Çeşitlilik, bir canlı popülasyonunun içinde gen ve özellikler konusunda görülen farklı kombinasyonların tümüne verilen isimdir. Evrimsel biyolojinin halk arasında kolay anlaşılamama sebeplerinden birisi, doğada bulunan çeşitliliğin bilinmemesi veya göz ardı edilmesidir.

Canlılığı boy, renk, uzunluk, çeşitli organların varlığı, büyüklüğü, vb. çok sayıda fiziksel parametrenin farklı kombinasyonları şeklinde tanımlayacak olursak, çeşitlilik, "uçsuz bucaksız bir parametreler listesinde, atalardan veya çağdaşlardan farklı özellikler göstermek" şeklinde de tanımlanabilir.

Uykudayken tamamen ölü gibi görünmemize rağmen, uyandığımızda bir anda ayağa kalkabiliriz. Beyin nasıl oluyor da farkındalığı ve bilinci "çalıştırabiliyor"? Bu soru, bilim insanlarının kafasını yüzyıllar boyunca kurcaladı ve hala kurcalamaya devam ediyor.^[1]

Bilim insanları buna şu an bu soruya net cevap veremeseler de uyku ile uyanıklık arasında geçiş yapan insanlar üzerinde çalışarak birtakım ipuçları buluyorlar.

Obezite, 21. yüzyılın en önemli toplumsal salgınıdır ve sıklığı giderek artmaktadır.^[1] Kardiyovasküler sistemin yanı sıra bütün sistemlerdeki hastalıkların artışı ile ilişkili olan obezite, Avrupa ve Kuzey Amerika'da erken ölümün sigaradan sonraki ikinci temel risk faktörüdür.^[2]

Kilo fazlalığı ve obezite sıklığındaki artış, yalnızca Avrupa ve Kuzey Amerika ülkeleri gibi ekonomik refah düzeyi yüksek ülkelerde değil, düşük ve orta gelir seviyesindeki ülkelerde de dikkati çekmektedir. Özellikle şehirleşmiş toplumlarda olanaksızlıklardan kaynaklanan fiziksel aktivite yetersizliği ve kalori içeriği yüksek diyet alışkanlıkları nedeniyle, aşırı kilo ve obezite sorunu çocukluk çağlarından itibaren başlamakta ve yaşla birlikte giderek artmaktadır.^[3] Dünya Sağlık Örgütü dünya genelinde toplam 650 milyon insanın obez (BKİ>30 kg/m²) ve 1,9 milyar insanın aşırı kilolu (BKİ>27 kg/m²) olduğunu tahmin etmektedir. ^[4] Türkiye Sağlık Araştırması 2019 yılı verilerine göre ülkemizde obezitesi olan bireylerin oranı 2018'de %21 olarak belirlenmiştir. Kadınların %24,8'inin, erkeklerin %17,3'ünün obez olduğu tespit edilmiştir.^[5]

“Abiyogenez” üzerine yazmaya karar veren kişi oldukça zor bir işe kalkıştığını bilir. Çünkü, cansız maddelerden canlının oluşum sürecini tanımlayan kavram, bilimin en önemli ama aynı zamanda en karmaşık araştırma alanı olan “Yaşamın (canlılığın) Kökeni” konusunun merkezinde yer alır. Bundan dolayı, sözlü olsun yazılı olsun bütün kültür tarihi boyunca insanlık, bu sorunla ilgili sayısız çeşitlilikte bilgi ve düşünce ortaya koymuştur ve bu uğraş günümüzde de devam etmektedir.

Deneysel bilimin güçsüz olduğu antik dönemlerde, “Nereden geliyoruz?” sorusuna yanıt bulma ihtiyacını, kadim inançlar ve folklorik efsaneler karşılamıştı. Daha sonra tek tanrılı göksel dinlerin dogmaları ve felsefe devreye girdi. Binlerce yıllık bu entelektüel çabanın ortaya koyduğu devasa külliyat, insan bilincini derinden etkiledi ve bu etkinin hâlâ sürdüğü herkesin bildiği bir gerçek. Başka bir anlatımla, ele alınan konu, efsanelerin, mitolojinin, dogmaların, safsataların, önyargıların gerçek sanıldığı ve çağdaş bilimin henüz yeni araştırdığı bir alanda kalem oynatmaktır. Fakat öte yandan, bilimin açıklayamadığını hiçbir şeyin açıklayamayacağı gerçeği bizlere, yaşamın yani canlının kökeniyle ilgili bilimsel bulguları toplumla paylaşma yükümlülüğü veriyor.

Birlikte yaşayan ya da birbirleriyle çok fazla zaman geçiren kadınların adet döngülerinin senkronize olduğu iddiasını destekleyen hiçbir bilimsel veri yoktur.^[1]

Kadınların adet döngülerinin senkronize olabileceği fikri, ilk olarak 1971 yılında Nature dergisinde yayımlanan Menstrüal Senkronizasyon ve Baskılama başlıklı makalede, Martha K. McClintock tarafından tespit ve tarif edilmiştir.^[2] Bu sebeple, buna "McClintock Etkisi" adı da verilmektedir. 

Yapay zeka alanındaki gelişmeler, yalnızca ilgimizi çekmekle kalmıyor, aynı zamanda birçoğumuzu korkutuyor da... Yapay zeka ile ilgili en büyük korku, insan seviyesinde düşünme kabiliyetine sahip bir sistem olan, "yapay zeka tekilliği" ve "teknolojik tekillik" (İng: "AI singularity") olarak da bilinen yapay genel zekadır (yazının devamında bu iki kavramı birbirinin yerine kullanacağız). Bazı bilim insanlarına göre tekillik, aynı zamanda makine bilincini de ifade eder.

Muhtemelen bu konuya ilgisi olanlar, tekilliğin çok uzak olmayan bir gelecekte gerçek olacağının söylendiğini duymuştur. Bu tahmine göre, yakın bir gelecekte yapay zeka alanındaki hızla artan gelişmeler, insandan her alanda daha zeki bir makinenin ve belki de teknolojik bir yaşam biçiminin yaratılmasına yol açacaktır. Eğer bu tahmin doğru çıkarsa, bu ana tanıklık etme şansını elde edebiliriz.

Bir önceki yazımızda, diğer yazı dizilerimizde daha genel kapsamda ele aldığımız seçilim olgusunun daha akademik detaylarına girmiştik ve farklı sayıdaki lokus sayısıyla ifade edilen özelliklere göre geliştirilen farklı modellerin varlığından söz etmiştik. Ancak daha önemlisi, mutasyonların evrimin ana mekanizması olamayacağı gerçeğini matematiksel olarak ispatladıktan sonra, mutasyonların yarattığı varyasyonlar üzerine etki eden seçilimin ne kadar önemli bir evrimsel kuvvet olduğunu sözel olarak açıklamış, örnekler vermiştik. Şimdi ise bu konunun matematiğine girerek, mutasyonlara kıyasla seçilimin ne kadar hızlı bir şekilde evrimi tetikleyebileceğini göstereceğiz. Böylece matematik alet çantamıza yeni formüller ekleyerek, Hardy-Weinberg Dengesi'nin ikinci kuralı olan "Dengenin var olması için seçilim olmayacak." ilkesini bozsak bile popülasyonların evrimsel analizi nasıl yapabileceğimizi göreceğiz.

Öncelikle, herkesin genel hatlarıyla bildiği seçilim olgusunu sayısal bir düzleme oturtalım: Yine tek lokuslu (2 alelli) bir model kullanacağız, en basitini yani. Alellerimizin adı B1 ve B2 olsun bu defa. Tıpkı A ve a gibi; ancak farklı harflere ve isimlendirmelere de alışın diye böyle yapmayı uygun görüyoruz. Hemen bir başlangıç frekansı tanımlayalım:

Bu fotoğrafta gördüğünüz, "uçan bir aslan"dır!

Evrimsel süreçte sadece avcılarda değil, avlarda da çok kapsamlı adaptasyonlar ortaya çıkar. Bu kimi zaman "silahlanma yarışı" olarak betimlendiği şekliyle, boynuzlar, toynaklar, dişler, elektrik, zehir, vb. olabilecekken, kimi zaman da davranışsal adaptasyonlardır: örneğin, süründen birini kurtarmak gibi...

Orangutan (Pongo), Endonezya ve Malezya yağmur ormanlarına özgü bir kuyruksuz maymun cinsidir. Günümüzde sadece Borneo ve Sumatra'da bulunsalar da, Pleistosen Dönem'de, yani günümüzden 2.5 milyon yıl öncesine kadar olan dönemde, Güneydoğu Asya ve Güney Çin boyunca geniş bir alanda yaşamışlardır.

Orangutanlar cinsel olarak dimorfiktir, yani dişileri ve erkekleri arasında ciddi anlamda boyut ve şekil farkı vardır. En belirgin fark yüz morfolojilerinde görülür. Erkeklerin yanak yastıkları daha geniş ve yana doğru uzanırken, dişilerin yüz hatları daha sivridir. Erkek orangutanların bir diğer benzersiz özelliği ise daha da iri görünmelerine sebep olan uzun, kalın tüyleri ve vokalizasyon için kullandıkları boğaz keseleridir. Erkekler olgunlaştıkça boğaz keseleri de çok daha büyük hale gelir.