Benmerkezci Ön Yargı: Olaylara Farklı Bir Açıdan Bakmak Neden Bu Kadar Zor?

Benmerkezci ön yargı, insanların yaşamlarındaki olayları incelerken veya olaylara başkalarının bakış açısından bakmaya çalıştıklarında, kendi bakış açılarına çok fazla güvenmelerine neden olan bilişsel bir ön yargıdır. Buna göre benmerkezci ön yargı, insanların diğer insanların bakış açısının kendilerininkinden ne kadar farklı olduğunu hafife almalarına veya diğer insanların bakış açısını tamamen dikkate almamalarına neden olur.

Örneğin, utanç verici bir şey yaparsanız, benmerkezci ön yargı, diğer insanların bunu fark etme derecesini abartmanıza neden olabilir; çünkü bu, siz eylemlerinizde nasıl pür dikkat iseniz, başkalarının da eylemlerinize aynı derecede odaklandığını varsaymanıza neden olabilir.

Benmerkezci ön yargı bilgiyi işleme ve karar verme şeklimizi güçlü bir şekilde etkileyebileceğinden bunu anlamak önemlidir. Bu nedenle, bu makalede benmerkezci ön yargı hakkında daha fazla bilgi edinecek ve bunu açıklamak ve etkisini azaltmak için neler yapabileceğinizi göreceksiniz.

Benmerkezci Ön Yargı Örnekleri

Benmerkezci ön yargının basit bir örneği, belirli bir alanda çok yetenekli olan biri o alana aşina olmayan insanların bakış açısını anlamaya çalıştığında ortaya çıkar. Benzer şekilde belirli bir siyasi adayı güçlü bir şekilde destekleyen birinin hemen hemen herkesin de bu adayı desteklemesi gerektiğini varsayması durumunda benmerkezci ön yargının başka bir örneği ortaya çıkar.

Ek olarak, benmerkezci ön yargının insanları nasıl etkileyebileceğine dair başka örnekler de var. Örneğin:

• Benmerkezci ön yargı, halka açık bir konuşma yapan birinin gerginliğinin seyirciye gerçekte olduğundan daha belirgin olduğunu varsaymasına neden olabilir; çünkü kendisine çok belirgindir.
• Benmerkezci ön yargı, utanç verici bir şey yapan birinin başkalarının bunu hatırlama olasılığını gözünde büyütmesine neden olabilir; çünkü kendisi bunu çok iyi hatırlıyordur.
• Benmerkezci ön yargı, birinin bir grup projesine katkıda bulunduğu işin miktarını abartmasına neden olabilir; çünkü diğer ekip üyelerinin yaptığı işten ziyade, kendi işine odaklanmıştır.
• Benmerkezci ön yargı, birinin olayı yalnızca kendi bakış açısından gördüğü için, yalnızca küçük bir rol oynadığı geçmişteki bir olayda kilit oyuncu olduğunu düşünmesine neden olabilir.
• Benmerkezci ön yargı, birinin meslektaşlarının hepsinin onunla aynı siyasi inançları ve sosyal değerleri paylaştığını varsaymasına neden olabilir; çünkü bu inançlara o kadar odaklanmıştır ki başkalarının olayları farklı görebileceğini hayal etmesi onun için zordur.

Genel olarak, benmerkezci ön yargı örnekleri yaşamın birçok alanında görülür. Bu örneklerin tümü kişinin kendi bakış açısına aşırı güvenme eğilimini içerir; bu, birçok durumda benmerkezciliğin insanların inançlarını, arzularını, düşüncelerini ve duygularını, özellikle de bu insanlar kendilerine yakın olduklarında diğer insanlara yansıtmalarına neden olduğu anlamına gelir.^{[1], [2], [3]} Buna göre, benmerkezci ön yargı insanların öncelikle kendi duygularına odaklanmalarına ve diğer insanların nasıl hissettiklerini görmezden gelmelerine neden olduğu için insanların başkalarıyla empati kurma yeteneklerini de engelleyebilir.^[4]

İlgili Bilişsel Ön Yargılar

Benmerkezcilik, birkaç ilgili bilişsel ön yargının arkasındaki birincil mekanizma olarak kabul edilir.^[5] Bu ön yargılar benmerkezci ön yargının alt türleri olarak görülebilir, yani benmerkezci ön yargının düşüncemizi etkilediği belirli ve önemli yolları temsil ederler ve sonuç olarak bazen benmerkezci ön yargılar veya benmerkezci yorumlama ön yargıları olarak adlandırılırlar.^{[6], [7]} Bazı dikkate değer benmerkezci ön yargılar şunlardır:

Şeffaflık Yansıması

Şeffaflık yanılsaması, insanların düşüncelerinin ve duygularının başkaları tarafından gerçekte olduğundan daha belirgin olduğuna inanmalarına neden olan bilişsel bir ön yargıdır. Bu en çok benmerkezci ön yargıdan kaynaklanır ve özellikle içsel durumumuz bizim için o kadar hazırdır ki bunun başkaları için o kadar hazır olmadığını unuturuz.

Spot Işığı Etkisi

Spot ışığı etkisi, insanların başkaları tarafından gözlemlenme ve fark edilme derecesini ve başkalarının kendileri hakkında fark ettikleri şeyleri ne kadar önemsediklerini abartmalarına neden olan bilişsel bir ön yargıdır. Bu, öncelikle benmerkezci ön yargı ve özellikle kendimize o kadar odaklanmamız nedeniyle gerçekleşir ki diğer insanların bize kendimiz kadar odaklanmadığını unuturuz.

Yanlış Fikir Birliği Etkisi

Yanlış fikir birliği etkisi, insanların fikir ve inançlarının toplumda gerçekte olduğundan daha yaygın olduğuna inanmalarına neden olan bilişsel bir ön yargıdır. Bu, öncelikle benmerkezci ön yargıdan ve özellikle de kendi görüş ve inançlarımıza o kadar odaklanmış olmamızdan kaynaklanır ki diğer insanların farklı fikirlere sahip olabileceğini hatırlamakta güçlük çekeriz.

Bilgi Laneti

Bilgi laneti, insanların kendi bildikleri şeyleri diğerlerinin bilmediği gerçeğini hesaba katmamalarına neden olan bilişsel bir ön yargıdır. Bu, öncelikle benmerkezci ön yargı nedeniyle ve özellikle de diğer insanların bizim sahip olduğumuz bilgiye sahip olmayabileceği gerçeğini hesaba katmakta zorlandığımız için ortaya çıkar.

Ek olarak, yakından ilişkili bir diğer bilişsel ön yargı, insanların mevcut durumlarından farklı ruhsal durumlarını anlamakta veya bu durumların insanların muhakeme yeteneğini ve karar vermesini nasıl etkilediğini düşünmekte zorlanmasına neden olan empati boşluğudur. Esasen, empati boşluğu, insanlar belirli bir ruh halindeyken (örneğin, mutlu veya öfkeli) farklı bir ruh halinde olan birinin perspektifini anlamak veya eylemlerini tahmin etmek için çabaladıkları anlamına gelir, ki bu kişi gelecekteki benliği veya bir başkası olabilir.^{[8], [9]}

Son olarak, 'benmerkezci ön yargı' terimi bazen pazarlık etme gibi durumlarda insanların durumların adilliğini kendi lehine yargılama eğilimi gibi benzer olgulara atıfta bulunmak için kullanılır.^{[10], [11]} Bu durumda, benmerkezci ön yargı, insanların başkalarını aynı şekilde kayırmanın adaletsiz olacağını düşünseler bile kendilerinin lehine olan durumların adil olduğuna inanmalarına da neden olabilir.^[12] Bu, örneğin, insanların kredi veya kar gibi olumlu sonuçları paylaştırmak söz konusu olduğunda diğerlerinden daha fazlasını hak ettiklerini düşünebilecekleri, suç veya ceza gibi olumsuz sonuçları paylaştırma söz konusu olduğunda da diğerlerinden daha az almayı hak ettiklerini düşünebilecekleri anlamına gelir.^{[13], [14]}

Not: İnsanların kendi duygusal durumları hakkındaki yargılarının diğer insanların duygularından etkilenmesine neden olduğu için benmerkezci ön yargıdan biraz zıt bir etkiye sahip olan, alternatif merkezli ön yargı adı verilen ilgili bir bilişsel ön yargı vardır.^[15] İnsanlar bu ön yargıların her ikisini de değişen derecelerde yaşarlar ve farklı durumlarda farklı benmerkezcilik ve alternatifmerkezcilik seviyeleri sergilerler.

İnsanlar Neden Benmerkezci Ön Yargı Yaşarlar?

Benmerkezci ön yargı, diğer bilişsel ön yargılar gibi bilişsel sistemimizdeki sınırlamalar nedeniyle ve yani bilgiyi işleme şeklimizin kusurlu olması nedeniyle oluşur.^{[16], [17]}

Bilhassa, benmerkezci ön yargı, öncelikle zamanımızın büyük çoğunluğunu olayları kendi bakış açımızdan görmeye harcamamız nedeniyle oluşur. Bu nedenle olayları öncelikle kendi kişisel bakış açımız aracılığıyla doğal olarak inceleme ve hatırlama eğiliminde oluruz.^[18] Buna göre, olayları başkalarının gözünden görmek için bakış açımızı onlarınkine göre ayarlamamız gerektiğini fark ettiğimizde bile bu yeni bakış açısını kendi bakış açımıza bağlama eğilimindeyizdir ve bu nedenle çoğu zaman durumları doğru bir şekilde değerlendirmek için orijinal bakış açımızdan yeterince kopamıyoruzdur.^{[19], [20]}

Ek olarak, bu olgu bazen daha fazla hata yapmak pahasına hızlı ve kolay bir şekilde yargılar oluşturmak ve karar vermek için kullandığımız zihinsel kısa yollar olan buluşsal yöntemlere güvenmemize de atfedilebilir.^[21] Bu, bilişsel sistemimizin diğer insanların bakış açısının bizimkine benzer olduğunu varsaymayı, onların bakış açısının gerçekte nasıl olduğunu değerlendirmeye çalışmaktan daha hızlı ve daha kolay bulduğu anlamına gelir.

Son olarak, geçmiş olayları nasıl hatırladığımıza gelince, benmerkezci ön yargıyı deneyimleme eğilimimizin bir başka nedeni de bilişsel sistemimizin genellikle anılarımızı kendi etrafımızda düzenlemesidir çünkü kendi varlığımız çoğu zaman hayatımızın merkezinde duran bir sabit gibi hizmet etmektedir.^{[22], [23]}

Genel olarak, bilişsel sistemimizin kusurlu çalışma şekli nedeniyle benmerkezci ön yargıyı deneyimleriz ve öncelikle kendi bakış açımıza o kadar odaklanırız ki başkalarının bakış açısını değerlendirmeye çalıştığımızda kendi bakış açımızı onlarınkine göre ayarlamakta güçlük çekeriz. Ayrıca, belirli durumlarda benmerkezci ön yargı, zihinsel kısa yolları kullanmamız ve anılarımızın düzenlenme şekli gibi diğer faktörlere de dayandırılabilir.

Not: Yakından ilişkili bir kavram, diğer insanların sizinkinden farklı algıları, düşünceleri, duyguları, inançları, arzuları ve niyetleri olduğu ve bunların insanların davranışlarını etkileyebileceği düşüncesi olan zihin teorisidir. Benmerkezci ön yargı insanların zihin teorilerini kullanmaları gereken durumlarda ortaya çıkar.^[24]

Arka Plan Unsurlarının Etkisi

Çeşitli arka plan faktörleri bir kişinin benmerkezci ön yargıyı deneyimleme olasılığının yanı sıra bunu deneyimleme derecesini ve bunu nasıl yapacaklarını etkiler.

Örneğin, bir kişinin yaşı benmerkezci ön yargı yaşama olasılığını etkileyebilir.^[25] Bir çalışma ergenlerin ve daha büyük yetişkinlerin genç ve orta yaşlı yetişkinlere kıyasla daha fazla benmerkezcilik sergilediğini ortaya koydu.^[26] Benzer şekilde, bir kişinin konuştuğu dillerin sayısı insanların benmerkezci ön yargıya yatkınlığında rol oynayabilir ve bir çalışma iki dil konuşabilen insanların tek dil konuşabilen insanlara göre benmerkezci ön yargıyı deneyimleme olasılığının daha düşük olduğunu gösterdi.^[27]

Ayrıca, otizm, farkındalık, edebi kurguya olan ilgi ve bir kişinin düşündüğü bilgi türü dahil olmak üzere insanların benmerkezci ön yargısını etkilediği çok sayıda başka faktör bulunmuştur.^{[28], [29], [30], [31]}

Ancak, bu tür arka plan faktörlerinin insanların benmerkezci ön yargıya yatkınlığını etkileyebilmesine rağmen hemen hemen her insanın bazı durumlarda benmerkezci ön yargıyı bir dereceye kadar deneyimlediğini belirtmek önemlidir.

Agora Bilim Pazarı

Saklı Dünya: Mantarlar Yaşamı, Zihnimizi ve Geleceğimizi Nasıl Değiştirir?

Canlılar dünyasındaki yaşam formlarından biri öyle garip ve muhteşemdir ki bizi yaşamın işleyişi üzerine yeniden düşünmeye zorlar.

Ne bitki ne de hayvanlar. Yerde, havada, vücudumuzda yaşıyorlar. Kimisi mikroskobik boyutlarda, kimisi şimdiye dek kaydedilmiş en büyük organizma. Karasal yaşam, bu canlıların kayaları parçalamasıyla başladı. Ekmek, alkol ve bazı ilaçları bahşederek insanlık tarihini şekillendirdiler. Uzayda yaşayabilecek ya da nükleer radyasyonun ortasında serpilebilecek kadar dayanıklı, davranış manipülasyonuyla bazı hayvanları felakete sürükleyebilecek kadar becerikli, atmosferin içeriğini –ve belki de geleceğimizi– değiştirebilecek kadar kudretliler.

Mantarların hayranlık uyandırıcı ama göz ardı edilmiş dünyasına hoş geldiniz. Merlin Sheldrake, 23 dile çevrilip kısa sürede bir doğabilim klasiğine dönüşen Saklı Dünya’da, neredeyse bütün canlı sistemleri destekleyen mantarların yaşamlarına büyüleyici bir yolculuğa çıkarıyor bizleri. “Wood Wide Web” denen ağlar sayesinde bitkileri birbirine bağladıklarının keşfedilmesiyle ekosistemleri anlama biçimimizi, beyinleri olmadığı halde problem çözebildiklerinin anlaşılmasıyla da geleneksel “zekâ” tanımlarını değiştiren mantarların, gerek yaşadığımız gezegeni gerekse zihin ve davranışlarımızı anlamanın anahtarı olduğunu gösteriyor. Mantarları daha yakından tanıdıkça pek çok şeyin ancak onlarla anlam kazandığını fark ediyoruz.

“Bu kitaba aşık oldum. Merlin şairin hayal gücüne sahip bir bilim insanı.”–MICHAEL POLLAN, Arzunun Botaniği’nin yazarı

“Doğal yaşama dair anlayışımızı tepeden tırnağa yeniden şekillendiriyor. Baş döndürücü.” –ED YONG, Mikrobiyota’nın yazarı

“Bir macera romanı gibi okunuyor… Harikulade.” –Sunday Times

“Muhteşem!”–MARGARET ATWOOD

Devamını Göster

₺175.00

Satın Al Tüm Ürünler

• Dış Sitelerde Paylaş

Benmerkezci Ön Yargıyı Nasıl Azaltılır?

Benmerkezci ön yargıyı azaltmak sizin de dahil olmak üzere insanların kendilerininkinden farklı bakış açılarını anlamalarına yardımcı olabileceğinden çeşitli durumlarda faydalı olabilir. Bu nedenle, aşağıdaki alt bölümlerde benmerkezci ön yargıyı azaltmak için kullanabileceğiniz bir dizi faydalı teknik göreceksiniz.

Buradaki bilgilerin kendi benmerkezci ön yargınızı nasıl azaltacağınıza odaklandığını unutmayın. Bununla birlikte, bazı değişikliklerle birlikte bu teknikler diğer insanların deneyimlediği benmerkezci ön yargıyı azaltmak için de kullanılabilir. Örneğin, benmerkezci ön yargıyı azaltmak için alternatif bakış açılarını değerlendirmek söz konusu olduğunda diğer insanları bunu yapmaya teşvik edebilir veya bu alternatif bakış açılarını doğrudan onlara sunabilirsiniz.

Ön Yargı Bilincini Geliştirin!

Ben merkezci ön yargı konusunda farkındalık geliştirmek onu azaltmak söz konusu olduğunda faydalı olabilir. Bu, bu ön yargının ne olduğunu, insanları nasıl etkilediğini, neden ortaya çıktığını ve düşüncenizi ne zaman etkileyebileceğini öğrenmeyi içerebilir.

Bununla birlikte, benmerkezci ön yargının farkında olmak önemli ve faydalı olsa da bu ön yargıdan tamamen kaçınmak söz konusu olduğunda genellikle yetersizdir.^[32] Bu nedenle sadece bu ön yargının farkında olmanın onu deneyimlemeyeceğiniz anlamına geldiğini sanmamalısınız.

Kendinize Karşı Mesafeli Bir Dil Kullanın!

Kendinize karşı mesafeli bir dil kullanmak kendi bakış açınızdan psikolojik mesafenizi artırarak benmerkezci ön yargıyı azaltabilir. Bu tür bir dil kullanmak, örneğin, kendinizi birinci şahıs zamiri kullanarak düşünmek yerine (örneğin, "Projeye ne kadar katkıda bulundum?"), ikinci şahıs zamiri kullanarak kendiniz hakkında düşünmeniz gerektiği anlamına gelir (örneğin, "Projeye ne kadar katkıda bulundunuz?") veya kendi adınızı kullanarak (örneğin, "John projeye ne kadar katkıda bulundu?").

Öz Farkındalığınızı Artırın!

Öz farkındalığınızı artırmak kendinize odaklanmaya yönelik doğuştan gelen eğiliminizin bilincine varmanıza yardımcı olarak benmerkezci ön yargınızı azaltabilir. Kendi farkındalığınızı çeşitli şekillerde artırabilirsiniz ve örneğin, bir araştırma karar verirken aynanın karşısında oturmak kadar basit bir şey yapmanın öz farkındalığınızı artırabileceğini ve sonuç olarak benmerkezci ön yargınızı azaltabileceğini ortaya koydu.^[33] Diğer teknikler de aynı amaca hizmet ettikleri sürece kendinizin ve kendi bakış açınıza odaklanma eğiliminizin aktif olarak bilincinde olmanıza yardımcı olarak işe yarayabilir.

Farklı Bakış Açılarını Değerlendirin!

Alternatif bakış açılarını dikkate almak bazı durumlarda benmerkezci ön yargıyı azaltabilir.^[34]

Bunu yapmanın bir yolu durumları başka birinin perspektifinden veya genelleştirilmiş bir dış perspektiften görselleştirmektir. Örneğin, bir arkadaşınızla tartışırsanız neden böyle davrandıklarını anlamaya çalışmak için durumu onların bakış açısından görselleştirmeyi deneyebilirsiniz.

Benzer şekilde, bunu yapmanın başka bir yolu da mevcut görüşünüzle çelişen argümanları değerlendirmektir.^[35] Örneğin, belirli bir siyasi görüşe inanıyorsanız karşı görüşün de neden iyi olabileceğine dair sebepler bulmaya çalışabilirsiniz. Bu, insanların neden bu karşı görüşü desteklediğini anlamanıza ve kendi inançlarınızı daha mantıklı bir şekilde değerlendirmenize yardımcı olacaktır.

Son olarak, alternatif bakış açılarını değerlendirirken bakış açılarının nasıl olduğunu anlamaya çalışmak yerine bu bakış açılarına sahip insanlarla doğrudan konuşmanın genellikle en iyisi olduğunu unutmayın.^[36] Örneğin, yalnızca sizin siyasi görüşlerinizi destekleyen medyalarla ilgileniyorsanız ve başkalarının nasıl farklı görüşlere sahip olabileceğini anlayamıyorsanız o zaman bu görüşleri destekleyen insanlarla konuşmak veya bu görüşleri destekleyen medyaları kullanmak faydalı olabilir.

Genel Ön Yargıyı Azaltma Tekniklerini Kullanın!

Benmerkezci ön yargıyı azaltmak için kullanabileceğiniz çeşitli genel ön yargı azaltma teknikleri vardır. Bunlar arasında, örneğin, akıl yürütme sürecinizi yavaşlatmak ve açık hale getirmek, başkalarından akıl yürütmeniz hakkında geri bildirim istemek ve yargılama ve karar verme için uygun koşullar yaratmak yer alır.

Benmerkezci Ön Yargıyı Azaltmakla İlgili Uyarılar

Burada listelenen ön yargı azaltma teknikleri bazı durumlarda benmerkezci ön yargıyı azaltmaya yardımcı olsa da her durumda işe yarayacakları garanti edilmez. Ayrıca, bu teknikler işe yarasa bile benmerkezci ön yargıyı tamamen ortadan kaldırmaktan ziyade genellikle bir dereceye kadar azaltmaya yardımcı olurlar ve genel itibariyle benmerkezci ön yargı, ön yargıyı azaltmaya nispeten dirençlidir.^[37] Ayrıca, bazı durumlarda benmerkezci ön yargıyı azaltmak rasyonel kararlar verme yeteneğinde gelişme anlamına gelmez ancak hatalı bir şekilde insanların bunu yapma yeteneklerine olan güvenini artırır.

Buna göre, benmerkezci ön yargı söz konusu olduğunda ön yargıyı azaltma girişimlerinizin ne kadar etkili olduğunu düşünürken dikkatli olmalısınız. Eğer mümkünse ilgili kişilerden alınan geri bildirimler gibi uygun bilgileri kullanarak ne kadar etkili olduklarını dikkatli bir şekilde değerlendirmelisiniz ve kanıt olmadığı durumlarda genellikle bu ön yargıyı tamamen ortadan kaldırdığınızı veya kaldırabileceğinizi varsaymaktan kaçınmalısınız.

Benmerkezci Önyargıyı Azaltmadan Göz Önünde Bulundurmak!

Bazı durumlarda, doğrudan azaltamasanız bile benmerkezci ön yargının etkisini göz önünde bulundurmak faydalı olabilir. Örneğin, özellikle bu kişinin daha önce bu ön yargıyı gösterdiğini biliyorsanız belirli bir durumda birinin eylemlerini tahmin ederken bu yararlı olabilir.

Özet ve Sonuçlar

• Benmerkezci ön yargı, insanların yaşamlarındaki olayları incelerken veya olayları başkalarının bakış açısından görmeye çalıştıklarında kendi bakış açılarına çok fazla güvenmelerine neden olan bilişsel bir ön yargıdır.
• Benmerkezci ön yargı, örneğin, başkalarının hatalarınızı fark etme derecesini gözünüzde büyütmenize veya başkalarının sizin politik görüşünüzle ne ölçüde aynı fikirde olduğunu fazla önemsemenize neden olabilir.
• Benmerkezci ön yargıyı deneyimlememizin ana nedeni genellikle kendi bakış açımıza o kadar odaklanmış olmamızdır ki diğer insanların bakış açısını değerlendirmeye çalışırken kendimizin bakış açısını onlarınkine göre ayarlamayı zor buluruz.
• Ön yargı bilincini geliştirmek, kendine mesafeli bir dil kullanmak, öz farkındalığı artırmak, farklı bakış açılarını değerlendirmek ve akıl yürütme sürecinizi yavaşlatmak da dahil olmak üzere kendinizdeki ve diğer insanlardaki benmerkezci ön yargıyı azaltmanıza yardımcı olabilecek birçok teknik vardır.
• Benmerkezci ön yargı, ön yargıyı azaltmaya karşı oldukça dirençlidir, bu nedenle ön yargısız olma girişimlerinizin ne kadar etkili olduğunu değerlendirirken dikkatli olmalısınız ve mümkünse ilgili kişilerden gelen geri bildirimler gibi uygun bilgileri kullanarak bunların ne kadar etkili olduğunu dikkatlice değerlendirmelisiniz.