Keşfedin, Öğrenin ve Paylaşın
Evrim Ağacı'nda Aradığın Her Şeye Ulaşabilirsin!
Paylaşım Yap
Tüm Reklamları Kapat

İnsanlar "Penguen" Gibi Basit Bir Kelimeyi Bile Birbirinden Çok Farklı Şekillerde Algılıyor!

6 dakika
1,870
İnsanlar "Penguen" Gibi Basit Bir Kelimeyi Bile Birbirinden Çok Farklı Şekillerde Algılıyor! Scientific American
Tüm Reklamları Kapat

Merriam-Webster sözlüğü "penguen" kelimesini "Güney yarımkürenin kısa bacaklı, uçamayan su kuşları familyasının (Spheniscidae) üyeleri" olarak tanımlar. Bu tanım aslında gayet basittir, ancak insanların kelimeleri kullanırken akıllarındaki şey genelde tanımlar olmaz. İnsanlar tanımlar yerine kavramları; yani bir kelimeyi duyduğumuzda aklımıza gelen sayısız özellik, fikir, örnek ve çağrışımları algılar.

Kavramlar, bir dili konuşurken anlatılmak isteneni anlatmak açısından oldukça önemlidir. Ancak yeni bir araştırmaya göre "penguen" gibi basit kelimeler bile insanlar için çok geniş bir aralıktaki farklı kavramlara karşılık gelebiliyor. Bu, penguenin tanımı hakkında bir fikir birliğimiz yok demek değil. Araştırmanın gösterdiği şey; bazı insanlar penguenleri kartaldan çok balinaya benzeyen, gürültülü ve tombul yaratıklar olarak algılarken diğerlerinin penguenleri yunustan çok devekuşuna benzeyen garip hayvanlar olarak görebilmesi.

Bu farklı görüşler, yani farklı penguen kavramları, Berkeley'deki Kaliforniya Üniversitesi'nden araştırmacıların geçen ay yayınlanan çalışmada toplamaya çalıştığı verilerdi. Çalışmanın sonuçları, en basit kelimelerin bile bireylerin zihninde onlarca farklı kavramı çağrıştırabileceğini gösteriyor. Çalışmanın yazarlarından U.C. Berkeley Üniversitesi'nde psikolog olan Celeste Kidd, bu konuda şöyle söylüyor:

Tüm Reklamları Kapat

Bu durumun insanlar arasındaki çoğu anlaşmazlığı açıklayabileceğini düşünüyoruz. Aynı şeyi konuşan insanların farklı tellerden çaldığı durumları bu yaklaşımla anlayabiliriz. Birbirimizi anlamakta ne sıklıkla sorun yaşadığımızı bilmekse önemli konularda aynı noktada olmamızı sağlayabilir.

İnsanların nesneler hakkındaki kavramlarının ne ölçüde örtüştüğü; filozofları, psikologları ve dilbilimcileri uzun zamandır meşgul eden bir sorudur. "Bilgi" ve "adalet" gibi soyut, yüksek oranda kavramsal kelimelerin tam olarak ne anlama geldiği konusu, sık sık tartışmalara yol açmaktadır. Bahsedilen çalışmada ise araştırmacılar, insanların kavramlarının nasıl farklılaştığını belirlemeye ve bu farklılaşmaların ne sıklıkla gerçekleştiğini ölçmeye çalıştılar. Kidd, bu alanda geçmişte yapılan çalışmaların tökezlediğini, çünkü kavramların tam olarak nelerden oluştuğunu anlayamadığımızı söylüyor.

Ancak geçmiş çalışmaların mükemmel olmaması, bu konuda hiçbir şey öğrenemediğimizi göstermiyor. Örneğin 1984'te yapılan ünlü bir çalışmada, küçük çocukların kelimeler için oluşturduğu kavramların genellikle gözlemlenebilen özelliklerden oluştuğu tespit edilmişti. Londra City Üniversitesi'nden psikolog James Hampton bu konuda şu örnekleri veriyor:

Dört yaşındaki bir çocuk için 'amca' kelimesi, bayramlarda çocuğa hediyeler veren ve anne babası ile arkadaş olan birisi anlamına gelir. Oysa sekiz yaşındaki bir çocuk için amca, babanın erkek kardeşidir.

Yani çocuklar başta gözlemledikleri özelliklerden oluşan kavramlara sahipken sonrasında daha derin anlamlı ve daha ilişkisel kavramlar oluşturuyorlar.

Tüm Reklamları Kapat

Çocukların çevreleriyle etkileşime girdikçe geliştirdikleri bu daha sofistike kavrayışlar, psikologların bilişin nasıl geliştiğine dair "Teori Teorisi" adını verdikleri bir modelle açıklanıyor.

Hampton'ın çalışmaları da "prototiplerin" kavramların temeli olduğu fikrini destekliyor. Prototipler, bir şeyin belirli bir örneğinin daha geniş bir kategori içerisinde ne kadar tipik olduğunu belirleyen özellikler dizisi olarak tanımlanabilir. Örneğin bir karatavuk, prototipik kuşa penguenden daha çok benzer.

Karatavuk.
Karatavuk.
eBird

Bu prototiplerin oluşumunda birçok farklı süreç yaşanıyor ve bu süreçler büyük ihtimalle insan bilişinde birer rol oynuyor. Yine de insanların herhangi bir kelimeyi düşünürken aklından tam olarak ne geçtiğini henüz bilemiyoruz. Ele aldığımız çalışmaya kadar, insanların akıllarından geçenlerin ne derece benzerlik gösterdiği de bir muammaydı.

Kidd ve ekibi; kavramların doğasına ilişkin tartışmaları ele almak yerine, insanlar arasındaki bazı farklılıkları tespit etmeye çalışan yöntemler kullanarak bu tartışmalardan sıyrıldı. Araştırmanın ilk aşamasında görevliler, katılımcılara "Penguenlere ispinozlar mı daha çok benzer yoksa yunuslar mı?" gibi benzerlik olgusuna dayalı sorular sordular. İkinci aşamada ise "Penguenler gürültülü müdür?" gibi özelliklerle ilgili sorular soruldu.

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor.

Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak (yani kendi mesleğimiz doğrultusunda bir iş sahibi olursak) Evrim Ağacı'na zaman ayıramayacağımızı, ayakta tutamayacağımızı biliyoruz. Çünkü az sonra detaylarını vereceğimiz üzere, Evrim Ağacı sosyal medyada denk geldiğiniz makale ve videolardan çok daha büyük, kapsamlı ve aşırı zaman alan bir bilim platformu projesi. Bu nedenle bizler, meslek olarak Evrim Ağacı'nı seçtik.

Eğer hem Evrim Ağacı'ndan hayatımızı idame ettirecek, mesleklerimizi bırakmayı en azından kısmen meşrulaştıracak ve mantıklı kılacak kadar bir gelir kaynağı elde edemezsek, mecburen Evrim Ağacı'nı bırakıp, kendi mesleklerimize döneceğiz. Ama bunu istemiyoruz ve bu nedenle didiniyoruz.

Araştırmacılar katılımcı örnekleminde bulunan farklı penguen kavramlarının sayısını tahmin etmek ve daha sonra bu tahmini dünya geneline uyarlamak için matematiksel kümeleme yöntemlerini kullandılar. Sonuçlar, penguen gibi yaygın kullanılan bir kelimenin bile en az 10 ila 30 farklı kavramlaştırmasının olduğunu gösteriyordu. Araştırmacılar bu sayıların kabaca hesaplandığını ancak ölçülü değerler olduğunu belirtiyor.

Dahası, katılımcıların kavramlarda ayrıştığı tek kelime penguen değildi. Araştırmacılar katılımcıların her kelime için farklı bir kavramsallaştırması bulunduğunu gözlemledi. Ayrıca katılımcılar mesela fokların zarif hayvanlar olup olmadığı konusunda da hemfikir değildi.

Araştırmacılar, çalışmada hayvan isimlerinin yanı sıra George W. Bush ve Joe Biden gibi politikacıların isimlerine de yer verdi. Bulgulara göre katılımcıların siyasilere dair kavramları hayvanlara dair kavramlarına göre çok daha fazla çeşitlilik gösteriyordu.

Aslında araştırmacılar, farklı politik görüşlerden dolayı politikacılara dair kavramların oldukça çeşitli olmasını bekliyordu; ancak hayvanlara dair kavramların da yüksek oranda çeşitli olması ekibi şaşırttı. Kidd bu konuda şöyle söylüyor:

Rastgele seçtiğiniz iki insanın penguen kavramlarının aynı olma olasılığı yaklaşık %12. İnsanlar örneğin penguenlerin ağır olup olmadığı konusunda ayrışabiliyorlar, çünkü bir penguen kaldırmayı hiç denememiş oluyorlar.

Bu noktada Kidd, varyasyondaki çeşitliliklerin çoğunun kişisel deneyimlerden kaynaklandığına işaret ediyor:

Penguenlerin nasıl yürüdüğünü izlediyseniz paytak yürüyüşlerinin nedeninin ağırlıkları olduğunu düşünebilirsiniz. Ancak eğer anatomiyle uğraştıysanız kuşların iskeletlerinin hafif olduğunu bilirsiniz ve bu nedenle penguenlerin de hafif olduğunu düşünebilirsiniz.

Kavramsallaştırmadaki bu farklılıklar, kendilerini farklı şekillerde gösterir. Örneğin felsefecilerin "bilgi" anlayışı çoğu insanınkinden farklıdır. Eğitimin kavramsallaştırma üzerindeki etkileri araştırılmış olsa da bu araştırmalar insanların kavramlarının ne dereceye kadar farklılaştığı hakkında ancak küçük bir fikir verebilir. Kidd ve meslektaşlarının penguen gibi basit kelimelere dair bulguları ise kavramsal farklılıkların nesneleri nasıl düşündüğümüzün temelini oluşturacak derecede yaygın olduğunu gösteriyor.

Tüm Reklamları Kapat

Araştırmanın insanların ortak bir anlayışı olmadığını göstermediğine dikkat edilmesi gerekiyor. Hiçbir insan albatros ile pengueni karıştırmıyor, ancak muhtemelen bu kavramlara dair algımız eskiden düşünülene göre daha farklı. University of Michigan'dan dil ve düşünce arasındaki ilişkiyi araştıran psikolog Susan Gelman bu konuda şunları söylüyor:

İnsanlar arasında bu konuda ortak bir zemin olduğu söylenebilir. Ancak belki de kelimelerle ilişkilendirilen şeyler düşündüğümüzden çok daha kişiye özgü ve çeşitlidir.

Çalışmada katılımcılardan diğer katılımcıların kendi benzerlik ve özellik yargılarına ne derecede katılacaklarını tahmin etmeleri de istendi. Katılımcılar diğerlerinin yaklaşık 3'te ikisinin kendilerine katılacağını düşünse de gerçek oran bundan çok daha düşüktü. Hatta bazı katılımcılar çoğunluğun kendileri gibi düşündüğünü tahmin etse de neredeyse kimse onlar gibi düşünmüyordu. Bu da insanların, diğerlerinin kendileriyle ne derecede aynı kavramları paylaştığı konusunda pek iyi tahminler yürütemediğini gösteriyor. Gelman bu konuda şöyle söylüyor:

Bu ilginç bir durum ve bu durumun farkında olmak iletişim kurabildiğimizi sandığımız halde aslında kuramadığımız durumlarda işimize yarayabilir.

Bulgular, penguenlerin ağır olup olmamasından daha ciddi konulardaki anlaşmazlıklar için de geçerli olabilir. De Meyer, bu konuda şunları belirtiyor:

Tüm Reklamları Kapat

Yaygın kullanılan kelimelerde bile böyle bir anlaşmazlık varsa büyük sorunları ifade etmek için kullandığımız soyut kelimelerin herkes için ne kadar farklı anlamlar ifade ettiğini bir düşünün. Kullandığımız yöntemler; insanların eşitsizlik, adalet, iklim değişikliği gibi bizim için önemli olan herhangi bir konudan bahsetmek için kullandığımız kelimelere dair farklı kavramları olduğunu gösteriyor.

Ancak araştırma, farklı düşündüğümüz noktaların bilincinde olmanın anlaşmazlıkları çözmeye yetebileceğine de işaret ediyor. Kidd bu konuda şu tavsiyeleri veriyor:

İnsanlar bir anlaşmazlığa düştüğünde, bunun nedeni bazı kelimelere dair kavramlarının örtüşmemesi olabilir. Böyle durumlarda detaylara inerek konuşmak ve 'Ne demek istiyorsun?' gibi sorular sormak anlaşmazlığın ilerlemesini engelleyebilir.
Bu Makaleyi Alıntıla
Okundu Olarak İşaretle
21
0
  • Paylaş
  • Alıntıla
  • Alıntıları Göster
Paylaş
Sonra Oku
Notlarım
Yazdır / PDF Olarak Kaydet
Bize Ulaş
Yukarı Zıpla

İçeriklerimizin bilimsel gerçekleri doğru bir şekilde yansıtması için en üst düzey çabayı gösteriyoruz. Gözünüze doğru gelmeyen bir şey varsa, mümkünse güvenilir kaynaklarınızla birlikte bize ulaşın!

Bu içeriğimizle ilgili bir sorunuz mu var? Buraya tıklayarak sorabilirsiniz.

Soru & Cevap Platformuna Git
Bu İçerik Size Ne Hissettirdi?
  • Tebrikler! 7
  • Merak Uyandırıcı! 3
  • Muhteşem! 1
  • İnanılmaz 1
  • Bilim Budur! 0
  • Mmm... Çok sapyoseksüel! 0
  • Güldürdü 0
  • Umut Verici! 0
  • Üzücü! 0
  • Grrr... *@$# 0
  • İğrenç! 0
  • Korkutucu! 0
Kaynaklar ve İleri Okuma
  1. Çeviri Kaynağı: Scientific American | Arşiv Bağlantısı
Tüm Reklamları Kapat

Evrim Ağacı'na her ay sadece 1 kahve ısmarlayarak destek olmak ister misiniz?

Şu iki siteden birini kullanarak şimdi destek olabilirsiniz:

kreosus.com/evrimagaci | patreon.com/evrimagaci

Çıktı Bilgisi: Bu sayfa, Evrim Ağacı yazdırma aracı kullanılarak 15/12/2024 01:48:45 tarihinde oluşturulmuştur. Evrim Ağacı'ndaki içeriklerin tamamı, birden fazla editör tarafından, durmaksızın elden geçirilmekte, güncellenmekte ve geliştirilmektedir. Dolayısıyla bu çıktının alındığı tarihten sonra yapılan güncellemeleri görmek ve bu içeriğin en güncel halini okumak için lütfen şu adrese gidiniz: https://evrimagaci.org/s/14948

İçerik Kullanım İzinleri: Evrim Ağacı'ndaki yazılı içerikler orijinallerine hiçbir şekilde dokunulmadığı müddetçe izin alınmaksızın paylaşılabilir, kopyalanabilir, yapıştırılabilir, çoğaltılabilir, basılabilir, dağıtılabilir, yayılabilir, alıntılanabilir. Ancak bu içeriklerin hiçbiri izin alınmaksızın değiştirilemez ve değiştirilmiş halleri Evrim Ağacı'na aitmiş gibi sunulamaz. Benzer şekilde, içeriklerin hiçbiri, söz konusu içeriğin açıkça belirtilmiş yazarlarından ve Evrim Ağacı'ndan başkasına aitmiş gibi sunulamaz. Bu sayfa izin alınmaksızın düzenlenemez, Evrim Ağacı logosu, yazar/editör bilgileri ve içeriğin diğer kısımları izin alınmaksızın değiştirilemez veya kaldırılamaz.

Keşfet
Akış
İçerikler
Gündem
Radyoaktif
Genetik Mühendisliği
Erkek
Kütleçekimi
Karar
Hukuk
Bağışıklık Sistemi
Diş Gelişimi
Güve
Doğa Olayları
Çocuklar
Yapay
Öne Çıkan
Yanlış
Sağlık Bilimleri
Elektromanyetizma
Astronomi
Kimya Tarihi
Gen İfadesi
Grip
Hareket
Elektrik
Güneş Sistemi
Savunma
Genetik
Aklımdan Geçen
Komünite Seç
Aklımdan Geçen
Fark Ettim ki...
Bugün Öğrendim ki...
İşe Yarar İpucu
Bilim Haberleri
Hikaye Fikri
Video Konu Önerisi
Başlık
Kafana takılan neler var?
Gündem
Bağlantı
Ekle
Soru Sor
Stiller
Kurallar
Komünite Kuralları
Bu komünite, aklınızdan geçen düşünceleri Evrim Ağacı ailesiyle paylaşabilmeniz içindir. Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Bilim kimliğinizi önceleyin.
Evrim Ağacı bir bilim platformudur. Dolayısıyla aklınızdan geçen her şeyden ziyade, bilim veya yaşamla ilgili olabilecek düşüncelerinizle ilgileniyoruz.
2
Propaganda ve baskı amaçlı kullanmayın.
Herkesin aklından her şey geçebilir; fakat bu platformun amacı, insanların belli ideolojiler için propaganda yapmaları veya başkaları üzerinde baskı kurma amacıyla geliştirilmemiştir. Paylaştığınız fikirlerin değer kattığından emin olun.
3
Gerilim yaratmayın.
Gerilim, tersleme, tahrik, taciz, alay, dedikodu, trollük, vurdumduymazlık, duyarsızlık, ırkçılık, bağnazlık, nefret söylemi, azınlıklara saldırı, fanatizm, holiganlık, sloganlar yasaktır.
4
Değer katın; hassas konulardan ve öznel yoruma açık alanlardan uzak durun.
Bu komünitenin amacı okurlara hayatla ilgili keyifli farkındalıklar yaşatabilmektir. Din, politika, spor, aktüel konular gibi anlık tepkilere neden olabilecek konulardaki tespitlerden kaçının. Ayrıca aklınızdan geçenlerin Türkiye’deki bilim komünitesine değer katması beklenmektedir.
5
Cevap hakkı doğurmayın.
Aklınızdan geçenlerin bu platformda bulunmuyor olabilecek kişilere cevap hakkı doğurmadığından emin olun.
Sosyal
Yeniler
Daha Fazla İçerik Göster
Popüler Yazılar
30 gün
90 gün
1 yıl
Evrim Ağacı'na Destek Ol

Evrim Ağacı'nın %100 okur destekli bir bilim platformu olduğunu biliyor muydunuz? Evrim Ağacı'nın maddi destekçileri arasına katılarak Türkiye'de bilimin yayılmasına güç katın.

Evrim Ağacı'nı Takip Et!
Yazı Geçmişi
Okuma Geçmişi
Notlarım
İlerleme Durumunu Güncelle
Okudum
Sonra Oku
Not Ekle
Kaldığım Yeri İşaretle
Göz Attım

Evrim Ağacı tarafından otomatik olarak takip edilen işlemleri istediğin zaman durdurabilirsin.
[Site ayalarına git...]

Filtrele
Listele
Bu yazıdaki hareketlerin
Devamını Göster
Filtrele
Listele
Tüm Okuma Geçmişin
Devamını Göster
0/10000
Bu Makaleyi Alıntıla
Evrim Ağacı Formatı
APA7
MLA9
Chicago
S. Makin, et al. İnsanlar "Penguen" Gibi Basit Bir Kelimeyi Bile Birbirinden Çok Farklı Şekillerde Algılıyor!. (28 Haziran 2023). Alındığı Tarih: 15 Aralık 2024. Alındığı Yer: https://evrimagaci.org/s/14948
Makin, S., Alparslan, E. (2023, June 28). İnsanlar "Penguen" Gibi Basit Bir Kelimeyi Bile Birbirinden Çok Farklı Şekillerde Algılıyor!. Evrim Ağacı. Retrieved December 15, 2024. from https://evrimagaci.org/s/14948
S. Makin, et al. “İnsanlar "Penguen" Gibi Basit Bir Kelimeyi Bile Birbirinden Çok Farklı Şekillerde Algılıyor!.” Edited by Eda Alparslan. Translated by Eda Alparslan, Evrim Ağacı, 28 Jun. 2023, https://evrimagaci.org/s/14948.
Makin, Simon. Alparslan, Eda. “İnsanlar "Penguen" Gibi Basit Bir Kelimeyi Bile Birbirinden Çok Farklı Şekillerde Algılıyor!.” Edited by Eda Alparslan. Translated by Eda Alparslan. Evrim Ağacı, June 28, 2023. https://evrimagaci.org/s/14948.
ve seni takip ediyor

Göster

Şifremi unuttum Üyelik Aktivasyonu

Göster

Şifrenizi mi unuttunuz? Lütfen e-posta adresinizi giriniz. E-posta adresinize şifrenizi sıfırlamak için bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Eğer aktivasyon kodunu almadıysanız lütfen e-posta adresinizi giriniz. Üyeliğinizi aktive etmek için e-posta adresinize bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Close