İnsan, Ne Zaman İnsan Oldu?

Dünya üzerinde bize benzer bir canlı ilk olarak ne zaman var oldu? Görünen o ki bu soru üzerinde çok az fikir birliği var. Fosiller ve DNA, bize benzer insanların yani anatomik olarak çağdaş Homo sapiens'in 300.000 yıl kadar önce ortaya çıktığını gösteriyor.^[1] Buna karşılık arkeoloji (alet yapımı, sanatsal objeler, mağara resimleri), karmaşık teknoloji ve kültürlerin yani "davranışsal çağdaşlığın" (İng: "behavioural modernity") daha yakın bir zamanda, 50.000-65.000 yıl önce evrimleştiğini ortaya koyuyor.

Bazı bilim insanları bu gerçeği en eski Homo sapiens'in tam olarak modern insan olmadığının göstergesi olarak yorumlamakta.^[2] Ancak farklı bulgular, farklı şeyler ortaya koyar. Kafatasları ve genler beyin, sanatsal objelerse kültür hakkında bilgi verir. Beyinlerimiz, büyük olasılıkla kültürlerimizden önce modernleşmiştir.

The Conversation

"Büyük Sıçrama"

Homo sapiens'in ilk ortaya çıkışından sonraki 200-300 bin yıl boyunca aletler ve sanatsal objeler şaşırtıcı biçimde basit kaldı. Bunlar, Neandertal teknolojisinden biraz daha ileri, bazı Amerikan yerlileri gibi çağdaş avcı-toplayıcılarınkinden ise daha basitti. 65 bin ilâ 50 bin yıl kadar önce yay ve mızrak fırlatıcı gibi karmaşık menzilli silahlar, olta iğnesi, seramik, dikiş iğnesi gibi daha gelişmiş teknolojiler ortaya çıkmaya başladı.^{[3], [4], [5], [6], [7], [8]}

İnsanlar mağara duvarlarında at resimleri, fildişi tanrıçalar, aslan başlı idoller gibi sanatsal yetenek ve hayal gücünü gösteren temsilî sanat (İng: "representational art") eserleri yaptılar.^{[9], [10]} Kuş kemiğinden bir flüt, müziğin varlığına işaret ediyor. Öte yandan 65.000 yıl önce insanların Avustralya'ya varması, denizcilikte de ustalaşıldığını gösteriyor.^[11]

vikipedi

Teknolojideki bu ani gelişim, tam olarak modernleşmiş insan beyninin evrimini yansıttığı söylenen "büyük sıçrama" olarak adlandırılıyor.^{[2], [12]} Ancak fosiller ve DNA, insan zekasının çok daha önce modernleşmiş olduğunu gösteriyor.

Anatomik Modernite

Afrika'da 300.000 yıl öncesine ait, bizimki kadar büyük hatta daha büyük beyinlere sahip olan ilkel Homo sapiens kemiklerine rastlanmıştır.^{[13], [14]} Bunları en az 200.000 yıl önce anatomik olarak çağdaşlaşmış Homo sapiens izler;^[15] beyin yapısı da en az 100.000 yıl önce çağdaşlaşmıştır.^[16] Bu tarihte artık insan kafatasları bizimkiyle benzer boyutta ve şekildedir.

Beynin, içinde bulunduğu kafatası kadar modern olduğunu varsayarsak teorik olarak Afrikalı atalarımız göreceliliği keşfetmiş, uzay teleskopları yapmış, romanlar ve aşk şarkıları yazmış olabilirlerdi. Kemikleri, bizim kadar insan olduklarını gösteriyor.

National History Museum

Fosil kayıtları çok düzensiz olduğundan, fosiller ancak olası en erken tarihleri sağlar. İnsan DNA'sı, çağdaşlaşmanın daha da erken başladığını gösteriyor.^[1] Çağdaş insanlarla eski Afrikalıların DNA'ları arasındaki genetik farklılıkların karşılaştırılmasıyla atalarımızın 260.000 ile 350.000 yıl önce yaşadıkları düşünülmekte. Günümüz insanlarının tümü, türümüzün temel ortak yönlerini, insan olmamızı sağlayan bu ataların soyundan geliyor.

Bu ataların soyundan gelenlerin tümü (Bantu, Berberî, Aztek, Aborjin, Tamil, San, Han, Mauri, İnuit veya İrlandalı), diğer büyük kuyruksuz maymunlarda olmayan bazı özgün davranışlar paylaşırlar. Tüm insan kültürleri çocukların bakımı için kadınlar ve erkekler arasında uzun süreli bağlar kurar. Hepimiz şarkı söyler, dans ederiz. Sanat yapar, saçlarımızı tarar, vücutlarımızı takılar, dövmeler ve makyajla süsleriz. Barınaklar yaparız. Ateşi kullanır, karmaşık aletler yaparız. Düzineler ya da binlerce kişiden oluşan, nesiller boyunca süregiden büyük sosyal gruplar oluştururuz. Birbirimizle savaşmak ya da birbirimize yardım etmek için işbirlikleri kurarız. Öğretir, hikayeler anlatır, ticaret yaparız. Ahlakî değerlerimiz, yasalarımız vardır. Yıldızları, evrendeki yerimizi, yaşamın anlamını, ölümden sonrasını düşünürüz.

Aletlerimiz, dış görünüşümüz, aile yapımız, ahlaki değerlerimiz ve mitolojilerimizin ayrıntıları kabileden kabileye, kültürden kültüre değişiklik gösterse de tüm insanlar bu davranışları sergilerler. Bu durum, bu davranışların (hiç değilse bu davranışlara olan yatkınlığın) özde olan bir özellik olduğunu gösterir. Bu ortak davranışlar, tüm insanları birleştirir. Bunlar insanlığın koşulu, insan olmanın anlamıdır ve ortak bir geçmişin sonuçlarıdır.

Bizler insanlığımızı 300.000 yıl önce Afrika’nın güneyinde yaşayan insanlardan miras aldık. Diğer alternatif görüş, yani 65.000 yıl önce herkesin her yerde, aynı şekilde ve aynı anda insanlaşmış olduğu şeklindeki görüş de olanaksız değil; ancak tek köken görüşü daha olası.

İletişimin Etkisi

Arkeoloji ile biyoloji farklı görüşlerde olabilir, ancak aslında her ikisi de insanlık tarihinin farklı yönlerini anlatır. Kemikler ve DNA beynin evrimini yani donanımı anlatırken, kullanılan aletler beyin gücünün yanı sıra kültürümüzü yani donanım ve yazılımı yansıtır.

Eski bilgisayarınızın işletim sistemini nasıl yükseltebiliyorsanız, zeka evrimleşmeden de kültür evrimleşebilir. Eski çağlarda insanların akıllı telefonlar veya uzay yolculuğu konularında bilgileri olmayabilir; ama Budha ve Aristo gibi filozofları incelediğimizde onların da bizim kadar zeki olduklarını görüyoruz. Beynimiz değişmedi, kültürümüz değişti.

Vikipedi

Peki o zaman, eğer Pleistosen Dönemi (son Buzul Çağı) avcı-toplayıcıları bizim kadar zekiyse, kültür neden bu kadar uzun süre boyunca gelişmedi ve ilkel kaldı?^[17] Neden yayları, dikiş iğnelerini, tekneleri icat etmek yüzbinlerce yıl aldı? Sonra ne değişti? Büyük olasılıkla değişen birkaç şey oldu.

Öncelikle Afrika'nın dışına çıkarak gezegenimize yayıldık.^[18] Böylece icatlar yapabilecek daha çok insan oldu; bu da tarih öncesi bir Steve Jobs veya Leonardo da Vinci'nin ortaya çıkma olasılığını artırdı. Aynı zamanda Orta Doğu, Kuzey Kutup Bölgesi, Hindistan, Endonezya gibi yerlerde, yeni ortamlarla yani bölgelerin kendine özgü iklimleri, yiyecekleri ve başka insan türlerini de içeren tehlikeleriyle karşılaştık.^[19] Sağ kalabilmek için yaratıcılık bir zorunluluktu.

Bu yeni toprakların çoğu, yaşamak için Kalahari Çölü veya Kongo Deltası'ndan çok daha elverişli yerlerdi. İklim daha ılımandı, ayrıca Homo sapiens bu göç sırasında Afrika'ya özgü hastalık ve parazitleri de arkada bırakmıştı.^[20] Bu durum, kabilelerdeki nüfusun artmasına, kabilelerdeki nüfusun artması da yeni fikirler üretecek ve bunları sonraki kuşaklara aktaracak insan sayısının çoğalmasına, daha fazla iş gücüne ve uzmanlaşma becerisinin gelişmesine yol açtı.^[21] Nüfus artışı yeniliği harekete geçirdi.

Bu durum bir neden-sonuç döngüsünü tetikledi. Daha iyi silahlar, giysiler, barınaklar gibi yeni teknolojiler ortaya çıkıp yaygınlaştıkça insan nüfusu daha da artabildi, bu da kültürel evrimi hızlandırdı.

Nüfus kültürü harekete geçirdi, kültür nüfusu artırdı, bu da kültürel evrimi hızlandırdı. Bu döngü, sonunda insanları kendi ekosistemlerinin dışına çıkmaya zorlayarak megafauna üzerinde yıkıcı bir etki yaptı ve tarımın evrimleşmesine yol açtı.^[22] Tarım da sonunda milyonlarca insandan oluşan medeniyetlerin ortaya çıkmasıyla sonuçlanan nüfus patlamasına neden oldu. Artık kültürel evrim son hıza ulaşmıştı.

Sanatsal objeler kültürü belirtir; kültürel çeşitlilik de beliren bir özelliktir. Kültürleri çok yönlü yapan şey sadece bireysel düzeydeki zeka değil, gruplar içindeki bireyler arasındaki ve grupların birbirleriyle olan etkileşimlerdir. Bir süper bilgisayar yapmak için milyonlarca işlemcinin birbirine bağlanması gibi insan sayısını ve insanların birbirleriyle olan bağlantıları artırarak kültürel çeşitliliği artırdık.

Son 300.000 yılda toplumlarımız ve dünyamız hızla evrimleşirken, beynimiz yavaş evrimleşti. Nüfusumuzu neredeyse 8 milyara çıkardık, tüm dünyaya yayıldık ve dünyayı yeniden şekillendirdik. Bunları beynimizi adapte ederek değil, kültürlerimizi değiştirerek yaptık. İlkel, basit avcı-toplayıcı toplumlarla modern toplumlar arasındaki en büyük fark, bizim çok daha fazla sayıda olmamız ve aramızda daha fazla bağlantı olmasıdır.