Madagaskar Nedir? Madagaskar Adasındaki Endemik Hayvanlar Nereden Geldi, Nasıl Evrimleşti?

Madagaskar ada ülkesi veya resmi adıyla Madagaskar Cumhuriyeti, Afrika kıtasının bir parçası olarak kabul edilmektedir ve dünyanın en büyük 4. adası olarak kayıtlara geçmektedir.^[1] Madagaskar, Afrika kıtasından 400 km uzakta bulunmakla beraber, izole ada popülasyonları barındırdığı için Afrika kıtasının faunası (hayvan popülasyonları) ve florası (bitki popülasyonları) ile farklılıklar sergilediğinden birçok açıdan benzersizdir.^[1]

Berkeley University of California

Madagaskar'da İklim ve Bitki Örtüsü

Madagaskar’da sıcak ve nemli mevsim şartları Kasım'dan Nisan'a, serin ve kurak mevsim şartları ise Mayıs'tan Ekim ayına kadar uzanmaktadır. Musonun adanın kuzeybatı kesimlerinden getirdiği yağmur en çok sıcak ve nemli mevsimlerde hissedilmektedir. Ada, genel olarak orta seviyede yağmur almaktadır. En soğuk ay olarak Haziran (sıcaklıklar 10 C°'nin altına düşebilir), en sıcak ay olarak da Aralık'tır (sıcaklıklar 25 C° ve üzerine ulaşabilir).

Adanın büyük bir kısmının bir zamanlar yaprak dökmeyen ve yaprak döken bitki örtüsüne sahip ormanlarla kaplı olduğu bilinmekteydi. Kır otları, bambular, çam türleri, palmiyeler, sazlıklar; kurak bölgelerde dikenli ağaçlar, dev kaktüsler ve adaya özgü kuraklığa dayanıklı türlerle zengin bitki örtüsünden, günümüzde, adanın doğusunda yer alan yamaç ve dağınık bitki kümecikleri dışında pek bir şey kalmadığı bilinmektedir. Geçmişten günümüze adadaki ormanlıkların pirinç tarlalarını temizlemek, yakıt ve inşaat malzemeleri elde etmek, değerli keresteleri ihraç etmek amaçlarıyla tahrip edildiği de bilinmektedir. Ayrıca adanın merkezinde yer alan ve "merkez plato" olarak adlandırılan bölgede başlıca erozyonun etkileri görülmektedir.

Wikipedia

Madagaskar'daki En Büyük Etçil Memeli

Madagaskar, izole bir ada sistemi olduğu için seçilim baskısı açısından ana kara ile farklılıklar sıklıkla gözlenmektedir. En güzel örneklerinden biri fossa (Cryptoprocta ferox) adıyla bilinen kedimsidir. Bu tür, Kedigiller (Felidae) familyasına üye olmasa da, adadaki apeks yırtıcıların yoksunluğu nedeniyle küçük bir puma boyutunda evrimleşmiştir! Kedigillerin aksine firavun fareleri ile yakın akrabadırlar. Dolayısıyla fossa, Madagaskar için muhteşem bir coğrafi izolasyon ve yakınsak evrim örneğidir.

Evrim Bunun Neresinde?

Madagaskar, coğrafi özellikleri, jeolojisi, iklim şartları ve en önemlisi çevre adalara göre izole bir konumda olması sayesinde barındırdığı türler, seçilim baskısına maruz kalmış olmaktadır. Günümüzde adada bulunan hayvan popülasyonunun yaklaşık %90’ı endemik hayvan ve bitkilerden oluşmaktadır. Adada yaşayan türlerin, on milyonlarca yıldır burada yaşayan ve evrimleşen türler ile daha yakın bir zamanda adaya gelen ve burada seçilimlerini sürdüren türlerin bir bütünü olduğu bilinmektedir.

Bu durumda, adadaki türlerin evrimsel gelişimi açısından iki mekanizma söz konusudur:

• İlki, bir arada yaşayan ve aynı türe ait hayvan topluluklarının zaman içinde bir tektonik ve/veya jeolojik aktiviteye bağlı olarak birbirinden ayrılması olarak tanımlanabilir (İngilizce: "vicariance"; Türkçe: "vekaleten o bölgede bulunma").
• İkinci mekanizma ise aynı türe ait bir popülasyonunun bazı üyelerinin farklı bir konuma göç etmesinden ibaret bir tanımlama olacaktır (allopatrik veya peripatrik türleşme gibi).

Berkeley University of California

Fil Kuşu ile Deve Kuşu Akraba Mı?

Madagaskar biyocoğrafyası hakkında bilgi edinebilmek için filogenetik veriler incelenmelidir. Bu bağlamda filogenetik, çeşitli canlı türleri ve toplulukları arasındaki evrimsel ilişkiyi tanımlar. Adada bulunan canlı ve fosil organizmalardan elde edilen veriler, bölgenin jeolojik tarihiyle ilşkilendirildiğinde, hangi soyların vekaleten, hangilerinin de dağılma (göç) nedeniyle orada bulunduklarının anlaşılmasında büyük rol oynayacaktır.

Örneğin, deve kuşundan (Struthio camelus) yaklaşık 3 metre daha uzun olan ve Madagaskar’da endemik bir tür olan fil kuşunu (Aepyornithidae spp.) ele alırsak; filogenetik, genetik ve fosil temelli veriler, fil kuşunun deve kuşuyla birlikte, hâlâ bu kara parçaları Antarktika ve Avustralya'ya bir kara köprüsü aracılığı ile bağlı durumdayken Madagaskar ve Hindistan'da ortaya çıktığını göstermektedir. Madagaskar ve Hindistan birbirinden ayrıldığında, fil kuşu Madagaskar’da hayatını sürdürmeye devam ederken deve kuşu, Hindistan ile birlikte kuzeye taşınmıştır. Bu durumda fil kuşunun Madagaskar'daki ve deve kuşunun Hindistan’daki mevcudiyetinin doğal sebeplere (vekaleten) dayandığı söylenebilir.

World Atlas

Lemurlar Maymun mu?

Lemurlar, diğer primatlardan yaklaşık 63 milyon yıl önce ayrılmış olan Islak Burunlu Primatlar (Strepsirrhini) alt takımında sınıflandırılır. Yani Simiyenler (Simiiformes) alt takımında sınıflandırılmazlar. Yaklaşık 100 civarı farklı türe evrimleşmişlerdir. "Adapiform" olarak bilinen diğer atasal primatlardan evrimleşmiş olsalar bile günümüzdeki maymunlar (simiyenler) ile aynı taksonda sınıflandırılmazlar. Bununla birlikte adapiformlar, lemurlara özgü "diş tarağı" yapısından yoksundurlar. Bu durum, lemurların lorisoidlerden yani loris benzeri primatlardan evrimleştiği hakkında yeni bir hipoteze yol açmıştır.^[2] Yani adapiformlar, lemurların doğrudan ataları olmak yerine, filogenetik çalışmalarla desteklendiği üzere hem lemurların hem de lorisoidlerin türleşmesine yol açmış olabilir. Ancak lemurlar lemuriform alt takımının üyeleriyken, lorisler lorisiform infra takımında sınıflandırılır.^[3]

National Geographic

Madagaskar'da bulunan türlerin çoğunun atalarının, ada bağımsız bir konuma eriştikten çok sonra Afrika'dan göç eden canlılara dayandığı bilinmektedir. Örneğin filogenetik, moleküler ve anatomik veriler, lemurların yaklaşık 62 milyon yıl önce Afrika'dan Madagaskar'a göç etmek için ayrıldığını ve atasal lemur soyunun da Madagaskar'da yaklaşık 54 milyon yıl önce dağılmaya başladığını göstermektedir. Ancak türlerin Afrika'dan Madagaskar'a doğru olan yolculuğunun ne şekilde gerçekleşmiş olduğu konusunda bir açıklama gerektiğinden, 20. yüzyılın başlarında, lemurların adaya nasıl ulaştığına dair en popüler açıklama olarak bilim insanları tarafından "rafting görüşü" ya da "okyanusta dağılma hipotezi" ortaya atılmıştır.

Afrika'dan Madagaskar'a doğru yapılan uzun bir okyanus yolculuğun çoğu üyenin kaybıyla sonuçlanmış olması muhtemeldir, ancak bugün bilindiği üzere bazı soğukkanlı, küçük ve nokturnal (gececi) lemur türleri zor koşullar altında metabolizma hızını düşürebilir ve uyku halinde yağ rezervleriyle yaşamayı sürdürebilir. Bu ata bireyler yolculuğu sağ atlatıp Madagaskar'a ulaşmış ve böylece adanın zor koşullarına adapte olabilen üyeler seçilmiş olabilir. Adanın kolonileşme sürecindeki biyocoğrafyası hakkında kesin veriler bulunmamakla birlikte, antik iklim paternleri incelendiğinde, Madagaskar'ın 30° Güney enlemindeki subtropikal sırtın altındaki konumundan ve Hindistan tarafından hava durumu modellerinin bozulmasından etkilenmiş olduğu görülebilir. Bu durumun güçlü bir seçilim baskısı ve kurak iklime karşı adaptasyona yol açmış olması muhtemeldir.^[4]

How Stuff Works

Madagaskar'da izole evrimleşen lemurlar, dünyadaki en küçük ve bir zamanların (günümüzde nesli tükenmiş olan) en büyük primatlarından bazılarını barındırmak üzere, normalde diğer memeli türleri tarafından doldurulan birçok ekolojik nişi doldurmak için çeşitlenmiştir. Madagaskar'a gelişlerinden bu yana lemurlar hem morfolojik hem de davranışsal açıdan çeşitlenmiştir. Örneğin, dünyanın en küçük lemuru olan ve ağırlık olarak 30 gram civarında olan fare lemurundan (Microcebus murinus), 160-200 kg civarı bir ağırlığa sahip ve nesli tükenmiş lemur olan Archaeoindris fontoynonti türüne kadar birçok farklı tür çeşitlenmiştir.^[5]

Wikipedia Commons

Zaman içerisinde özellikle 100'e yakın civarda türe farklılaşmış olan lemurlar için Madagaskar, paha biçilemez bir habitat teşkil ediyordu. Ancak adaya insanların gelişinin üzerinden geçen yaklaşık 2000 yıldan beri, lemurlar adanın yalnızca %10'ununda yaşamak üzere kısıtlandı ve çoğu tür ne yazık ki yok olma tehlikesiyle karşı karşıya! Habitat kaybı ve avlanma nedeniyle en az 17 tür ile 8 cinsin nesli tükendi ve tüm türlerin popülasyon sayıları azaldı.^[5]

Tüm lemurlara ev sahipliği yapan Madagaskar'ın büyük bölümü, artık geniş ormanlardan ve lemurlardan yoksun bir durumdadır. İnsanların yıkıma ve tahribe karşı duyduğu deyim yerindeyse bencil eğilimler değişmedikçe, yok oluşların devam etmesi insan türünden kaynaklanacak bir süreç olmaya devam edecektir.

Eğer Homo sapiens türünde sınıflandırılmaktan bu kadar gurur duyuyorsak, gezegeni paylaştığımız diğer canlıların kıymetini er ya da geç fark etmemiz gerekmektedir.