Evrim Rastgele Bir Süreç mi? Evrimsel Süreçte Yeni Özellikler Tamamen Rastgele mi Ortaya Çıkar?

Daha önce şu lâfı duydunuz mu:

İnsan gözü gibi karmaşık ve güzel bir şeyin evrim gibi rastgele bir süreç sonucu oluşmasına inanamıyorum."

Peki ya şu tür bir lâfı:

Hücrenin hassas bir şekilde ayarlanmış ve mükemmel karmaşıklıktaki bir nanofabrika gibi çalışan karmaşık moleküler mekanizmasının tesadüfen ortaya çıkmış olması mantıksız görünüyor.

Bu konuda üretilen temel argümanlar, genellikle şu şekildedir:

• 1. Öncül: Vücut ve beyindeki bu karmaşık, organize ve fonksiyonel bölümler kesinlikle tesadüfen ortaya çıkmış olamaz.
• 2. Öncül: Evrim, tesadüfi bir süreçtir.
• Sonuç: Bu sebeple beyin ve vücudun bu karmaşık bölümleri, evrim sonucu oluşamaz.

Bu argümanın en büyük hatası, 2. öncülün tamamen yanlış olmasıdır. Evrim, şansa bağlı ilerleyen, tesadüfi bir süreç değildir. Bu, sadece yaygın bir yanılgıdan ibarettir.^[1]

Evrimin 2 Adımı

Bu yanılgının nedenini anlamak için, evrimi iki adıma ayırabiliriz:

• 1. Adım: Mutasyon. Bu adım, popülasyona yeni genetik varyantlar kazandırır.
• 2. Adım: Doğal Seçilim. Bu adımda oluşan yeni genetik varyantların bazıları bir sonraki jenerasyona geçerken bazıları geçemez.

Bu, gerçekte evrim sürecinin oldukça basitleştirilmiş bir halidir. Gerçekte, çeşitliliğin tek yolu mutasyonlar değildir; seçilimin de tek yöntemi Doğal Seçilim değildir; ancak bu ikili, bu yazının amaçları için yeterli olacaktır.

1. Adım: Mutasyonlar Rastgeledir.

Evet, mutasyonlar rastgeledir. Mutasyonlar, türün gelecekte ihtiyaç duyabileceği şeyleri tahmin edemez.

Mutasyonlar, organizmanın içinde bulunduğu koşullardan büyük oranda bağımsız olarak, körlemesine meydana gelirler. En nihayetinde "mutasyon" dediğimiz şey, organizmanın genomunda meydana gelen beklenmedik değişimlerdir. Bu değişimler, mutasyona sebep olan ve "mutajen" adı verilen kimyasallardan, hücre içindeki kusurlardan kaynaklı gen kopyalama hatalarından veya uzaydan Dünya'ya gelen (ve Dünya'daki kaynaklardan yayılan) yüksek enerjili ultraviyole ışınlar gibi unsurlardan kaynaklanabilir. Bunların her biri hücrelerimizle sürekli olarak ve kaotik bir biçimde etkileştiği için, hangi anda hangi bireyde hangi mutasyonun meydana geleceğini kestirmek de mümkün olmamaktadır.

Mutasyonlar rastgele meydana geldikleri için; organizma üzerindeki etkileri yararlı, zararlı veya nötr olabilir: Sıklık bakımından bu etkiler çoğunlukla nötrdür, nadiren zararlıdır, daha da nadiren faydalıdır.

Bu bağlam bilgisi ışığında ele alacak olursak, mutasyonları "rastgele" olarak tanımlamak mümkündür (her ne kadar bunun aksi yönde bazı bulgular da olsa bile).

Ancak...

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Neden Desteğe İhtiyacımız Var?

Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor.

Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak (yani kendi mesleğimiz doğrultusunda bir iş sahibi olursak) Evrim Ağacı'na zaman ayıramayacağımızı, ayakta tutamayacağımızı biliyoruz. Çünkü az sonra detaylarını vereceğimiz üzere, Evrim Ağacı sosyal medyada denk geldiğiniz makale ve videolardan çok daha büyük, kapsamlı ve aşırı zaman alan bir bilim platformu projesi. Bu nedenle bizler, meslek olarak Evrim Ağacı'nı seçtik.

Eğer hem Evrim Ağacı'ndan hayatımızı idame ettirecek, mesleklerimizi bırakmayı en azından kısmen meşrulaştıracak ve mantıklı kılacak kadar bir gelir kaynağı elde edemezsek, mecburen Evrim Ağacı'nı bırakıp, kendi mesleklerimize döneceğiz. Ama bunu istemiyoruz ve bu nedenle didiniyoruz.

Destek Ol

2. Adım: Doğal Seçilim Rastgele Değildir!

Doğal seçilim, kesinlikle rastgele değildir! Hatta doğal seçilim, rastgeleliğin tamamen zıttıdır.

Bu basamakta, rastgele meydana gelen mutasyonlar arasından organizmaya faydası olduğu ortaya çıkanlar gelecek nesle aktarılırlar - ki bu mantıklıdır: O mutasyonların "avantajlı olması" demek, canlının hayatta kalma ve üreme mücadelesine pozitif bir katkı sağlıyor anlamına gelir. O canlı ürediğinde, kendisine avantaj sağlayan mutant genleri de gelecek nesle daha çok ve daha sık aktarabilecektir.

Öte yandan bir mutasyon şans eseri zararlı bir etkiye sahipse, organizmanın hayatta kalma ve üreme şansını azaltacaktır (zaten o nedenle bu mutasyonlara "zararlı mutasyon" denir; bir diğer deyişle, mutasyonun etkisi ortaya çıkana kadar ona zaten "faydalı" veya "zararlı" diyemeyiz). Bu nedenle de bu tür mutasyonların bir sonraki nesle aktarılma ihtimali daha düşük olacaktır. Böylece zararlı mutasyonlar, popülasyonda giderek azalacaktır veya hızla elenecektirler (buna rağmen neden bazı zararı mutasyonların hâlen var olduğunu merak ediyorsanız, bu yazımızı okuyabilirsiniz).

Sonuç: Evrim, Rastgele Değildir!

Biraz düşünürseniz, bu şekilde işleyen bir sürecin rastgelelikle tamamen zıt olduğunu görebilirsiniz. Bir şey "rastgele" ise, doğası gereği tahmin edilemez ve düzenli değildir. Doğal seçilim ise bunun tam tersidir; çünkü doğal seçilim, mantıklı ve tahmin edilebilirdir: Bir mutasyonun bir sonraki nesle geçme olasılığı, tahmin edilebileceğiniz üzere, hayatta kalma ve üreme üzerindeki etkilerine bağlıdır. Yararlı mutasyonlar sonraki nesle geçme eğilimindeyken, zararlı olanlar ayıklanır. Bu, limitli ve düzenli bir ilişkidir – "rastgeleliğin" tam tersidir!

Temel hata şudur: İnsanlar, -rastgele olmayan- doğal seçilim ile, -rastgele olan- mutasyonu karıştırırlar ve evrimin bir bütün olarak rastgele gerçekleştiğini düşünürler.^[1] Halbuki evrim, rastgele mutasyona uğramış genlerin, hiç de rastgele olmayan doğal seçilim süzgecinden geçtiği bir süreçtir.

Ve doğal seçilim özünde rastgele olmadığı için, doğal seçilim ile seçilerek evrimleşen kirpi iğneleri, bombardıman böceğinin savunma yetenekleri ve yaban arısının (Ampulex compressa) hamamböceğinin zihnini bilimkurgu filmlere yaraşır bir şekilde ele geçirmesi gibi özellikler de kesinlikle rastgele değildir.^[2]

Yani evet; göz, plasenta ve ahtapotların üç kalbinin olması gerçekten de rastgele olmuş olamaz.^{[3], [4], [5]} Çünkü bunlar, rastgele bir şekilde var olmadı! O özellikleri ortaya çıkaracak adımlara ait mutasyonlar rastgele yaşandı, evet; ama onların fayda sağlayıp da doğal seçilim ile seçilmesi asla rastgele değildi. Canlının içinde bulunduğu şartlar tarafından belirlendi ve belli şartlarda hangi özelliklerin evrimleşeceği, rastgele değil, fayda ve zarar dengesine bağlı olarak, tamamen öngörülebilirdir.

Bilimde ve evrimde tesadüflerin/rastgeleliğin yeri hakkında çok daha kapsamlı bir analizimizi buradaki yazımızdan okuyabilirsiniz.