Primat Araştırma Merkezi ve Emory Üniversitesi Psikoloji Bölümü’nde çalışan meslektaşı Dr. Frans de Waal, primatların eşitsizliğe verdikleri tepkilerle ilgili kendi araştırmaları ve diğer araştırmacıların çalışmalarından oluşan literatürü taradılar. İnsanlar için çok önemli olduğu halde adaletin nasıl oluştuğu bilinmiyor. Brosnan ve de Waal adaletin evrimleşerek oluştuğu ve dolayısıyla temel unsurlarının diğer türlerde görülebileceği hipotezini kurdular.
Brosnan şunları söyledi:
Adalet anlayışı, insan topluluklarında ücret ayrımcılığından uluslararası politikaya kadar birçok şeyin temelini oluşturur. Başkası daha fazlasına sahipse insanların, yeterince iyi şeylere sahip olsa bile, sahip olduklarıyla mutlu olamadıkları dikkatimizi çekti. Evrimin göreceli olması nedeniyle insanların bunun önemli olduğunu düşündük. Gerçekleşen kazançların çoğunu alan biriyle iş yapıyorsanız o birey, sizin zararınız pahasına sizden fazla kazanıyor demektir. Bu nedenle, eşitsizliğe verilen tepkilerin birlikte iş yapan diğer türlerde de yaygın olup olmadığını araştırmaya başladık.
Brosnan ve de Waal maymunlardaki adalet anlayışı çalışmalarına 2003’te başladılar, Brosnan çalışmalarının insan dışındaki türler için bu konuda hazırlanan ilk rapor olduğunu söyledi. “Maymunlar Adaletsiz Ödemeyi Reddediyorlar” başlıklı bu makale Nature’da yayınlanmıştı.
Bu çalışmada kahverengi başlıklı maymunlar, arkadaşı bir görev karşılığında daha iyi bir bedel aldığı zaman tedirgin olup görevi yapmayı reddettiler. O zamandan beri Brosnan, insanlar da dahil olmak üzere dokuz farklı primat türünde eşitsizliğe verilen tepkileri test etti. Tür bireylerinin yalnızca akrabalık bağı olmayan bireylerle birlikte her zamanki işlerini yaparken eşitsizliğe tepki verdiklerini keşfetti.
Ancak arkadaşınızdan daha azını almaya tepki duymak, adaletin tek boyutu değildir. Gerçek bir adalet anlayışı için arkadaşınızdan fazlasını aldığınız durum da önemlidir. Brosnan ve de Waal, denk sonuçlar elde etmek ve değerli, uzun-vadeli, birlikte yapılan iş ilişkilerine istikrar kazandırmak için bireylerin bir kazançtan vazgeçmeye de razı olmaları gerektiği hipotezini oluşturdu. Şimdiye kadar bu durumla sadece insanlar ve onların yakın akrabaları olan insansı maymunlarda karşılaşıldı. Brosnan şunları söyledi:
Bir ilişkiden uzun-vadeli kazançlar elde etmek için yararınıza olan bir sonuçtan vazgeçmek, yalnızca geleceği düşünme yeteneği değil, aynı zamanda bir bedeli geri çevirecek kadar öz denetim gerektirir. Bunların ikisi de olabildiğince fazla bilişsel denetim gerektirir. Dolayısıyla hipotezimizi şöyle oluşturduk: Birçok tür, arkadaşından daha az aldığında olumsuz tepki vermektedir ki bu, adalet evriminin ilk basamağıdır; fakat sadece birkaç tür ikinci basamağa atlayabilmiştir ki burası bizi gerçek adalet anlayışına götürecektir.
İçeriklerimizin bilimsel gerçekleri doğru bir şekilde yansıtması için en üst düzey çabayı gösteriyoruz. Gözünüze doğru gelmeyen bir şey varsa, mümkünse güvenilir kaynaklarınızla birlikte bize ulaşın!
Bu içeriğimizle ilgili bir sorunuz mu var? Buraya tıklayarak sorabilirsiniz.
Soru & Cevap Platformuna Git- 18
- 6
- 3
- 3
- 2
- 1
- 1
- 0
- 0
- 0
- 0
- 0
- Çeviri Kaynağı: Science Daily | Arşiv Bağlantısı
- S. F. Brosnan, et al. (2014). Evolution Of Responses To (Un)Fairness. Science. | Arşiv Bağlantısı
- S. F. Brosnan, et al. (2003). Monkeys Reject Unequal Pay. Nature, sf: 297-299. | Arşiv Bağlantısı
Evrim Ağacı'na her ay sadece 1 kahve ısmarlayarak destek olmak ister misiniz?
Şu iki siteden birini kullanarak şimdi destek olabilirsiniz:
kreosus.com/evrimagaci | patreon.com/evrimagaci
Çıktı Bilgisi: Bu sayfa, Evrim Ağacı yazdırma aracı kullanılarak 21/11/2024 13:40:39 tarihinde oluşturulmuştur. Evrim Ağacı'ndaki içeriklerin tamamı, birden fazla editör tarafından, durmaksızın elden geçirilmekte, güncellenmekte ve geliştirilmektedir. Dolayısıyla bu çıktının alındığı tarihten sonra yapılan güncellemeleri görmek ve bu içeriğin en güncel halini okumak için lütfen şu adrese gidiniz: https://evrimagaci.org/s/3031
İçerik Kullanım İzinleri: Evrim Ağacı'ndaki yazılı içerikler orijinallerine hiçbir şekilde dokunulmadığı müddetçe izin alınmaksızın paylaşılabilir, kopyalanabilir, yapıştırılabilir, çoğaltılabilir, basılabilir, dağıtılabilir, yayılabilir, alıntılanabilir. Ancak bu içeriklerin hiçbiri izin alınmaksızın değiştirilemez ve değiştirilmiş halleri Evrim Ağacı'na aitmiş gibi sunulamaz. Benzer şekilde, içeriklerin hiçbiri, söz konusu içeriğin açıkça belirtilmiş yazarlarından ve Evrim Ağacı'ndan başkasına aitmiş gibi sunulamaz. Bu sayfa izin alınmaksızın düzenlenemez, Evrim Ağacı logosu, yazar/editör bilgileri ve içeriğin diğer kısımları izin alınmaksızın değiştirilemez veya kaldırılamaz.
This work is an exact translation of the article originally published in Science Daily. Evrim Ağacı is a popular science organization which seeks to increase scientific awareness and knowledge in Turkey, and this translation is a part of those efforts. If you are the author/owner of this article and if you choose it to be taken down, please contact us and we will immediately remove your content. Thank you for your cooperation and understanding.