Paylaşım Yap
Tüm Reklamları Kapat
Tüm Reklamları Kapat

Hayatta Kalma Yanılgısı: Göremediklerimiz, Bize Neler Anlatıyor?

Genellemelere Ulaşırken, Sadece Gözümüzün Önündekilere Dayanarak Çıkarımda Bulunmak Ne Kadar Doğru?

Hayatta Kalma Yanılgısı: Göremediklerimiz, Bize Neler Anlatıyor? Handan Bozkurt
16 dakika
6,258
  • Bilişsel (Kognitif) Psikoloji
  • Olasılık
Evrim Ağacı Akademi: Mantık Hataları, Bilişsel Önyargılar ve Safsatalar Yazı Dizisi

Bu yazı, Mantık Hataları, Bilişsel Önyargılar ve Safsatalar yazı dizisinin 53. yazısıdır. Bu yazı dizisini okumaya, serinin 1. yazısı olan "Tartışma Nedir? Münazara Yapmanın Önemi Nedir? Tartışmalarda Bilimsel Argümanlar Nasıl Üretilir?" başlıklı makalemizden başlamanızı öneririz.

Yazı dizisi içindeki ilerleyişinizi kaydetmek için veya kayıt olun.

EA Akademi Hakkında Bilgi Al

Evinize aldığınız üçüncü Aloe vera bu. Önceki iki yetiştirme girişiminiz de başarısız olmuş, çiçekleriniz çürüyüp ölmüşler. Oysa kaliteli toprak ve vitaminler alıp, çiçeğinizi balkonda en uygun yere koymuştunuz. Hatta güneşin konumuna göre saksının yerini değiştiriyordunuz. Toprağında yuvalanan sineklerle bile amansız mücadelelere giriştiniz. Olmadı, bu da boynunu büktü, belli ki solup gidecek.

Üzülüyorsunuz.

Tüm Reklamları Kapat

Sonra kaldırımda yürürken betonun içinden fışkırmış güzel, sarı bir çiçek görüyorsunuz. Bu çiçek, kimse onun bakımıyla uğraşmadan nasıl hayatta kalabiliyor?

Yürümeye devam ederken bina kenarlarından, duvar yarıklarından fışkıran diğer yaşamı, rengarenk çiçekleri ve gürbüz çimenleri fark ediyorsunuz. Bunlar bu kadar çetin koşullarda nasıl yaşıyor da sizin çiçekleriniz onca bakıma, özene rağmen hayata erkenden küsüp gidiyor? Bir yerde yanlış mı yapıyorsunuz? Yanlış giden ne var?

Tüm Reklamları Kapat

Kafa karıştırıcı değil mi?

Peki ya asırlık binaların bu kadar sağlam olmasının nedeni nedir? Bir sürü yüksek, güncel teknoloji ile inşa edilmiş binanın arasında, bir sürü depreme, yakıcı güneşe, soğuğa rağmen uzun yıllar boyunca nasıl ayakta kalabilmişler? Oysa 20-30 yıllık binaların ilk depremde yıkılıverdiğini duyuyorsunuz.

Ya eski müziklerin daha kaliteli olması, artık böyle kaliteli müzikler yapılamaması?

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Tüm askerler çelik miğfer takarsa hastanelere kafa yaralanması nedeniyle gelen asker sayısı neden patlama yapar?

Peki tüm bu soruların ortak bir yanıt içerdiğini söylesek?

Hayatta Kalma Yanılgısı Nedir?

Hayatta Kalma Yanılgısı, belirli bir sürecin tamamından geçerek hayatta kalmış örneklere dayanarak hatalı sonuçlara ulaşmamıza neden olan, hatalı bir düşünme biçimidir. Genel olarak şöyle formülize edilebilir:

  1. Y özelliği, X nesnelerinin örneklenebilirliğini etkileyen bir niteliktir.
  2. Örneklenen X nesnelerinin Y niteliği var.
  3. Dolayısıyla Y özelliği, X nesnelerinin genelini nitelemekte kullanılabilir.

Eğer Y özelliği, örneklenebilen X nesnelerinin örneklenebilirliğini etkilemiyor olsaydı, yani Y özelliğine sahip olup olmamalarından bağımsız olarak X nesnelerini örnekleyebiliyor olsaydık (yani 1. öncül hatalı olsaydı), o zaman bu çıkarım doğru olabilirdi veya geri kalan formül basamakları ayrıca tartışılabilirdi. Ancak eğer hangi X nesnelerini örnekleyebildiğimiz, Y niteliğine bağlı olarak değişiyorsa, bu durumda örneklediğimiz X nesnelerinin özelliklerini bütün X nesnelerine genelleyemeyiz.

Yani Hayatta Kalma Yanılgısı, bizim sadece görünen örneklere dayanarak bir sonuca ya da genellemeye ulaşmamız şeklinde bir çıkarım hatasıdır. Bu durumda biz sadece belirli bir süreçten geçmiş, benzerlerini eleyerek "hayatta kalmış" ve bu yüzden görünür olan örneklere dayanarak sonuca ulaşma hatasına düşeriz.

Tüm Reklamları Kapat

Eğer herhangi bir olay, olgu veya süreç hakkında sağlam sonuçlara ulaşmayı istiyorsak, o süreçten geçememiş diğer örneklerin varlığını da değerlendirmek zorundayız. Elbette, her durumda başka örnekler var olmayabilir (yani 1 numaralı öncül geçersiz olabilir). Ancak bu ihtimali elemeden önce, dikkatli ve yeterli bir inceleme yaptığımızdan emin olmalıyız.

Şimdi çeşitli örnekler üzerinden giderek bu konuyu daha iyi anlamanıza yardımcı olacağız.

Hayatta Kalma Yanılgısı Örnekleri

Yatırım ve Finans Dünyasından Bir Örnek

Bir sabah işinize gitmek için evden çıkarken, apartmandaki posta kutunuzda size özel yazılmış bir kart buluyorsunuz. Kartta, borsadaki A firmasının hisse senedi değerinin bir sonraki gün yükseleceği yazıyor. Ciddiye almıyorsunuz, geleceği bilecek halleri yok! Ancak ertesi gün meraktan bakıyorsunuz. Gerçekten de bahsettikleri hisse senedinin değeri yükselmiş. Tabii ki bu çok bir şey ifade etmiyor. Şanslı bir tahmin olmalı, o kadar…

Bir hafta sonra benzer bir kart daha gelmiş, bakıyorsunuz bunda da B firmasının hisse senedi değerinin bir sonraki gün azalacağı yazıyor. Ertesi gün kontrol ediyorsunuz, yine doğru! Fiyat, bahsettikleri gibi azalmış.

Tüm Reklamları Kapat

Bir hafta daha geçiyor ve başka bir kart sizi posta kutunuzda bekliyor. Bu sefer merakla açıp bakıyorsunuz ve C firmasıyla ilgili benzer bir kart var ve ertesi gün bu kartın da bir gün sonra ne olacağını tam olarak bildiğini görüyorsunuz.

Aklınız karışıyor, afallıyorsunuz. Ne olup bittiğini çözemiyorsunuz.

Posta kutunuzdaki kartlar size geleceği gösteriyor olabilir mi?
Posta kutunuzdaki kartlar size geleceği gösteriyor olabilir mi?
anSICHThoch3 - Pixabay

Birkaç gün sonra yine posta kutunuzda şöyle bir kart beliriyor:

Daha önceki fiyat analizi tahminlerimizin ne kadar isabetli olduğunu gördünüz. Eğer yatırım danışmanınız olmanız için kurumumuzla iletişime geçmek isterseniz lütfen şu telefon numarasını arayın.

Ne yaparsınız? Arar mısınız?

Tüm Reklamları Kapat

Agora Bilim Pazarı
Üsttekiler: Irk Biliminin Geri Dönüşü - Alttakiler: Bilim, Kadınları Nasıl Yanlış Anladı? Seti

Üsttekiler: Irk Biliminin Geri Dönüşü

Financial Times Yılın Kitabı
Guardian Yılın Kitabı
New Statesman Yılın Kitabı

Binlerce yıldır, egemen toplumların içten içe kendilerinin en iyisi olduğuna inanmak gibi bir alışkanlığı var; güçleri arttıkça da bu gücü yalnızca kültürel değil, aynı zamanda doğal bir unsurmuş gibi sunuyorlar. İktidarın ırk fikrini nasıl şekillendirdiğini gördüğünüzde onun anlamını da kavramaya başlıyorsunuz.

Yirmi birinci yüzyılda, bilimsel ırkçılığı geride bıraktığımıza, çoğu insanın ırkın biyolojik bir durumdan ziyade toplumsal bir inşa olduğunu kabullendiğine inanma eğilimindeyiz. Gelgelelim bilimin belirli siyasi çevrelerce istismar edilmesiyle ırk bilimi yeniden aramıza döndü.

İyi niyetli biliminsanları dahi genetik ve tıbbi araştırmalarda ırk kategorilerini kullanarak ırkın bir çeşit biyolojik temeli olabileceği kuşkularını açığa vuruyor. Oysa bu şüpheleri, muktedirlerin icat ettiği ırk hiyerarşilerinin hüküm sürdüğü yüz yıl öncesinden daha gerçek değil bugün de.

Ödüllü yazar Angela Saini dünyanın dört bir yanından genetikçiler, antropologlar, tarihçiler ve sosyal bilimcilerle görüşerek ilk zamanlarından günümüze ırk kavramının izini sürüyor. Üsttekiler ırkın gerçek, bazı insanların da diğerlerinden üstün olduğuna dair sinsi ve yıkıcı inancın doğasını irdeleyen güçlü ve titiz bir çalışma.

Alttakiler: Bilim, Kadınları Nasıl Yanlış Anladı?

Toplumsal cinsiyetimiz aslında ister istemez biyolojimizin belirlediği bir şey midir? Kadınların en önemli kariyeri çocuk doğurmak mıdır örneğin? Ya da tekeşlilik kadının doğası gereğiyken, çokeşlilik erkeğin elinin kiri midir?

Yüzlerce hatta binlerce yıl boyunca toplum ve kültür bize kadınların ikinci cinsiyet olduğunu, erkekten aşağıda yer aldığını söyledi. Kadınların bedenleri güçsüz, zihinsel kapasiteleri yetersizdi, toplumda oynayacakları roller de hizmetkârlık ve itaatkârlıkla sınırlıydı. Hatta Charles Darwin gibi bir bilim insanı bile kadınların, evrim sürecinin alt seviyelerinde olduğunu iddia edecekti.

Bilim bize öteden beri erkeklerle kadınların temel olarak birbirlerinden farklı olduğunu söylemeye devam ediyor. Biyologlar kadınların çocuk büyütme, evi çekip çevirme gibi aile içi görevlere daha uygun olduğunu veya daha kibar bir dille, daha “empatik” olduğunu iddia ediyorlar. Erkeklerinse mantık, uzamsal akıl yürütme ve motor beceri gerektiren işlerde üstün yeteneklere sahip oldukları söyleniyor hâlâ.

Bilim gazeteciliğinin önemli isimlerinden Saini işte elinizdeki kitapta biyoloji, psikoloji ve antropolojideki toplumsal cinsiyet savaşlarını inceleyerek, hem toplumsal stereotipleri destekleyen eski çalışmaları hem de kadınların beyinlerine, bedenlerine ve insan evrimindeki rollerine dair büyüleyici bir portre çizen yakın tarihli bilimsel araştırmaları gözler önüne seriyor. En son bilimsel verilerden, diğer herkes kadar güçlü, stratejik ve akıllı bir kadın ortaya çıkıyor…

Devamını Göster
₺140.00
Üsttekiler: Irk Biliminin Geri Dönüşü - Alttakiler: Bilim, Kadınları Nasıl Yanlış Anladı? Seti

Peki ya bunun varsayımsal bir örnek olmadığını, ABD’de 30'lu ve 40'lı yıllarda cidden yaşanmış bir durum olduğunu söylesek?[1]

Gizemi aralayalım: İlk mektuplar, 10.000 kişiye gönderildi. İlk gönderilen binlerce kartın yarısının üzerinde A firmasının hisse senedi değerlerinin artacağı, diğer yarısında ise azalacağı yazıyordu. Sonuçta, haliyle, 5.000 kişiye gönderilen "tahmin" doğru çıktı. Bu 5.000 kişinin 2.500'üne B firmasının değerinin artacağı, diğer yarısına ise azalacağı yazıldı. Haliyle, yine, 2.500 kişininki doğru çıktı. Üçüncü tur sonunda da aynı işlem tekrar edildiğinde, toplamda tam 1.250 kişiye, üç tahminin üçü de tutan kart gönderilmiş oldu. Kendilerine daha sonra telefon numarası içeren bir kart daha atılan bu 1.250 kişilik grubun çoğu, yazılan numarayı anlaşma için aradı. Eğer yeni tahmini duymak istiyorlarsa, kendilerine yüklü miktarda para vermeleri gerekecekti; ama sonuçta kat kat fazlasını kazanacaklardı. Çünkü en nihayetinde bu büyük "deha" ile çalışıp, zengin olmamak mümkün müydü? Halbuki "deha", sadece istatistiği ve yeterince büyük bir kitleyi kullanarak, sahte bir bilgelik illüzyonu yaratıyordu.

Bu gibi durumlarda sezgisel ve açıkça yanlış düşüncemize yol açan şey, psikolojide bir mantıksal yanılgı (veya mantık safsatası) türü olarak ele alınan Hayatta Kalma Yanılgısı'dır (İng: "Survivorship Bias").

Bu üç turda elenen 8.750 kişiyi değerlendirmeye almadan, sadece azınlık gruptaki 1.250 kişinin deneyimlerini değerlendirmeye aldığımız için, yanlış çıkarımlarda bulunuyoruz.

Savaşlardan Örnekler

Miğferler ve Kafa Yaralanmaları

1. Dünya Savaşı sırasında İngiliz ordusu Brodie miğferi denilen çelik miğfer türünü askerlerine dağıttı. Amaç, elbette ki askerlerin kafalarına gelecek mermi, şarapnel vb. zarar verici maddelerden onları korumaktı. Daha sonra ABD ordusunda da bu miğfer askerlere dağıtıldı.[2]

Brodie Miğferi denilen çelik miğfer, askerleri kafa yaralanmalarından korumak için dizayn edilmişti
Brodie Miğferi denilen çelik miğfer, askerleri kafa yaralanmalarından korumak için dizayn edilmişti
Four Bees

Ancak beklenmedik bir durum ortaya çıktı: Askerler, kendilerini kafa yaralanmalarından koruması için dizayn edilen bu miğferi kullanmaya başladıktan sonra, hastanelere kafa yaralanmaları ile gelen asker sayısında patlama oldu! Miğferin dizaynıyla uğraşanlar, yeni tasarımlar üzerinde çalışmaya başlamışken, bir istatistikçi gizemi çözdü: Daha önceden kafa yaralanması ile hastaneye gelen bu kadar çok asker yoktu, çünkü kafasından şiddetli darbe alan birçok asker hastaneye gidemeden hemen ölüyordu. Miğfer kullanmaya başladıktan sonra kafa travması, kanama, ezilme vb. yaralanmalar nedeniyle hastaneye giden asker sayısı da doğal olarak artmıştı.[3]

Yani, miğfer kullanımının artması ile hastaneye kafa yaralanması ile gelen asker sayısının artması ilişkilidir, ancak bu ilişki bizim sezgisel (ve yanlış) düşündüğümüz gibi bir neden-sonuç ilişkisi değildir. Miğfer sayesinde askerler mezar yerine daha çok hastaneye gitmeye başlamıştır.

Biz, kafasına şiddetli darbe almış askerlerden sadece hayatta kalanları görüp, onlara dayanarak bir sonuca ulaşmaya çalıştığımız için hatalı çıkarımda bulunuyoruz.

Oysa başarısız olan örnekleri göremediğinizde, başarılı olanla olmayan arasındaki farkı da göremezsiniz. Sadece başarılı olan örneklerden yola çıkarak genelleme yapılamaz.

Savaş Uçakları ve Mermi Delikleri

Bu sefer 2. Dünya Savaşı’ndayız. Müttefikler, birçok savaş uçağının düşman hatlarındayken vurularak düşmesinin önüne geçmek için bir çözüm düşündüler: Bu hatlardan vurularak gelen uçakların üzerindeki mermi izlerinin konumlarını araştıracak, uçakların en çok nerelerden vurulduklarını tespit edecekler ve buralar ekstra bir zırhla kaplanacaktı. Mantıklı, değil mi? Uçaklardaki mermi izlerinin konumlarını incelediler. En çok mermi izinin kanatlarda, kuyrukta ve tam gövdenin altında olduğunu gördüler ve buralara zırh yapmaya karar verdiler.

Tüm Reklamları Kapat

Geri dönen savaş uçaklarının en çok vuruldukları noktalar
Geri dönen savaş uçaklarının en çok vuruldukları noktalar
Wikimedia Commons

Ancak bir matematikçi olan Abraham Wald, inceledikleri uçaklarda en az mermi izinin motor yakınlarında olmasından yola çıkarak "aydınlandı"ve bu yanılgıdan zihnini kurtararak, gerçeği gördü:[4] Motorlardan vurulan uçaklar zaten düşmüştü, yani geri dönememişlerdi, geri dönen uçaklardaki mermi izleri, uçakların düşmesine neden olmayan yerlerdeki, göreli olarak zararsız konumlardı. Zırhı en çok mermi izi olan yerlere değil, en az iz olan yerlere yapmaları lazımdı!

Dualar ve Hayatta Kalanlar

Çok eski bir örneğe, bu yanılgının adının tam olarak hakkını verdiği bir örneğe bakalım. Milattan önce 1. yüzyılda Cicero şöyle bir anekdot aktarır:[5]

Diagoras’ın bir arkadaşı ona heyecanla yakınlardaki bir gemi kazasından bahsediyordu. Onu heyecanlandıran kazanın kendisinden çok bir mucizeydi, kurtulanların hepsi ölmemek için Tanrı’ya yakardıklarını, dua ettiklerini söylüyordu. Belli ki bu yakarışları karşılık bulmuş ve hayatta kalmışlardı. Diagoras şöyle yanıt verdi: “Peki ya boğulup ölenler, hiçbiri dua etmemiş mi?

Bu örnekte de aynı durumu, çıkarımlarımızı sadece hayatta kalanlara, görebildiklerimize dayanarak verdiğimizi ve bunun birçok durumda büyük bir yanılgıya neden olduğunu görüyoruz.

Mimari Örnekler

Sokakta yürürken kocaman apartmanların gölgesinde kısacık kalmış ama şık, eski bir yapı görüyorsunuz. Üzerinde yapım tarihi de var, yaklaşık bir buçuk asır önce yapılmış. Şimdiki binalar öyle mi? Hepsinin ömrü birkaç on yıl var ya da yok.

Tüm Reklamları Kapat

Eskiden evler, günümüzdekilerden daha mı sağlam yapılıyordu?
Eskiden evler, günümüzdekilerden daha mı sağlam yapılıyordu?
İzmir Kültür ve Turizm Dergisi

Cidden öyle mi? Sizin gördüğünüz eski binaların hepsi, uzunca bir süreç içinde hayatta kalan "seçkin" bir topluluk. Yıkılan, depremle yerle bir olan, güneş ve yağmurla dağılarak yok olmuş sayısız binayı görmüyorsunuz.

Buna benzer başka bir "seçkin" topluluk da, çok eskilerden günümüze kadar gelen eşyalar. Bunları görünce de "Artık böyle sağlam malzemeler kullanmıyorlar, eski malzemelerin kalitesi hiçbir şeyde yok." diye düşünüyorsunuz. Oysa bu eşyalar da, sayısız eşya arasında elenip yok olmayanlar, sağ kalanlar.

60'lardan, 70'lerden kaliteli müzikleri dinlediğinizde de aynı yanılgı sizi etkiliyor olabilir. Hâlâ dinlenenler, o zamandan kalan binlerce şarkı arasından en kaliteli olup eskimeye karşı en çok direnenler. Siz, o zamanların en nadide örneklerini dinliyorsunuz.

90 yaşında olup hâlâ sigara içen dedeniz, sigaranın çok da zararlı olmadığının kanıtı mı? Peki ya sigara yüzünden ölen büyük nineniz, duyduğunuz onca insan? Bir yanılgı yüzünden hayatınızı heba etmediğinizden emin olun deriz.

Tüm Reklamları Kapat

Sahtebilim Örnekleri

Zener Kartları ve Telepati

Zener ve Rhine isimli iki kişi, 1930’lu yıllarda "Zener Kartları" isminde bir deste oluşturup bunu parapsikolojik algılamayı incelemek için kullanmaya karar verdiler.[6]

Destede, 5 tür şekilden oluşan kartların her birinden 5’er tane, yani toplamda 25 kart vardı. Karşılarındaki insanlardan, kartın ön yüzünü onlar görmeyecek şekilde tutarak, karttaki şeklin ne olduğunu tahmin etmeleri isteniyordu ve bu destedeki her bir kart için sırayla deneniyordu.

Önyüzünü görmediğiniz kartlardaki şekilleri tahmin edebilir misiniz?
Önyüzünü görmediğiniz kartlardaki şekilleri tahmin edebilir misiniz?
Handan Bozkurt

Zener ve Rhine, parapsikolojik algılamanın bir gerçek olduğu sonucuna ulaştıklarını açıkladılar. Basının karşısına 25 karttan 10'unu doğru tahmin eden birkaç insan çıkardılar. Bu insanların yüksek isabetli tahmin sayısını, yanlarındaki birkaç şahit de onaylıyordu.

Oysa istatistiksel olarak insanların %79'u, 3 ila 7 arasında doğru sayıda tahminde bulunmalıydı.[7] Bu insanlar gerçekten de duyu ötesi algılamaya mı sahipti?

Tüm Reklamları Kapat

Tabii ki hayır. Çoğu denemede insanların 5 civarında doğru tahminde bulunacağı istatistiksel bir gerçektir, ancak bazı denemelerde bazı insanların daha fazla doğru tahminde bulunacağı da istatistiksel bir gerçektir. Bir kişinin 25 karttan 15 ya da daha fazlasını doğru bilme olasılığı 90.000'de 1'dir. Yani eğer bu testi yeterince sayıda insana yeterince kez tekrarlarsanız, aralarından bazılarının nihayetinde bu skora ulaşması artık o kadar şaşırtıcı gelmeyecektir.

Zener kartları, kişilerin psişik güçlerini(!) ölçmekte kullanılırken
Zener kartları, kişilerin psişik güçlerini(!) ölçmekte kullanılırken
Prognostik Institut

O yüzden Zener ve Rhine bu "deneylerini" yıllar boyunca defalarca kez tekrarladığında, arada bir, bir insanı basının karşısına çıkarıp, “İşte bir parapsikolojik fenomen durumu. Bu insan, kartlardan tam 15’ini doğru tahmin etti. Açık bir fizik ötesi fenomen.” dediğinde ya da başka insanlar benzer söylemlerde bulunduğunda, bir daha düşünün.

Astroloji, Fal, Deprem Kâhinleri ve Diğer Sahtebilim Türleri

Benzer bir durumu astroloji, falcılık, deprem kâhinliği gibi sayısız sahtebilim türünde de görmekteyiz. Bilimsel hiçbir altyapısı olmayan, dolayısıyla herhangi bir tahmin veya öngörü gücüne sahip olmayan; ancak buna rağmen sanki belirli olayları önceden kestirme yeteneğine sahipmiş gibi davranan sahtebilim türlerinin ana yöntemi, "Hayatta Kalma Yanılgısı"nı iyi kullanmaktan ibarettir.

Bu gibi sahtebilimciler, sözde "kariyerleri" boyunca kişilere özel veya kitlelere uygun olacak çok sayıda iddiada bulunurlar. Tıpkı yatırım tavsiyesinde bulunulan örnekte geniş kitlelere farklı tahminlerde bulunmak gibi... Bunların neredeyse hiçbiri tutmaz, çünkü tutabilmesi için sistemli bir şekilde yapabilecekleri hiçbir analiz yöntemi yoktur. Ancak yeterince geniş bir kitleye, gerek Forer-Barnum Etkisi'ni takip edecek biçimde hazırlanmış yalanlar, gerekse de istatistiki olarak yeterince geniş ihtimalleri kapsayacak düzeyde uydurulan iddialar yayılacak olursa, bunlardan bir kısmının tutması olasılık matematiği dâhilinde elbette mümkündür.

Tüm Reklamları Kapat

Bu kişiler, kimi zaman tutmayan tahminlerini dijital ortamda (mesela Twitter'da) silerek, geriye sadece tutan tahminlerini bırakırlar. Böylece geri dönüp bakan biri, her iddialarının tuttuğunu sanarak bu kişilerden etkilenecek ve onlara para kaptıracaktır veya onlara prim yaptırarak geniş kitlelere erişmelerini sağlayacaklardır (örneğin deprem kâhinlerinin çoğu, tutmayan tahminlerini silerler).

Çoğu zamansa bu tür bir uğraşa girmelerine gerek bile kalmaz, çünkü zaten astroloji ve fal gibi şeylere inanan kişiler, o kadar da inanan kişiler değillerdir. Bir tahmin tutmazsa, "Aman canım ne bekliyorduk sanki, ne demişler, fala inanma ama falsız da kalma." derler. Tahmin tuttuğundaysa, "Ay nasıl bildi!" diyerek paylaşılır ve tutan az sayıda (ve çoğu zaman zaten herkese veya çok geniş kitlelere uyacak biçimde tasarlanmış) tahmin, popülerize edilir.

Yani sahtebilimciler, sadece doğal Hayatta Kalma Yanılgısı'ndan faydalanmazlar. Ek olarak, insanlar tarafından yaratılan yapay bir Hayatta Kalma Yanılgısı'ndan da beslenirler. Bu sayede, haksız bir başarı algısı yaratırlar ve bunun üzerinden gelir elde edebilirler.

Girişimciler, Milyonerler ve Milyarderler

Hayatta Kalma Yanılgısı'nın günlük yaşamımızda sık karşılaştığımız bir başka örneği de başarı ve başarılı insanlarla ilgili.

Tüm Reklamları Kapat

Bill Gates, Steve Jobs, ve Mark Zuckerberg'in üniversite eğitimlerini bitirmeden terk ettiklerini belki duydunuz. Eh, o zaman yüksek düzeyde bir başarı, teknik bir alanda olsa bile, üniversite mezuniyeti gerektiriyor olmamalı. Bu durumda yapmanız gereken şey, üniversite okurken parlak fikir bulup, tüm zamanınızı ve enerjinizi bu fikri uygulamaya geçirmek için uğraşmak olmalı, yani başarılı olmak için okulu bırakmalısınız… Öyle mi acaba? Peki ya aynı amaçla okulu bırakıp hayatı boyunca pişmanlık yaşayan, adını bile bilmediğimiz bir sürü insan?

Üniversiteyi yarıda bırakmış çok başarılı iki insan: Siz de mi bırakmalısınız?
Üniversiteyi yarıda bırakmış çok başarılı iki insan: Siz de mi bırakmalısınız?
GeekWire

Siz, üniversite mezunu olmayan ve şimdi işsiz kalan ya da kötü koşullarda çalışan bu sayısız insanı medyada okuyup durmuyorsunuz, siz sadece aynı yola girip başarılı, hatta çok başarılı olanları duyuyorsunuz. Siz, hayatta kalanların öykülerini dinliyorsunuz.

İdealleri için her şeyi göze almış, hiç yılmamış, eleştirilere kulak tıkamış, kararlılığından vazgeçmemiş ve başarısız olmuş insanlar TED konuşmacısı ya da yaşam koçu olmuyor.

Kaç girişimci bir milyonerden fikir almak, tavsiyelerini dinlemek istemez? Peki onunla aynı şeyleri uygulayıp başarısız olmuş çoğunluğun tavsiyelerini kim dinlemek ister?

Tüm Reklamları Kapat

Yılmadan merdivenlerden çıkmış birisi: Başarısı kendinden mi kaynaklanıyor, şanslı bir hayatı olmasından mı?
Yılmadan merdivenlerden çıkmış birisi: Başarısı kendinden mi kaynaklanıyor, şanslı bir hayatı olmasından mı?
roarmedia

Çok zengin bir sürü insanın biyografilerine, yaptıkları sıra dışı şeylere, normların dışında kalan tercihlerine ya da alışkanlıklarına bakıyoruz. Ya başarıları bunlar nedeniyle değil de, tam tersi, bunlara rağmen oluşmuşsa? Üniversiteyi bırakan bir multimilyoner, bu yüzden değil, buna rağmen başarılı olmuşsa? Çoğu başarı durumunda kişinin bağlantıları (akrabalar başta olmak üzere sosyal çevresi), şans, sosyoekonomik geçmiş gibi değişkenler oldukça etkilidir. Bu yüzden yüksek statü ya da çok para sahibi insanların sizlere hayatta daha başarılı olmanız için verdikleri tavsiyeleri de zihninizin bir yanında hep şüpheyle karşılamalısınız.

Evinizdeki Çiçekler

Baştaki örneği bu kapsamda değerlendirelim. Sokakta, en olmadık yerlerde bile türlü bitkilerin hayatta kalabilmesinin nedeni nedir?

Aslında sayısız bitki, sokakta hayatta kalamayıp ölüyor. Belirli bir konumdaki tüm olumsuz koşullara karşı (egzoz dumanı, üzerine basılmalar, yetersiz güneş ışığı vb.) hayatta kalabilen “seçkin” bir azınlığı görüyorsunuz sadece. Bu seçkin azınlık, çevresindeki koşullara en uygun şekilde uyum sağlayabilmiş şanslı bir azınlık.

Evinize aldığınız çiçek ise, rastgele bir çiçek. Eğer sokaktaki her 100 tohumdan sadece 1 tanesi hayatta kalabiliyorsa, sizin saksınızda yetiştirmeye çalıştığınız, o 100 tanesi arasından rastgele bir tanesi sadece... Evinizdeki tüm o özen olmasaydı, muhtemelen hayatta kalma süresi çok daha az olacaktı.

Tüm Reklamları Kapat

Trafik Kazaları ve Kanser

Bu arada "Hayatta Kalma Yanılgısı"ndaki ifade, yani “Hayatta Kalma” sizi yanıltmasın. Kavramın asıl işaret ettiği şey, görünür olanlardan yola çıkarak, genellemelere ulaşma yanılgımızdır.

Örneğin size, trafik kazası geçirmiş insanlarda kanser tanısı alma olasılığının kaza geçirmeyenlerden daha yüksek olduğunu söylesek... Bu nasıl olur?

Şöyle ki: Trafik kazası geçirip hastaneye kaldırılan insanlara bir sürü tıbbi tetkik yapılır. Bu tetkikler de kişide halihazırda mevcut olan kanser başlangıcının ya da sürecinin ölçülebilmesini, gözlemlenebilmesini sağlar. Yani asıl mesele trafik kazası geçirmek değil, bir şekilde hastaneye gidip türlü tetkiklerden geçme sürecinizdir.

Beklenen Ömür Süresi

Bu kadar açıklama ve örnekten sonra artık muhakemenizi bu hatalı çıkarım türünden muaf kıldığınızı düşünüyor musunuz?

Tüm Reklamları Kapat

Peki, bir deneme yapalım öyleyse: Herhangi bir ülkede ortalama yaşam süresi 82 yıl ise, 72 yaşında bir insanın ortalama kaç yıl daha yaşamasını beklersiniz? Yanlış cevap: 10 yıl. Doğru cevap: 15.5 yıl!

Bu örnekler ABD’ye ilişkin gerçek istatistiklere dayanıyor.[8] Hatalı düşünmenizin nedenini bulabildiniz mi? 82 yıllık tahmini yaşam süresi, yeni doğmuş bir bebeğe aittir. Ortalama 82 yıllık bir yaşam süresi hesabında kullanılan birçok veri, erken yaşlardaki bir sürü ölümü de içeriyor. Oysa 72 yaşındaki bir insanın önünde yaşamak için ortalama 15.5 yıl daha var. Hatta 82 yaşındaki bir insanın önünde ortalama 9 yıl daha var!

Kaldı ki, ortalama ömrün 82 yıl olduğu bir ülkede 82 yaşındaki bir insanın önünde ortalama kaç yıl daha vardır diye soruyu değiştirseydik, muhtemelen sıfır demeyecektiniz. Haydi dediniz diyelim, 87 yaş için -5 mi diyecektiniz?

Sonuç

Winston Churchill'e atfedilen (ama ondan çok önce birçok versiyonu söylenmiş olan) meşhur, "Tarih, kazananlar tarafından yazılır." sözü Hayatta Kalma Yanılgısı'nı güzel bir şekilde özetliyor: Bizim algılarımız, hayatta kalan örnekler tarafından oluşturulur – bu hayatta kalan örnekler, birçok kez gerçeği tam olarak yansıtmasa bile. Ama Churchill'in de işaret ettiği gibi tarih, kazananların yazdıklarından ibaret değildir ve onların seçici tavırları, gerçeği rahatlıkla gizleyebilir.

Tüm Reklamları Kapat

Yaşam da böyledir. Günümüzde yaşayan canlıların şu anki doğa şartlarına kusursuz gibi gözüken uyumları, onların ata popülasyonları içerisinden milyonlarca yıldır en uyumluların seçilmesinin bir ürünüdür. Halbuki evrim tarihi, yok oluşlar tarihi gibidir: Günümüzde yaşayan her 1 tür için 100'den fazla tür elenerek yok olmuştur. Biz, sadece arta kalan seçkin türleri görmekteyiz.

Farklı olay, durum, süreç ve nesneler arasında ilişki kurma yeteneği zekâmızın yüksek düzeyde bir ürünüdür. Ancak bu "ürün", hatadan muaf değildir. Biz, geniş bir kitleye ilişkin çıkarımlarda bulunurken o kitlenin sadece gördüğümüz örneklerini ele alma, görmediklerimizi ya da o anda varlığını yitirmiş olanları dikkate almama eğilimindeyiz. Biz, bir arada olan şeylerde, hatta tesadüflerde bile ilişkisellik görme eğilimindeyiz. Bu yüzden yapmamız gereken zekâmıza, kendi çıkarım becerilerimize güvenmekten çok, kendi düşünce sürecimizi sürekli sorgulamak ve gerçek bilgiye ulaşmak için kendi kanaatlerimize değil, bilime güvenmektir.

Alıntı Yap
Okundu Olarak İşaretle
Evrim Ağacı Akademi: Mantık Hataları, Bilişsel Önyargılar ve Safsatalar Yazı Dizisi

Bu yazı, Mantık Hataları, Bilişsel Önyargılar ve Safsatalar yazı dizisinin 53. yazısıdır. Bu yazı dizisini okumaya, serinin 1. yazısı olan "Tartışma Nedir? Münazara Yapmanın Önemi Nedir? Tartışmalarda Bilimsel Argümanlar Nasıl Üretilir?" başlıklı makalemizden başlamanızı öneririz.

Yazı dizisi içindeki ilerleyişinizi kaydetmek için veya kayıt olun.

EA Akademi Hakkında Bilgi Al
55
Paylaş
Sonra Oku
Notlarım
Yazdır / PDF Olarak Kaydet
Bize Ulaş
Yukarı Zıpla

İçeriklerimizin bilimsel gerçekleri doğru bir şekilde yansıtması için en üst düzey çabayı gösteriyoruz. Gözünüze doğru gelmeyen bir şey varsa, mümkünse güvenilir kaynaklarınızla birlikte bize ulaşın!

Bu içeriğimizle ilgili bir sorunuz mu var? Buraya tıklayarak sorabilirsiniz.

İçerikle İlgili Sorular
Soru & Cevap Platformuna Git
Bu İçerik Size Ne Hissettirdi?
  • Tebrikler! 44
  • İnanılmaz 20
  • Muhteşem! 15
  • Merak Uyandırıcı! 12
  • Mmm... Çok sapyoseksüel! 9
  • Bilim Budur! 5
  • Umut Verici! 2
  • Güldürdü 1
  • Üzücü! 0
  • Grrr... *@$# 0
  • İğrenç! 0
  • Korkutucu! 0
Kaynaklar ve İleri Okuma
  • ^ K. Milkman. The Perils Of “Survivorship Bias”. (11 Şubat 2020). Alındığı Tarih: 21 Mayıs 2021. Alındığı Yer: Scientific American | Arşiv Bağlantısı
  • ^ D. Shadrake. Ww1: Combat Helmet Technology - The Brodie Steel Helmet. (16 Haziran 2014). Alındığı Tarih: 21 Mayıs 2021. Alındığı Yer: Engineering and Technology | Arşiv Bağlantısı
  • ^ J. Quinn. (Araştırma Raporu, 2020). Survivorship Bias. Not: https://surgery.rnsh.org/research-guide/pdfs/4.5%20Survivorship%20bias-%20Research%20Guide%20f2%20v101120.pdf.
  • ^ A. Wald. (Araştırma Raporu, 1943). A Reprint Of 'A Method Of Estimating Plane Vulnerability Based On Damage Of Survivors'. Not: https://apps.dtic.mil/dtic/tr/fulltext/u2/a091073.pdf.
  • ^ Cicero (Der. H. Rackham). (1933). On The Nature Of The Gods (De Natura Deorum). ISBN: 978-0674992962. Yayınevi: Harvard University Press.
  • ^ N. Joyce. (2008). Especially Intriguing. Monitor on Psychology, sf: 20. | Arşiv Bağlantısı
  • ^ M. Shermer. Deviations: A Skeptical Investigation Of Edgar Cayce's Association For Research And Enlightenment. (21 Mayıs 2021). Alındığı Tarih: 21 Mayıs 2021. Alındığı Yer: Skeptic | Arşiv Bağlantısı
  • ^ IRS. Publication 590-B (2020), Distributions From Individual Retirement Arrangements (Iras). (21 Mayıs 2021). Alındığı Tarih: 21 Mayıs 2021. Alındığı Yer: IRS | Arşiv Bağlantısı
Tüm Reklamları Kapat

Evrim Ağacı'na her ay sadece 1 kahve ısmarlayarak destek olmak ister misiniz?

Şu iki siteden birini kullanarak şimdi destek olabilirsiniz:

kreosus.com/evrimagaci | patreon.com/evrimagaci

Çıktı Bilgisi: Bu sayfa, Evrim Ağacı yazdırma aracı kullanılarak 30/03/2023 14:56:42 tarihinde oluşturulmuştur. Evrim Ağacı'ndaki içeriklerin tamamı, birden fazla editör tarafından, durmaksızın elden geçirilmekte, güncellenmekte ve geliştirilmektedir. Dolayısıyla bu çıktının alındığı tarihten sonra yapılan güncellemeleri görmek ve bu içeriğin en güncel halini okumak için lütfen şu adrese gidiniz: https://evrimagaci.org/s/10507

İçerik Kullanım İzinleri: Evrim Ağacı'ndaki yazılı içerikler orijinallerine hiçbir şekilde dokunulmadığı müddetçe izin alınmaksızın paylaşılabilir, kopyalanabilir, yapıştırılabilir, çoğaltılabilir, basılabilir, dağıtılabilir, yayılabilir, alıntılanabilir. Ancak bu içeriklerin hiçbiri izin alınmaksızın değiştirilemez ve değiştirilmiş halleri Evrim Ağacı'na aitmiş gibi sunulamaz. Benzer şekilde, içeriklerin hiçbiri, söz konusu içeriğin açıkça belirtilmiş yazarlarından ve Evrim Ağacı'ndan başkasına aitmiş gibi sunulamaz. Bu sayfa izin alınmaksızın düzenlenemez, Evrim Ağacı logosu, yazar/editör bilgileri ve içeriğin diğer kısımları izin alınmaksızın değiştirilemez veya kaldırılamaz.

Tüm Reklamları Kapat
Keşfet
Akış
İçerikler
Sosyal
Gündem
Amerika Birleşik Devletleri
Doktor
Sanat
Tümör
Çağ
Göz
Kuyruk
Hasta
Biyocoğrafya
Makine
Yaşam
Evrim Ağacı Duyurusu
İmmünoloji
Çevre
Yapay Zeka
Beslenme Davranışları
Hamile
Kadın
Doğal Seçilim
Yemek
İnsanlar
Neandertal
Bağırsak
Radyasyon
Fotosentez
Aklımdan Geçen
Komünite Seç
Aklımdan Geçen
Fark Ettim ki...
Bugün Öğrendim ki...
İşe Yarar İpucu
Bilim Haberleri
Hikaye Fikri
Video Konu Önerisi
Başlık
Gündem
Kafana takılan neler var?
Bağlantı
Kurallar
Komünite Kuralları
Bu komünite, aklınızdan geçen düşünceleri Evrim Ağacı ailesiyle paylaşabilmeniz içindir. Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Bilim kimliğinizi önceleyin.
Evrim Ağacı bir bilim platformudur. Dolayısıyla aklınızdan geçen her şeyden ziyade, bilim veya yaşamla ilgili olabilecek düşüncelerinizle ilgileniyoruz.
2
Propaganda ve baskı amaçlı kullanmayın.
Herkesin aklından her şey geçebilir; fakat bu platformun amacı, insanların belli ideolojiler için propaganda yapmaları veya başkaları üzerinde baskı kurma amacıyla geliştirilmemiştir. Paylaştığınız fikirlerin değer kattığından emin olun.
3
Gerilim yaratmayın.
Gerilim, tersleme, tahrik, taciz, alay, dedikodu, trollük, vurdumduymazlık, duyarsızlık, ırkçılık, bağnazlık, nefret söylemi, azınlıklara saldırı, fanatizm, holiganlık, sloganlar yasaktır.
4
Değer katın; hassas konulardan ve öznel yoruma açık alanlardan uzak durun.
Bu komünitenin amacı okurlara hayatla ilgili keyifli farkındalıklar yaşatabilmektir. Din, politika, spor, aktüel konular gibi anlık tepkilere neden olabilecek konulardaki tespitlerden kaçının. Ayrıca aklınızdan geçenlerin Türkiye’deki bilim komünitesine değer katması beklenmektedir.
5
Cevap hakkı doğurmayın.
Bu platformda cevap veya yorum sistemi bulunmamaktadır. Dolayısıyla aklınızdan geçenlerin, tespit edilebilir kişilere cevap hakkı doğurmadığından emin olun.
Gönder
Ekle
Soru Sor
Daha Fazla İçerik Göster
Evrim Ağacı'na Destek Ol
Evrim Ağacı'nın %100 okur destekli bir bilim platformu olduğunu biliyor muydunuz? Evrim Ağacı'nın maddi destekçileri arasına katılarak Türkiye'de bilimin yayılmasına güç katmak için hemen buraya tıklayın.
Popüler Yazılar
30 gün
90 gün
1 yıl
EA Akademi
Evrim Ağacı Akademi (ya da kısaca EA Akademi), 2010 yılından beri ürettiğimiz makalelerden oluşan ve kendi kendinizi bilimin çeşitli dallarında eğitebileceğiniz bir çevirim içi eğitim girişimi! Evrim Ağacı Akademi'yi buraya tıklayarak görebilirsiniz. Daha fazla bilgi için buraya tıklayın.
Etkinlik & İlan
Bilim ile ilgili bir etkinlik mi düzenliyorsunuz? Yoksa bilim insanlarını veya bilimseverleri ilgilendiren bir iş, staj, çalıştay, makale çağrısı vb. bir duyurunuz mu var? Etkinlik & İlan Platformumuzda paylaşın, milyonlarca bilimsevere ulaşsın.
Podcast
Evrim Ağacı'nın birçok içeriğinin profesyonel ses sanatçıları tarafından seslendirildiğini biliyor muydunuz? Bunların hepsini Podcast Platformumuzda dinleyebilirsiniz. Ayrıca Spotify, iTunes, Google Podcast ve YouTube bağlantılarını da bir arada bulabilirsiniz.
Yazı Geçmişi
Okuma Geçmişi
Notlarım
İlerleme Durumunu Güncelle
Okudum
Sonra Oku
Not Ekle
Kaldığım Yeri İşaretle
Göz Attım

Evrim Ağacı tarafından otomatik olarak takip edilen işlemleri istediğin zaman durdurabilirsin.
[Site ayalarına git...]

Filtrele
Listele
Bu yazıdaki hareketlerin
Devamını Göster
Filtrele
Listele
Tüm Okuma Geçmişin
Devamını Göster
0/10000
Alıntı Yap
Evrim Ağacı Formatı
APA7
MLA9
Chicago
F. Birinci. Hayatta Kalma Yanılgısı: Göremediklerimiz, Bize Neler Anlatıyor?. (21 Mayıs 2021). Alındığı Tarih: 30 Mart 2023. Alındığı Yer: https://evrimagaci.org/s/10507
Birinci, F. (2021, May 21). Hayatta Kalma Yanılgısı: Göremediklerimiz, Bize Neler Anlatıyor?. Evrim Ağacı. Retrieved March 30, 2023. from https://evrimagaci.org/s/10507
F. Birinci. “Hayatta Kalma Yanılgısı: Göremediklerimiz, Bize Neler Anlatıyor?.” Edited by Fatih Birinci. Evrim Ağacı, 21 May. 2021, https://evrimagaci.org/s/10507.
Birinci, Fatih. “Hayatta Kalma Yanılgısı: Göremediklerimiz, Bize Neler Anlatıyor?.” Edited by Fatih Birinci. Evrim Ağacı, May 21, 2021. https://evrimagaci.org/s/10507.

Göster

Şifremi unuttum Üyelik Aktivasyonu

Göster

Şifrenizi mi unuttunuz? Lütfen e-posta adresinizi giriniz. E-posta adresinize şifrenizi sıfırlamak için bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Eğer aktivasyon kodunu almadıysanız lütfen e-posta adresinizi giriniz. Üyeliğinizi aktive etmek için e-posta adresinize bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Close
Geri Bildirim Gönder
Paylaş
Reklamsız Deneyim

Evrim Ağacı'ndaki reklamları, bütçenize uygun bir şekilde, kendi seçtiğiniz bir süre boyunca kapatabilirsiniz. Tek yapmanız gereken, kaç ay boyunca kapatmak istediğinizi aşağıdaki kutuya girip tek seferlik ödemenizi tamamlamak:

10₺/ay
x
ay
= 30
3 Aylık Reklamsız Deneyimi Başlat
Evrim Ağacı'nda ücretsiz üyelik oluşturan ve sitemizi üye girişi yaparak kullanan kullanıcılarımızdaki reklamların %50 daha az olduğunu, Kreosus/Patreon/YouTube destekçilerimizinse sitemizi tamamen reklamsız kullanabildiğini biliyor muydunuz? Size uygun seçeneği aşağıdan seçebilirsiniz:
Evrim Ağacı Destekçilerine Katıl
Zaten Kreosus/Patreon/Youtube Destekçisiyim
Reklamsız Deneyim
Kreosus

Kreosus'ta her 10₺'lik destek, 1 aylık reklamsız deneyime karşılık geliyor. Bu sayede, tek seferlik destekçilerimiz de, aylık destekçilerimiz de toplam destekleriyle doğru orantılı bir süre boyunca reklamsız deneyim elde edebiliyorlar.

Kreosus destekçilerimizin reklamsız deneyimi, destek olmaya başladıkları anda devreye girmektedir ve ek bir işleme gerek yoktur.

Patreon

Patreon destekçilerimiz, destek miktarından bağımsız olarak, Evrim Ağacı'na destek oldukları süre boyunca reklamsız deneyime erişmeyi sürdürebiliyorlar.

Patreon destekçilerimizin Patreon ile ilişkili e-posta hesapları, Evrim Ağacı'ndaki üyelik e-postaları ile birebir aynı olmalıdır. Patreon destekçilerimizin reklamsız deneyiminin devreye girmesi 24 saat alabilmektedir.

YouTube

YouTube destekçilerimizin hepsi otomatik olarak reklamsız deneyime şimdilik erişemiyorlar ve şu anda, YouTube üzerinden her destek seviyesine reklamsız deneyim ayrıcalığını sunamamaktayız. YouTube Destek Sistemi üzerinde sunulan farklı seviyelerin açıklamalarını okuyarak, hangi ayrıcalıklara erişebileceğinizi öğrenebilirsiniz.

Eğer seçtiğiniz seviye reklamsız deneyim ayrıcalığı sunuyorsa, destek olduktan sonra YouTube tarafından gösterilecek olan bağlantıdaki formu doldurarak reklamsız deneyime erişebilirsiniz. YouTube destekçilerimizin reklamsız deneyiminin devreye girmesi, formu doldurduktan sonra 24 saat alabilmektedir.

Diğer Platformlar

Bu 3 platform haricinde destek olan destekçilerimize ne yazık ki reklamsız deneyim ayrıcalığını sunamamaktayız. Destekleriniz sayesinde sistemlerimizi geliştirmeyi sürdürüyoruz ve umuyoruz bu ayrıcalıkları zamanla genişletebileceğiz.

Giriş yapmayı unutmayın!

Reklamsız deneyim için, maddi desteğiniz ile ilişkilendirilmiş olan Evrim Ağacı hesabınıza yapmanız gerekmektedir. Giriş yapmadığınız takdirde reklamları görmeye devam edeceksinizdir.

Destek Ol

Devamını Oku
Evrim Ağacı Uygulamasını
İndir
Chromium Tabanlı Mobil Tarayıcılar (Chrome, Edge, Brave vb.)
İlk birkaç girişinizde zaten tarayıcınız size uygulamamızı indirmeyi önerecek. Önerideki tuşa tıklayarak uygulamamızı kurabilirsiniz. Bu öneriyi, yukarıdaki videoda görebilirsiniz. Eğer bu öneri artık gözükmüyorsa, Ayarlar/Seçenekler (⋮) ikonuna tıklayıp, Uygulamayı Yükle seçeneğini kullanabilirsiniz.
Chromium Tabanlı Masaüstü Tarayıcılar (Chrome, Edge, Brave vb.)
Yeni uygulamamızı kurmak için tarayıcı çubuğundaki kurulum tuşuna tıklayın. "Yükle" (Install) tuşuna basarak kurulumu tamamlayın. Dilerseniz, Evrim Ağacı İleri Web Uygulaması'nı görev çubuğunuza sabitleyin. Uygulama logosuna sağ tıklayıp, "Görev Çubuğuna Sabitle" seçeneğine tıklayabilirsiniz. Eğer bu seçenek gözükmüyorsa, tarayıcının Ayarlar/Seçenekler (⋮) ikonuna tıklayıp, Uygulamayı Yükle seçeneğini kullanabilirsiniz.
Safari Mobil Uygulama
Sırasıyla Paylaş -> Ana Ekrana Ekle -> Ekle tuşlarına basarak yeni mobil uygulamamızı kurabilirsiniz. Bu basamakları görmek için yukarıdaki videoyu izleyebilirsiniz.

Daha fazla bilgi almak için tıklayın

Önizleme
Görseli Kaydet
Sıfırla
Vazgeç
Ara
Moderatöre Bildir

Raporlama sisteminin amacı, platformu uygunsuz biçimde kullananların önüne geçmektir. Lütfen bir içeriği, sadece düşük kaliteli olduğunu veya soruya cevap olmadığını düşündüğünüz raporlamayınız; bu raporlar kabul edilmeyecektir. Bunun yerine daha kaliteli cevapları kendiniz girmeye çalışın veya size sunulan (oylama gibi) diğer araçlar ile daha kaliteli cevaplara teşvik edin. Kalitesiz bulduğunuz içerikleri eleyebileceğiniz, kalitelileri daha ön plana çıkarabileceğiniz yeni araçlar geliştirmekteyiz.

Kural İhlali Seç
Öncül Ekle
Sonuç Ekle
Mantık Hatası Seç
Kural İhlali Seç
Soru Sor
Aşağıdaki "Soru" kutusunu sadece soru sormak için kullanınız. Bu kutuya soru formatında olmayan hiçbir cümle girmeyiniz. Sorunuzla ilgili ek bilgiler vermek isterseniz, "Açıklama" kısmına girebilirsiniz. Soru kısmının soru cümlesi haricindeki kullanımları sorunuzun silinmesine ve UP kaybetmenize neden olabilir.
Görsel Ekle
Kurallar
Platform Kuralları
Bu platform, aklınıza takılan soruları sorabilmeniz ve diğerlerinin sorularını yanıtlayabilmeniz içindir. Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Gerçekten soru sorun, imâdan ve yüklü sorulardan kaçının.
Sorularınızın amacı nesnel olarak gerçeği öğrenmek veya fikir almak olmalıdır. Şahsi kanaatinizle ilgili mesaj vermek için kullanmayın; yüklü soru sormayın.
2
Bilim kimliğinizi kullanın.
Evrim Ağacı bir bilim platformudur. Dolayısıyla sorular ve cevaplar, bilimsel perspektifi yansıtmalıdır. Geçerli bilimsel kaynaklarla doğrulanamayan bilgiler veya reklamlar silinebilir.
3
Düzgün ve insanca iletişim kurun.
Gerilim, tersleme, tahrik, taciz, alay, dedikodu, trollük, vurdumduymazlık, duyarsızlık, ırkçılık, bağnazlık, nefret söylemi, azınlıklara saldırı, fanatizm, holiganlık, sloganlar yasaktır.
4
Sahtebilimi desteklemek yasaktır.
Sahtebilim kategorisi altında konuyla ilgili sorular sorabilirsiniz; ancak bilimsel geçerliliği bulunmayan sahtebilim konularını destekleyen sorular veya cevaplar paylaşmayın.
5
Türkçeyi düzgün kullanın.
Şair olmanızı beklemiyoruz; ancak yazdığınız içeriğin anlaşılır olması ve temel düzeyde yazım ve dil bilgisi kurallarına uyması gerekmektedir.
Soru Ara
Aradığınız soruyu bulamadıysanız buraya tıklayarak sorabilirsiniz.
Alıntı Ekle
Eser Ekle
Kurallar
Platform Kuralları
Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Formu olabildiğince eksiksiz doldurun.
Girdiğiniz sözün/alıntının kaynağı ne kadar açıksa o kadar iyi. Açıklama kısmına kitabın sayfa sayısını veya filmin saat/dakika/saniye bilgisini girebilirsiniz.
2
Anonimden kaçının.
Bazı sözler/alıntılar anonim olabilir. Fakat sözün anonimliğini doğrulamaksızın, bilmediğiniz her söze/alıntıya anonim yazmayın. Bu tür girdiler silinebilir.
3
Kaynağı araştırın ve sorgulayın.
Sayısız söz/alıntı, gerçekte o sözü hiçbir zaman söylememiş/yazmamış kişilere, hatalı bir şekilde atfediliyor. Paylaşımınızın site geneline yayılabilmesi için kaliteli kaynaklar kullanın ve kaynaklarınızı sorgulayın.
4
Ofansif ve entelektüel düşünceden uzak sözler yasaktır.
Gerilim, tersleme, tahrik, taciz, alay, dedikodu, trollük, vurdumduymazlık, duyarsızlık, ırkçılık, bağnazlık, nefret söylemi, azınlıklara saldırı, fanatizm, holiganlık, sloganlar yasaktır.
5
Sözlerinizi tırnak (") içine almayın.
Sistemimiz formatı otomatik olarak ayarlayacaktır.
Gönder
Tavsiye Et
Aşağıdaki kutuya, [ESER ADI] isimli [KİTABI/FİLMİ] neden tavsiye ettiğini girebilirsin. Ne kadar detaylı ve kapsamlı bir analiz yaparsan, bu eseri [OKUMAK/İZLEMEK] isteyenleri o kadar doğru ve fazla bilgilendirmiş olacaksın. Tavsiyenin sadece negatif içerikte olamayacağını, eğer bu sistemi kullanıyorsan tavsiye ettiğin içeriğin pozitif taraflarından bahsetmek zorunda olduğunu lütfen unutma. Yapıcı eleştiri hakkında daha fazla bilgi almak için burayı okuyabilirsin.
Kurallar
Platform Kuralları
Bu platform; okuduğunuz kitaplara, izlediğiniz filmlere/belgesellere veya takip ettiğiniz YouTube kanallarına yönelik tavsiylerinizi ve/veya yapıcı eleştirel fikirlerinizi girebilmeniz içindir. Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Önceliğimiz pozitif tavsiyelerdir.
Bu platformu, beğenmediğiniz eserleri yermek için değil, beğendiğiniz eserleri başkalarına tanıtmak için kullanmaya öncelik veriniz. Sadece negatif girdileri olduğu tespit edilenler platformdan geçici veya kalıcı olarak engellenebilirler.
2
Tavsiyenizin içeriği sadece negatif olamaz.
Tavsiye yazdığınız eserleri olabildiğince objektif bir gözlükle anlatmanız beklenmektedir. Dolayısıyla bir eseri beğenmediyseniz bile, tavsiyenizde eserin pozitif taraflarından da bahsetmeniz gerekmektedir.
3
Negatif eleştiriler yapıcı olmak zorundadır.
Eğer tavsiyenizin ana tonu negatif olacaksa, tüm eleştirileriniz yapıcı nitelikte olmak zorundadır. Yapıcı bir tarafı olmayan veya tamamen yıkıcı içerikte olan eleştiriler silinebilir ve yazarlar geçici veya kalıcı olarak engellenebilirler.
4
Düzgün ve insanca iletişim kurun.
Gerilim, tersleme, tahrik, taciz, alay, dedikodu, trollük, vurdumduymazlık, duyarsızlık, ırkçılık, bağnazlık, nefret söylemi, azınlıklara saldırı, fanatizm, holiganlık, sloganlar yasaktır.
5
Türkçeyi düzgün kullanın.
Şair olmanızı beklemiyoruz; ancak yazdığınız içeriğin anlaşılır olması ve temel düzeyde yazım ve dil bilgisi kurallarına uyması gerekmektedir.
Eser Ara
Aradığınız eseri bulamadıysanız buraya tıklayarak ekleyebilirsiniz.
Tür Ekle
Üst Takson Seç
Kurallar
Platform Kuralları
Bu platform, yaşamış ve yaşayan bütün türleri filogenetik olarak sınıflandırdığımız ve tanıttığımız Yaşam Ağacı projemize, henüz girilmemiş taksonları girebilmeniz için geliştirdiğimiz bir platformdur. Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Takson adlarını doğru yazdığınızdan emin olun.
Taksonların sadece ilk harfleri büyük yazılmalıdır. Latince tür adlarında, cins adının ilk harfi büyük, diğer bütün harfler küçük olmalıdır (Örn: Canis lupus domesticus). Türkçe adlarda da sadece ilk harf büyük yazılmalıdır (Örn: Evcil köpek).
2
Taksonlar arası bağlantıları doğru girin.
Girdiğiniz taksonun üst taksonunu girmeniz zorunludur. Eğer üst takson yoksa, mümkün olduğunca öncelikle üst taksonları girmeye çalışın; sonrasında daha alt taksonları girin.
3
Birden fazla kaynaktan kontrol edin.
Mümkün olduğunca ezbere iş yapmayın, girdiğiniz taksonların isimlerinin birden fazla kaynaktan kontrol edin. Alternatif (sinonim) takson adlarını girmeyi unutmayın.
4
Tekrara düşmeyin.
Aynı taksonu birden fazla defa girmediğinizden emin olun. Otomatik tamamlama sistemimiz size bu konuda yardımcı olacaktır.
5
Mümkünse, takson tanıtım yazısı (Taksonomi yazısı) girin.
Bu araç sadece taksonları sisteme girmek için geliştirilmiştir. Dolayısıyla taksonlara ait minimal bilgiye yer vermektedir. Evrim Ağacı olarak amacımız, taksonlara dair detaylı girdilerle bu projeyi zenginleştirmektir. Girdiğiniz türü daha kapsamlı tanıtmak için Taksonomi yazısı girin.
Gönder
Tür Gözlemi Ekle
Tür Seç
Fotoğraf Ekle
Kurallar
Platform Kuralları
Bu platform, bizzat gözlediğiniz türlerin fotoğraflarını paylaşabilmeniz için geliştirilmiştir. Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Net ve anlaşılır görseller yükleyin.
Her zaman bir türü kusursuz netlikte fotoğraflamanız mümkün olmayabilir; ancak buraya yüklediğiniz fotoğraflardaki türlerin özellikle de vücut deseni gibi özelliklerinin rahatlıkla ayırt edilecek kadar net olması gerekmektedir.
2
Özgün olun, telif ihlali yapmayın.
Yüklediğiniz fotoğrafların telif hakları size ait olmalıdır. Başkası tarafından çekilen fotoğrafları yükleyemezsiniz. Wikimedia gibi açık kaynak organizasyonlarda yayınlanan telifsiz fotoğrafları yükleyebilirsiniz.
3
Paylaştığınız fotoğrafların telif hakkını isteyemezsiniz.
Yüklediğiniz fotoğraflar tamamen halka açık bir şekilde, sınırsız ve süresiz kullanım izniyle paylaşılacaktır. Bu fotoğraflar nedeniyle Evrim Ağacı’ndan telif veya ödeme talep etmeniz mümkün olmayacaktır. Kendi fotoğraflarınızı başka yerlerde istediğiniz gibi kullanabilirsiniz.
4
Etik kurallarına uyun.
Yüklediğiniz fotoğrafların uygunsuz olmadığından ve başkalarının haklarını ihlâl etmediğinden emin olun.
5
Takson teşhisini doğru yapın.
Yaptığınız gözlemler, spesifik taksonlarla ilişkilendirilmektedir. Takson teşhisini doğru yapmanız beklenmektedir. Taksonu bilemediğinizde, olabildiğince genel bir taksonla ilişkilendirin; örneğin türü bilmiyorsanız cins ile, cinsi bilmiyorsanız aile ile, aileyi bilmiyorsanız takım ile, vs.
Gönder
Tür Ara
Aradığınız türü bulamadıysanız buraya tıklayarak ekleyebilirsiniz.