McGurk Etkisi: İnsan Beyni, Gördüğüne ve Duyduğuna İnanmaz; İnandığını Görür ve Duyar!

McGurk etkisi, işitme ve görme duyularımızın, konuşma yetimizle yakından bağlantılı olduğunu öne süren bir olgudur. Bu olguya göre, bir işitsel öge ile farklı bir görsel ögenin birleşmesi durumunda, ortaya üçüncü bir "ses" çıkar ya da kişi "gördüğü sesi algılar" ve bu, kişinin gerçekte işittiğinden farklı bir sesi algılamasına sebep olur.

McGurk Etkisinin Ortaya Çıkışı

1976 yılında Surrey Üniversitesi'nin Psikoloji bölümünde araştırmalar yürüten Harry McGurk ve asistanı John McDonald, esasen farklı bir araştırma için [ba], [da] ve [ga] hecelerini hem işitsel hem görsel dosyalar olarak kaydeder. Fakat McGurk, teknik asistana [da] sesini işlememelerini, sadece [ba] ve [ga] seslerini işlemelerini söyler. Böylece, teknik asistan [ba] görselinin arkasına [ga] sesini, [ga] görselinin arkasına [ba] sesini yerleştirerek Harry McGurk'e yollar.

McGurk, bu sesleri dinlediğinde [da] sesinin de işlenmiş olduğunu fark edince teknik asistana bir güzel azar çeker; fakat aslında bu haksız bir fırçadır, çünkü [da] sesi aslında işlenmemiştir. [ga] görselinin ardına dublajlanan [ba] sesi, McGurk'ün sesi [da] olarak algılamasına sebep olmuştur. Böylece önceki araştırma konularından uzaklaşan Harry McGurk ve John McDonald, bu konuyu araştırmaya ve hemen deneyler yürütmeye başlarlar. Aşağıdaki videoda bu deneyi kendi kendinize de yapabilirsiniz!

Aslında duyduğunuz ses hep [ba] sesi! Ama gördüğünüz ya da duyduğunuz üzere görme duyumuz bizi kolayca yanılgıya düşürebiliyor.

Araştırmanın Bulguları

McGurk ve McDonald yürüttükleri araştırmanın sonucunda iki bulguya ulaşır:

1. Deneye katılanların çoğu, uyaranı McGurk gibi [da] olarak algılar. Bunun sonucunda ise işittiğimiz konuşmanın gördüklerimizden etkilendiği bulgusuna ulaşılır.
2. Yaşın bir etken olduğu gözlemlenmiştir. Yaş arttıkça bu etki de artar.

Bu çalışma, konuşma çerçevesinde gördüklerimiz ve işittiğimiz şeylerin ayrı olduğunu anlatmaktan ziyade konuşma esnasında bir insanın yüz ve dudak hareketlerinin iletişim için önemli bir öge olduğunu vurgular.

McGurk Etkisini Yansıtan Başka Sesbirimler

"McGurk etkisi sadece üç sesbirimde mi geçerli?" diye düşünebilirsiniz. Bunu başka araştırmacılar da sorgulamış ve farklı deneyler yapmıştır. Cevap, "hayır". McGurk'ün öncelik ettiği çalışmalarda görsel [ga] ve işitsel [ba] uyaranının işitsel [da] sesine ve görsel [ba] ile işitsel [ga] sesinin işitsel [bga] sesine yol açtığını öğrendik. Fakat McGurk'ten sonra gelen psikologlar ve dilbilimciler başka ses grupları üzerinde de çalışmalar yapmıştır.

Bilişsel psikolog Kaisa Tiippana, yaptığı bir araştırmada deney katılımcılarına işitsel uyaran olarak [epe], görsel uyaran olarak [eke] veriyor. Katılımcıların çoğunluğu [ete] sesini duyduğunu söylüyor. Geri kalanlar ise sadece görsel veriyi algılayarak [eke] sesini duyduğunu söylüyorlar. Tiippana'nın başka bir araştırmasındaysa katılımcılara [apa] sesiyle işitsel uyaran, [aka] görünümüyle ise görsel uyaran veriliyor. Bu araştırmanın sonucunda ise katılımcıların çoğunluğu görsel uyaran olan [aka] sesini duyduklarını iddia ederek sadece görsel algılarıyla algıladıkları sesi işitiyorlar. Görüldüğü üzere, bu durumda üçüncü bir ses algılanmıyor fakat işittiklerini düşündükleri ses yine işitsel algılarını değil, görsel algılarını baz alıyor.

Öte yandan McGurk etkisi evrensel değildir, her dilde aynı illüzyonu yaratmaz. İngilizce, Almanca, Türkçe, Macarca gibi birçok dilde bu illüzyonun etkisi görülürken; Çince, Tay dili gibi tonlamalı olarak bilinen, işitsel ögelerin çok daha fazla yer aldığı dillerde konuşma esnasında dinleyiciler görsel uyaranları pek dikkate almaz. Bunun sonucunda ise bu dillerde diğer dillere oranla McGurk etkisi çok daha az gözlemlenir.

Maske Takmak, İşitmeyi Zorlaştırıyor mu?

Hepimiz bu son bir buçuk sene içerisinde taktığımız maskelerle birçok deneyim elde ettik. Karşılaşılan absürt durumlardan birisi ise maske takan kişinin "Pardon, maske taktığımdan ötürü duyamıyorum." benzeri bir cümle kurması olabilir. Fakat McGurk etkisini düşününce, artık eskisi gibi absürt gelmiyor, değil mi?

Yukarıda gördüğünüz üzere, bazı seslerin karıştırılmaya yatkın olmasından dolayı dudak okuma ve ifade yorumlama bilinçsizce çok sık yaptığımız bir eylemdir. Maskenin ağız bölgesi ve hatta yüzün neredeyse yarısını kapatmasıyla karşınızdaki kişinin ağzından çıkan sözcüğü yanlış algılayabilir ve algıladığınız sözcüğün bir mantık oluşturmaması sebebiyle cümlesini anlamlandıramayabilirsiniz ya da karşınızdaki bireyin yüz ifadesini yorumlamakta güçlük çekebilirsiniz.

Verywellmind

Hastalıklarla McGurk Etkisinin İlişkisi

McGurk etkisinin bazı dillerde daha az bazılarında daha etkili olduğu gibi, bazı hastalığa sahip bireylerde de etkisi minimum gözlemlenebiliyor. Bu hastalıkları şu şekilde örneklendirebiliriz:

• Alzheimer: Bu hastalığa sahip bireylerde corpus callosumun küçülmesi sebebiyle loblarda bağlantı sorunu yaşanabilir. Bunun sonucunda görsel uyarım Alzheimer hastalarında daha az etkilidir ve McGurk etkisi bu hastalığa sahip olmayan bireylere oranla çok daha az görülür ya da hiç görülmez.
• Afazi: Afazi hastaları ister işitsel olsun ister görsel, konuşmayı algılamakta güçlük çeker. Bu yüzden McGurk etkisinin bu hastalarda az gözlemlendiği görülmüştür.
• Bipolar Bozukluk: Bipolar bozukluğa sahip bireylerde McGurk etkisi çok az gözlemlenmiştir. Bu bireyler aynı zamanda dudak okumada da güçlük çekmektedir.
• Disleksi - Şizofreni: Bu iki tür hastalığın ortak noktası şudur. Bu rahatsızlıklardan birine sahip bireyin çocukluk döneminde McGurk etkisi normal bir bireye oranla çok az gözlemlenmektedir fakat yetişkinlik dönemine erdiklerinde diğer bireylerden farksız bir şekilde McGurk etkisi kendini belli etmiştir.