Hipersomni Nedir? Aşırı Uyku Bozukluğunun Semptomları Nelerdir?

Hipersomni, kişinin yeterli derecede gece uykusu almasına karşın gün içinde uyanık kalmakta zorluk çekmesine neden olan bir tür uyku bozukluğudur. Hipersomni hastaları gün içinde birkaç kez uyuyakalabilir, ancak bu kestirmeler kişinin yorgunluğunu hafifletmez. Uykusuzluk olarak bilinen İnsomni'nin tersi gibi düşünülebilir. Hipersominin iki alt türü olduğu kabul edilir.

Birincil Hipersomni

Birincil Hipersomni, hipersomniye neden olan herhangi bir hastalık veya mental rahatsızlığın bulunmadığı hipersomni türüdür. Birincil Hipersomni, dört farklı durumu kapsar:

• Narkolepsi Tip 1: Narkolepsi Katapleksi adı da verilen bu sendrom, hipokretin adı verilen bir nörotransmitterin beyin ve beyin omurilik sıvısında yeterince bulunmamasından kaynaklanır. Gün içindeki şekerlemeler, diğer hipersomnolans türlerine göre daha kısa sürer ve daha etkilidir. Narkolepsi Tip 1, genellikle 10 ila 25 yaşları arasında ortaya çıkar. Bu sendromla beraber halüsinasyonlar ve uyku felci sıklıkla görülür.
• Narkolepsi Tip 2: Bu narkolepsi tipinde katapleksi görülmez. Semptomları Narkolepsi Tip 1'e göre daha hafiftir ve hastanın hipokretin seviyeleri normale daha yakındır. Narkolepsi Tip 2 genellikle ergenlikte başlar.
• Klein-Levin Sendromu: Bu sendromda hasta, tekrarlayan hipersomni atakları geçirir. Genellikle mental, davranışsal ve bazen de psikiyatrik bozukluklarla birlikte görülür. Ataklar genellikle 10 gün civarında sürse de bazı ataklar birkaç hafta ve hatta birkaç ay sürebilir. Bu ataklar yılda birkaç kez gözlenebilir. Kleine-Levin Sendomu olan hastalar atak dışındaki zamanlarda gün içinde normal bir uyanıklık seviyesinde kalır. Genelde genç erkekleri etkileyen bu sendromun semptomları ortaya çıkışından 8 ila 12 yıl sonra hafifler.
• İdiyopatik Hipersomni: "İdiyopatik" kelimesi, "nedeni bilinmeyen" anlamına gelir. İdiyopatik Hipersomni hastaları, yeteri kadar uyudukları halde bilinmeyen nedenlerden aşırı uykulu hisseder.

İkincil Hipersomni

İkincil Hipersomni durumunda Hipersomni bilinen bir nedenin sonucu olarak ortaya çıkar. Bu nedenler şunlar olabilir:

• Tıbbi Rahatsızlıklar: Epilepsi, hipotiroidizm, ensefalit, multipl skleroz, Parkinson hastalığı, obezite, obstrüktif uyku apnesi, gecikmiş uyku fazı sendromu, çoklu sistem atrofisi, miyotonik distrofi ve diğer genetik bozukluklar, duygudurum bozuklukları gibi rahatsızlıklar hipersomniye neden olabilir. Ayrıca kafa travması, tümör veya merkezi sinir sistemi rahatsızlıkları da hipersomni oluşturabilir.
• İlaçlar veya Alkol: Sakinleştirici ilaçlar (benzodiazepinler, barbitüratlar, melatonin ve diğer uyku ilaçları), tansiyon düşürücüler, epilepsi ilaçları, kas gevşeticiler, antipsikotikler, opiatlar, esrar türleri ve alkol kullanımı hipersomniye yol açabilir. Ayrıca uyarıcı ilaçların (DEHB için kullanılanlar da dahil olmak üzere) bırakılması da hipersomni oluşmasına neden olabilir.
• Yetersiz Uyku Sendromu: Gün içinde aşırı uykulu olmanızın bir başka nedeni yeterince (7 ila 9 saat) uyku almamak olabilir. Uyku alışkanlıklarınızı iyileştirmek bu sorunu çözmenize yardımcı olacaktır.

Belirti ve Bulgular

Hipersomninin birincil belirtisi sürekli yorgunluk hissidir. Hipersomni hastaları ortalamadan fazla (10 saat ve üstü) uyudukları halde gün içinde yorgun hissedebilir, uyanık kalmakta zorlanabilirler. Ayrıca gün içinde uyuma ihtiyacı duyabilecekleri gibi uzun süre uyuduktan sonra bile uyanmakta zorluk çekerler. Hipersominin diğer semptomları şunlardır:^{[1], [2]}

• Uykudan uyanmakta zorluk ve uyku sarhoşluğu,
• Asabi veya kafası karışık şekilde uyanma,
• Baş ağrısı,
• Halüsinasyonlar,
• Düşük enerji,
• Sinirlilik,
• Kaygı,
• İştahsızlık,
• Yavaş düşünme veya konuşma,
• Hatırlamada güçlük.

Hastalıkla İlişkili Genler, Etken Faktörler ve Risk Faktörleri

Çoğu hipersomni vakasında durumun nedenleri tespit edilemez. Araştırmacılar, hipersominin nedenlerini anlamak için hipokretin/oreksin, dopamin, histamin, serotonin ve gama-aminobütirik asit (GABA) gibi beyin ve beyin omurilik sıvısında bulunan nörotransmitterleri incelemiştir. İdiyopatik hipersomni hastalarının %39'unun ailesinde bir kişide daha hipersomni görülmesi genetik etkenlerin varlığının olası olduğunu göstermektedir. Ayrıca idiyopatik hipersomni hastalarında sirkadiyen ritmi etkileyen genlerde bir farklılık olup olmadığı da araştırılmaktadır.

Teşhis Yöntemleri

Hipersomninin teşhisi için hekiminiz kullandığınız ilaçları, tıbbi geçmişinizi, uyku geçmişinizi ve semptomlarınızı öğrenmek isteyecektir. Ayrıca bir uyku günlüğü tutarak uyku ve uyanıklık durumlarınızı takip etmeniz istenebilir. Bileğe takılan, saat benzeri bir cihaz olan aktigrafi sensörü ile birkaç hafta boyunca uyku-uyanıklık döngünüzün takibi gerekli olabilir. Ek olarak hekiminiz aşağıdaki testleri uygulamayı gerekli görebilir:

• Polisomnografi: Bir gece süren bu testte hastanın beyin dalgaları, nefes alışverişi, kalp ritmi ve kas hareketleri gözlenir. Test bir hastanede veya uyku merkezinde gerçekleştirilebilir. Bu test uykululuk hali yapan bozuklukların teşhisinde kullanılmaktadır.
• Çoklu Uyku Latans Testi: Gündüz uykusuna odaklanan bu test, hastanın iki saatlik aralarla planlanmış 5 adet 20 dakikalık uyku denemeleri esnasında uykuya dalma eğilimini ölçer. Test, beyin aktivitesiyle beraber hangi uyku seanslarında REM uykusuna geçildiğini de kaydeder.
• Uyku Anketleri (Ölçekleri): Uykululuk halinizi tanımlamak üzere bir veya birden çok uyku anketi doldurmanız istenebilir. Popüler uyku anketleri arasında Epworth Uykululuk Ölçeği ve Stanford Uykululuk Ölçeği yer almaktadır.

DSM-5'e göre hipersomni teşhisi alabilmek için aşağıdaki kriterleri karşılamanız gerekmektedir:

• En az 7 saat uyunmasına rağmen uykusuzluk hissi ve buna ek olarak gün içinde birkaç kez uykuya dalma, 9 saatlik uykuya rağmen dinlenmiş veya ayık hissetmeme, uyandıktan sonra tamamen uyanık hissedememe üçlüsünden en az birinin gözlenmesi.
• Semptomların en az üç ay boyunca ve haftada en az üç gün görülmesi.
• Hipersomninin hayatınızın mental, sosyal, işinizle ilgili birçok alanını etkilemesi ve bu alanlarla ilgili strese neden olması.

Tedaviler veya İdare Yöntemleri

Hipersomni tedavisi, hastalığın nedenine göre planlanır. Tedavi için ilaçlar kullanılabileceği gibi yaşam tarzında değişiklikler yapmak da bir çözüm önerisi olabilir.

İlaç Tedavisi

Modafinil, armodafinil, pitolisant ve solriamfetol gibi maddeler uyarıcı özellikleriyle kişinin uyanık kalmasına yardımcı olur. İlaç tedavisi için genellikle bu ilaçlardan biri kullanılır. Bunların yanı sıra kullanılabilecek bazı ilaçlar şunlardır:

• Amfetamin, metilfenidat veya dekstroamfetamin gibi psikolojik uyarıcılar Hipersomni tedavisinde kullanılabilir. Ancak bu ilaçlar, yukarıda belirtilenlerden daha yüksek oranlarda suistimal edilebilir ve daha çok yan etkiye sahiptir.
• Hastanın bahsedilen ilaçlara yanıt vermemesi halinde sodyum oksibat, flumazenil ve klaritromisin gibi etken maddelere sahip ilaçlar da reçete edilebilir.

İlaç tedavisi alıyorsanız, düzenli aralıklarla doktorunuzu ziyaret etmelisiniz. Böylece doktorunuz ilacınızın dozunu, değiştirilmesi gerekip gerekmediğini veya ne kadar etkili olduğu değerlendirecektir.

Yaşam Tarzında Değişiklikler

Hipersomninizi hafifletmek için yapabileceğiniz en iyi şey sağlıklı bir uyku düzeni oluşturmaktır. Serin, karanlık bir odada ve rahat bir yatakta uyumalı; yatma saatine yakın kafeini ve egzersizleri azaltmalısınız.

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Neden Desteğe İhtiyacımız Var?

Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor.

Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak (yani kendi mesleğimiz doğrultusunda bir iş sahibi olursak) Evrim Ağacı'na zaman ayıramayacağımızı, ayakta tutamayacağımızı biliyoruz. Çünkü az sonra detaylarını vereceğimiz üzere, Evrim Ağacı sosyal medyada denk geldiğiniz makale ve videolardan çok daha büyük, kapsamlı ve aşırı zaman alan bir bilim platformu projesi. Bu nedenle bizler, meslek olarak Evrim Ağacı'nı seçtik.

Eğer hem Evrim Ağacı'ndan hayatımızı idame ettirecek, mesleklerimizi bırakmayı en azından kısmen meşrulaştıracak ve mantıklı kılacak kadar bir gelir kaynağı elde edemezsek, mecburen Evrim Ağacı'nı bırakıp, kendi mesleklerimize döneceğiz. Ama bunu istemiyoruz ve bu nedenle didiniyoruz.

Destek Ol

Görülme Sıklığı ve Dağılımı (Epidemiyoloji)

Hipersomni, kadınlarda erkeklere göre daha sık görülür. Toplam nüfusun %5'ini etkilediği düşünülmektedir. Genellikle ergenlikte veya ilk yetişkinlikte (17-24 yaşları arasında) teşhis edilir.

Önlem Yöntemleri

Hipersomninin birçok türünü önlemek mümkün değildir. Ancak alkolden uzak durmak ve huzurlu bir uyku ortamı yaratmak hipersomniye yakalanma riskinizi azaltabilir.^{[1], [2]}

Etimoloji

Hipersomni (İng: "Hypersomnia") kelimesi, Yunanca'da "fazla, aşırı" anlamlarına gelen "hyper" kelimesi ile "uykusuzluk" anlamına gelen "insomnia" kelimesinin son eki olan "-somnia"nın birleşiminden oluşmuştur.^[3]