Fossa (Cryptoprocta ferox)

Gözlem Bilgileri

Bu tür Evrim Ağacı tarafından gözlemlenmemiştir.

Tanım ve Genel Bilgiler

Fossa, Madagaskar'daki en büyük memeli etoburdur. Yetişkinlerin baş-gövde uzunluğu 70-80 cm ve ağırlığı 5.5 ile 8.6 kg arasındadır. Çoğu memelide olduğu gibi eşeysel dimorfizm (cinsiyetler arası görünüş farkı) mevcuttur, böylece erkekler dişilerden daha büyüktür. Yarı geri çekilebilir (retrakte edilebilir) pençeleri mevcuttur. Yani pençelerini tamamen uzatabilir, ancak kedigiller gibi tamamen geri çekemez. Ağaçlara kolayca tırmanmasına yardım eden ve ağaçtan ağaca atlamayı destekleyen esnek ayak bilekleri vardır. Fossa, kedilerin ve sırtlanların özelliklerini paylaşan cinsel organları açısından ailesi içinde benzersizdir.

Fossa harika bir coğrafik izolasyon ve yakınsak evrim örneğidir! Daha iri bir yırtıcı olmadığı için Madagaskar’da apeks (baskın) avcı olan Crytoprocta ferox isimli bu tür, firavun fareleri ile akraba olmasına rağmen adeta küçük bir puma boyutunda evrimleşmiş, seçilim göstermiştir.

Evrimsel Tarih ve Taksonomi

1993 yılında Géraldine Veron ve François Catzeflis, fossanın kedilerden veya misk kedilerinden çok firavun fareleriyle daha yakından ilişkili olduğunu öne süren bir DNA hibridizasyon çalışması yayınladılar. Ancak, 1995'te Veron'un morfolojik çalışması onu bir kez daha Kedigiller (Felidae) ile gruplandırdı. 2003 yılında Anne Yoder ve meslektaşlarının nükleer ve mitokondriyal genleri kullanan moleküler filogenetik çalışmaları, tüm yerli Malgaş (Madagaskar adasına ait) etoburlarının, diğer etoburları dışlayan (yani monofiletik hale getiren) ortak bir soy paylaştıklarını gösterdi. Günümüzde taksonomik olarak fossa, Feliformia (Kedimsiler) adı verilen kedi benzeri etçillerin bulunduğu alt takımda sınıflandırılmaktadır. Eupleridae (Madagaskar Etçilleri) familyasında bulunmaktadır.

National Geographic

1902 yılında fossanın nesli tükenmiş bir akrabası fosil kalıntılarından tespit edildi. Daha sonra 1935'te Cryptoprocta spelea isimli ayrı bir tür olarak tanımlandı. Bu tür, günümüzde hayatta olan fossadan daha büyüktü (vücut ağırlığı kabaca iki kat daha büyüktü), ancak bunun dışında morfolojik açıdan benzerdi. Madagaskar genelinde insanlar iki tür fossa ayırt ederler. Bunlar büyük olduğu dile getirilen fosa ana ("siyah fossa") ve daha küçük olduğu söylenen fosa mena ("kırmızımsı fossa") şeklinde. Ayrıca güneybatıda beyaz bir form bildirilmiştir. Bunun tamamen yerli halk arasındaki bir tanımlama mı yoksa bireysel varyasyon mu olduğu bilinmiyor. Cinsiyet, yaş ya da melanizm-lösizm örnekleriyle ilgili olabileceği tahmin ediliyor ya da gerçekten birden fazla yaşayan fossa türü olabilir.

Ekolojik Dağılım ve Habitat

Fossa, Malgaş etoburlarının en yaygın coğrafi aralığına sahiptir ve genellikle adanın geri kalan orman alanlarında düşük sayılarda bulunur. El değmemiş orman habitatını tercih eder. Bazı bozulmuş ormanlarda da görülür, ancak popülasyonları seyrektir. Fossaların batıdaki kuru yaprak döken ormanlar, doğu kesimdeki yağmur ormanları ve güneydeki dikenli ormanlar dahil olmak üzere Madagaskar'daki bilinen tüm orman habitatlarında bulunmalarına rağmen, nemli ormanlarda diğerlerine nazaran daha sık görülmektedirler. Bunun nedeni, kuru ormanlardaki azalan kanopinin daha az gölge sağlaması ve ayrıca fossanın nemli ormanlarda daha kolay hareket etmesi olabilir. En ağır habitat bozukluğuna sahip bölgelerde ve Madagaskar faunasının çoğu gibi ülkenin orta yüksek platosunda yoktur.

Sadece ormanlık habitatlarda bulunur ve hem gündüz hem de gece aktif olarak avlanır. Küçük yavrular, kör ve dişsiz (altricial) doğar. Sayıları bir ila altı yavru arasında değişir. Bebekler 4.5 ay sonra sütten kesilir ve bir yıl sonra bağımsızdır. Cinsel olgunluk üç ila dört yaş civarında ortaya çıkar ve esaret altında yaşam beklentisi 20 yıldır.

Popülasyon ve Koruma Statüsü

Ne yazık ki fossalar da rekabetçi türler, hastalıklar, tomruk ve odun hasadı, insanların kurduğu tuzaklar ve avcılıktan dolayı IUCN Kırmızı Liste’de “Hassas” (Vulnerable "VU") olarak kategorize edilirken, sayılarının da 8.626-2.635 civarında giderek azaldığı kaydedilmiştir.

San Diego Zoo

Davranış ve Etoloji

Fossa hem gündüz hem de gece aktiftir ve katemeral (besin bolluğuna bağlı olarak gece-gündüz düzensiz yaşamını sürdüren) kabul edilir; aktivite zirveleri sabahın erken saatlerinde, öğleden sonra geç saatlerde ve gece geç saatlerde meydana gelebilir. Fossalar genellikle uyku alanlarını tekrar kullanmazlar, ancak genç dişiler aynı yuvaya geri dönerler.

Bazen erkek çiftleri gözlemleyen anneler dışında, bireyler genellikle tek başına yaşamını sürdürür, bu nedenle türler yalnız kabul edilir. Bununla birlikte 2009 tarihli bir yayın, üç erkek fossanın 45 dakika boyunca 3 kg’lık sifaka (Propithecus verreauxi) avladığı ve ardından avı paylaştığı ortak avlanmanın ayrıntılı bir gözlemini bildirdi. Bu davranış, yakın zamanda soyu tükenmiş lemurları yok etmek için gerekli olan ortak avcılığın bir kalıntısı olabilir.

Fossalar sesler, kokular ve görsel sinyaller kullanarak iletişim kurarlar. Vokalizasyonlar arasında mırıldanma, tehdit edici bir çağrı ve "tekrarlanan yüksek sesle, kaba inhalasyonlar ve nefes nefese"den oluşan bir korku çağrısında bulunabilir. Yıl boyunca hayvanlar, anal bölgedeki ve göğüsteki salgı bezlerini kullanarak kayalarda, ağaçlarda ve zeminde uzun süreli koku kalıntıları bırakırlar. Ayrıca yüz ve vücut ifadesini kullanarak iletişim kurarlar, ancak bu sinyallerin önemi belirsizdir. Hayvan yalnızca çiftleşme sırasında saldırgandır ve özellikle erkekler cesurca savaşırlar. Kısa bir kavgadan sonra kaybeden kaçar ve kısa bir mesafe için kazanan tarafından takip edilir. Esaret altındayken, fossalar genellikle saldırgan değillerdir, ancak özellikle yetişkin erkekler ısırmaya çalışabilir.

Diyet ve Metabolizma

Diyetlerinin %50'den fazlası, adada bulunan endemik primatlar olan lemurlardan oluşur; tenreklerin, kemirgenlerin, kertenkelelerin, kuşların ve diğer hayvanların da av olduğu belgelenmiştir.

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Neden Desteğe İhtiyacımız Var?

Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor.

Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak (yani kendi mesleğimiz doğrultusunda bir iş sahibi olursak) Evrim Ağacı'na zaman ayıramayacağımızı, ayakta tutamayacağımızı biliyoruz. Çünkü az sonra detaylarını vereceğimiz üzere, Evrim Ağacı sosyal medyada denk geldiğiniz makale ve videolardan çok daha büyük, kapsamlı ve aşırı zaman alan bir bilim platformu projesi. Bu nedenle bizler, meslek olarak Evrim Ağacı'nı seçtik.

Eğer hem Evrim Ağacı'ndan hayatımızı idame ettirecek, mesleklerimizi bırakmayı en azından kısmen meşrulaştıracak ve mantıklı kılacak kadar bir gelir kaynağı elde edemezsek, mecburen Evrim Ağacı'nı bırakıp, kendi mesleklerimize döneceğiz. Ama bunu istemiyoruz ve bu nedenle didiniyoruz.

Destek Ol

Etimoloji

Halk arasındaki ismi “fossa” olan bu canlının tür ismi Crytoprocta ferox’tur. Bu yüzden Madagaskar’da yaşayan çizgili misk kedisi (Fossa fossana) türü ile karıştırılmamalıdır. Biri halk arasındaki isim, diğeri taksonomik tür ismidir. Çizgili misk kedisinin diğer adları “Malagaş”, “fanaloka” ve “jabady” şeklindedir.