Paylaşım Yap
Tüm Reklamları Kapat
Tüm Reklamları Kapat

İspat Yükü Nedir?

İspat Yükünün Önemi: Komplo Teorilerinin Altında Yatan Temel Mantık Nedir?

İspat Yükü Nedir?
3 dakika
11,410
Evrim Ağacı Akademi: Komplo Teorileri Yazı Dizisi

Bu yazı, Komplo Teorileri yazı dizisinin 3. yazısıdır. Bu yazı dizisini okumaya, serinin 1. yazısı olan "Skeptikler Kılavuzu: Şüpheciler İçin Kısa Bir Rehber" başlıklı makalemizden başlamanızı öneririz.

Yazı dizisi içindeki ilerleyişinizi kaydetmek için veya kayıt olun.

EA Akademi Hakkında Bilgi Al
Podcast
5:04
Özgür Abacı
Seslendiren
17
  • İndir
  • Dış Sitelerde Paylaş
Tüm Reklamları Kapat

Gemiyle seyahat ettiğiniz bir arkadaşınıza şöyle dediğinizi hayal edin (daha da etkili hale getirmek için, batmakta olan bir gemide bunu sorduğunuzu hayal edin):

Sence de can yeleği giymemiz gerekmiyor mu?!

Aldığınız cevap şu olsa, ne düşünürdünüz:

Tüm Reklamları Kapat

Saçmalama! Can yelekleri sadece hain can yeleği firmalarının para kazanmaları için uydurulmuş bir icattır! Can yelekleri önemliymiş, hayat kurtarıyormuş gibi göstererek bizden para kazanmayı hedefliyorlar. Eğer yüzme biliyorsan, neden can yeleğine ihtiyacın olsun ki? İşte, varmış gibi gibi gösterip paranı çalıyorlar! Bu kadar saf olma! Hem hangi geminin battığını duydun ki zamanımızda?

Komplo teorisyenlerinin en tipik özelliği, paranoyadır. Bilimsel şüphecilik ile inkarcılık arasındaki farkı bilemezler. Hatta öyle ki, paranoyalarını gizlemek için, tutumlarının paranoyakça olduğunu söyleyenleri de paranoya yaptıkları kişi ve kurumlarla birlikte çalışmakla suçlarlar.

Bu kişilerin en temel özelliği, sağlam delillere dayanmaksızın kişi, kurum, olay ve olgular arasında bağlar kurmaları ve kendi hayal güçlerini besleyen bağlantıları tercihe bağlı olarak seçip, işlerine gelmeyenleri elemeleridir. Üstelik bu basamakların hiçbirinde ispata gerek duymazlar, iddialarının sadece kulağa hoş gelmesi veya kabaca mantıklı gözükmesi yeterlidir.

Tüm Reklamları Kapat

Tipik bir örnek olarak, kanser araştırma kurumlarının kanseri tedavi etmek yerine, idare edecek yöntemler geliştirdiklerini, böylece kanserli hastalardan daha uzun süreler fayda görüp para sağlayabileceklerini düşünmek gibi tuhaf iddialardır. Bir diğer meşhur örnekse aşı karşıtlığıdır.

Örnekler sayı ve içerik bakımından oldukça arttırılabilir. Fakat özünde, "şeytani bir planın parçası olmak", "şeytani kişi ve kurumlar tarafından kandırılmak", "tüm insanları aldatan bir sistemin içinde gözleri açılmış birey olmak", "her şeyin tıkır tıkır bazı kişi ve kurumlar tarafından yönlendirilmesi" gibi her zaman doğru olmayan düşünceler yer alır.

Bunların ve buna dayanan iddiaların bir kısmı belki doğrudur, evet. Bilmiyoruz; (bazı çok bariz olanlar haricinde) yanlış olduğunu iddia etmiyoruz. Fakat doğru olduğunu hiç iddia etmiyoruz! Somut kanıtlarla ispatlanmaksızın geçerli olarak görmenin doğru olmayacağını önemle vurguluyoruz. Çünkü bu kişilerin bir sorunu, "Aksi ispatlanmadı ki, sen benim iddiamın doğru olmadığını ispatla!" lafına başvurmalarıdır. Bilimde böyle bir argüman, başından hatalı kabul edilir; çünkü bilimin kalbinde yer alan boş hipotez kavramına aykırıdır. Yani bilimsel düşüncenin en temel ilkelerinden birisini ihlal eder: İspat yükü, iddia sahibinin omuzlarındadır. Bunun bir diğer yorumu, "bilimsel olarak ispatlanmayan bir şeyi çürütmek için bilimsel ispata ihtiyacınız yoktur" şeklinde ifade edilir.

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Eğer ki biri, bir şeyin, durumun, olgunun veya olayın var olduğunu iddia ediyorsa, onu tüm detaylarıyla ispatlamak ve diğerlerini buna ikna etmek, o kişinin sorumluluğudur. Bunu yapmanın yolu, bilimsel, tekrar edilebilir, test edilebilir, yanlışlanmaya açık deneyler yapıp, hipotezler geliştirip, bunları test ederek sonuçlarını herkesle paylaşmaktır. Ancak eğer ki bir iddianız varsa ve bunu ispatlayamıyorsanız, karşı taraf size inanmıyor diye "O zaman sen olmadığını ispatla." diyemezsiniz. Siz ispat sunamıyorsanız, karşınızdaki onu çürütmek için ispata ihtiyaç duymaz.

Zaten bu mantıklıdır da: herkesin kendince kurduğu fikirler, planlar, inançlar, düşünceler olabilir. Bunların her biri, sırf o kişiler öyle düşünüyorlar diye doğru olamaz. Bu durumda, doğru olanları ispatlamak, o iddia sahiplerinin yüküdür. İspatlayamıyorlarsa veya en azından ona işaret eden, bilimsel geçerliliği olan veriler sunamıyorlarsa, iddiaları bilimsel olarak geçersizdir ve değerlendirmeye alınamaz.

Bu, dediğinizin doğru olmadığı anlamına gelmez. Bu, dediğinize şahsen inanmadığınız ve yalan söylediğiniz anlamına da gelmez. Ancak bu, dediğinizin bu etapta inanılabilir olmadığını ve dolayısıyla bir sonraki katın, bu temel üzerine inşa edilemeyeceğini net bir şekilde gösterir. Çünkü temeli ispatlamadan inşa edilen bir bina (argüman, teori, vs.) yıkılmaya mahkum olacaktır.

İyi bir teori, sağlam ve net bir şekilde ispatlanmış temeller üzerine inşa edilmelidir. Eğer bunu yapamıyorsanız, bilimsel bir analiz yapma peşinde olan birinin sizi ciddiye almasını bekleyemezsiniz. Benzer şekilde, iddialarınızın bilimsel olarak geçerli olduğunu da ileri süremezsiniz. Onlara inanmayı sürdürebilirsiniz; ancak onların gerçek olduğunu iddia edemez, bunu baz alarak daha sofistike ve karmaşık teoriler inşa edemezsiniz.

Daha doğrusu edersiniz; ancak kimse sizi ciddiye almaz. Almaması iyidir de, böylece her iddia sahibinin üzerinde bir ispat yükü doğar. Bu da, gerçeklere ulaşmamızı hızlandırır.

Bu konular hakkında daha fazla bilgi için, Occam'ın usturasıyla ilgili bu yazımızı veya olağanüstü iddialara yönelik kanıtlarla ilgili olarak bu yazımızı okuyabilirsiniz.

Bu Makaleyi Alıntıla
Okundu Olarak İşaretle
Evrim Ağacı Akademi: Komplo Teorileri Yazı Dizisi

Bu yazı, Komplo Teorileri yazı dizisinin 3. yazısıdır. Bu yazı dizisini okumaya, serinin 1. yazısı olan "Skeptikler Kılavuzu: Şüpheciler İçin Kısa Bir Rehber" başlıklı makalemizden başlamanızı öneririz.

Yazı dizisi içindeki ilerleyişinizi kaydetmek için veya kayıt olun.

EA Akademi Hakkında Bilgi Al
40
0
  • Paylaş
  • Alıntıla
  • Alıntıları Göster
Paylaş
Sonra Oku
Notlarım
Yazdır / PDF Olarak Kaydet
Bize Ulaş
Yukarı Zıpla

İçeriklerimizin bilimsel gerçekleri doğru bir şekilde yansıtması için en üst düzey çabayı gösteriyoruz. Gözünüze doğru gelmeyen bir şey varsa, mümkünse güvenilir kaynaklarınızla birlikte bize ulaşın!

Bu içeriğimizle ilgili bir sorunuz mu var? Buraya tıklayarak sorabilirsiniz.

Soru & Cevap Platformuna Git
Bu İçerik Size Ne Hissettirdi?
  • Tebrikler! 39
  • Muhteşem! 17
  • Bilim Budur! 11
  • Umut Verici! 8
  • Merak Uyandırıcı! 6
  • Mmm... Çok sapyoseksüel! 5
  • Güldürdü 4
  • İnanılmaz 3
  • Üzücü! 2
  • Grrr... *@$# 1
  • İğrenç! 1
  • Korkutucu! 1
Tüm Reklamları Kapat

Evrim Ağacı'na her ay sadece 1 kahve ısmarlayarak destek olmak ister misiniz?

Şu iki siteden birini kullanarak şimdi destek olabilirsiniz:

kreosus.com/evrimagaci | patreon.com/evrimagaci

Çıktı Bilgisi: Bu sayfa, Evrim Ağacı yazdırma aracı kullanılarak 19/03/2024 09:03:10 tarihinde oluşturulmuştur. Evrim Ağacı'ndaki içeriklerin tamamı, birden fazla editör tarafından, durmaksızın elden geçirilmekte, güncellenmekte ve geliştirilmektedir. Dolayısıyla bu çıktının alındığı tarihten sonra yapılan güncellemeleri görmek ve bu içeriğin en güncel halini okumak için lütfen şu adrese gidiniz: https://evrimagaci.org/s/2933

İçerik Kullanım İzinleri: Evrim Ağacı'ndaki yazılı içerikler orijinallerine hiçbir şekilde dokunulmadığı müddetçe izin alınmaksızın paylaşılabilir, kopyalanabilir, yapıştırılabilir, çoğaltılabilir, basılabilir, dağıtılabilir, yayılabilir, alıntılanabilir. Ancak bu içeriklerin hiçbiri izin alınmaksızın değiştirilemez ve değiştirilmiş halleri Evrim Ağacı'na aitmiş gibi sunulamaz. Benzer şekilde, içeriklerin hiçbiri, söz konusu içeriğin açıkça belirtilmiş yazarlarından ve Evrim Ağacı'ndan başkasına aitmiş gibi sunulamaz. Bu sayfa izin alınmaksızın düzenlenemez, Evrim Ağacı logosu, yazar/editör bilgileri ve içeriğin diğer kısımları izin alınmaksızın değiştirilemez veya kaldırılamaz.

Tüm Reklamları Kapat
Keşfet
Akış
İçerikler
Gündem
Bellek
Genel Görelilik
Maske Takmak
İklim Değişikliği
Bilim İnsanları
Kök Hücre
Antibiyotik
Mers
Araştırmacılar
Nükleer Enerji
Evrim Ağacı
Böcek Bilimi
Çekirdek
Siyah
Avcı
Temel
Gıda Güvenliği
Uterus
Çevre
Amerika Birleşik Devletleri
Çiçek
Film
Karar Verme
Kuş
Demir
Aklımdan Geçen
Komünite Seç
Aklımdan Geçen
Fark Ettim ki...
Bugün Öğrendim ki...
İşe Yarar İpucu
Bilim Haberleri
Hikaye Fikri
Video Konu Önerisi
Başlık
Gündem
Bugün bilimseverlerle ne paylaşmak istersin?
Bağlantı
Kurallar
Komünite Kuralları
Bu komünite, aklınızdan geçen düşünceleri Evrim Ağacı ailesiyle paylaşabilmeniz içindir. Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Bilim kimliğinizi önceleyin.
Evrim Ağacı bir bilim platformudur. Dolayısıyla aklınızdan geçen her şeyden ziyade, bilim veya yaşamla ilgili olabilecek düşüncelerinizle ilgileniyoruz.
2
Propaganda ve baskı amaçlı kullanmayın.
Herkesin aklından her şey geçebilir; fakat bu platformun amacı, insanların belli ideolojiler için propaganda yapmaları veya başkaları üzerinde baskı kurma amacıyla geliştirilmemiştir. Paylaştığınız fikirlerin değer kattığından emin olun.
3
Gerilim yaratmayın.
Gerilim, tersleme, tahrik, taciz, alay, dedikodu, trollük, vurdumduymazlık, duyarsızlık, ırkçılık, bağnazlık, nefret söylemi, azınlıklara saldırı, fanatizm, holiganlık, sloganlar yasaktır.
4
Değer katın; hassas konulardan ve öznel yoruma açık alanlardan uzak durun.
Bu komünitenin amacı okurlara hayatla ilgili keyifli farkındalıklar yaşatabilmektir. Din, politika, spor, aktüel konular gibi anlık tepkilere neden olabilecek konulardaki tespitlerden kaçının. Ayrıca aklınızdan geçenlerin Türkiye’deki bilim komünitesine değer katması beklenmektedir.
5
Cevap hakkı doğurmayın.
Bu platformda cevap veya yorum sistemi bulunmamaktadır. Dolayısıyla aklınızdan geçenlerin, tespit edilebilir kişilere cevap hakkı doğurmadığından emin olun.
Ekle
Soru Sor
Sosyal
Yeniler
Daha Fazla İçerik Göster
Popüler Yazılar
30 gün
90 gün
1 yıl
Evrim Ağacı'na Destek Ol

Evrim Ağacı'nın %100 okur destekli bir bilim platformu olduğunu biliyor muydunuz? Evrim Ağacı'nın maddi destekçileri arasına katılarak Türkiye'de bilimin yayılmasına güç katın.

Evrim Ağacı'nı Takip Et!
Yazı Geçmişi
Okuma Geçmişi
Notlarım
İlerleme Durumunu Güncelle
Okudum
Sonra Oku
Not Ekle
Kaldığım Yeri İşaretle
Göz Attım

Evrim Ağacı tarafından otomatik olarak takip edilen işlemleri istediğin zaman durdurabilirsin.
[Site ayalarına git...]

Filtrele
Listele
Bu yazıdaki hareketlerin
Devamını Göster
Filtrele
Listele
Tüm Okuma Geçmişin
Devamını Göster
0/10000
Bu Makaleyi Alıntıla
Evrim Ağacı Formatı
APA7
MLA9
Chicago
Ç. M. Bakırcı. İspat Yükü Nedir?. (31 Ekim 2014). Alındığı Tarih: 19 Mart 2024. Alındığı Yer: https://evrimagaci.org/s/2933
Bakırcı, Ç. M. (2014, October 31). İspat Yükü Nedir?. Evrim Ağacı. Retrieved March 19, 2024. from https://evrimagaci.org/s/2933
Ç. M. Bakırcı. “İspat Yükü Nedir?.” Edited by Çağrı Mert Bakırcı. Evrim Ağacı, 31 Oct. 2014, https://evrimagaci.org/s/2933.
Bakırcı, Çağrı Mert. “İspat Yükü Nedir?.” Edited by Çağrı Mert Bakırcı. Evrim Ağacı, October 31, 2014. https://evrimagaci.org/s/2933.
ve seni takip ediyor

Göster

Şifrenizi mi unuttunuz? Lütfen e-posta adresinizi giriniz. E-posta adresinize şifrenizi sıfırlamak için bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Eğer aktivasyon kodunu almadıysanız lütfen e-posta adresinizi giriniz. Üyeliğinizi aktive etmek için e-posta adresinize bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Close