Çift Vücutlu Kedi "Venüs": Kimerizm mi, X-İnaktivasyon Mozaikliği mi?

Bu, bir ev kedisi olan Venüs. Venüs aynı zamanda Dünya çapında üne sahip bir "internet fenomeni". Televizyona bile çıkarılmış olan bu canlı, ABD'de "kimerizm örneği" olarak anlatılıyor. Az sonra bahsedeceğimiz resmi sosyal medya sayfalarında bile bu şekilde tanıtılıyor. Ancak bazı uzmanlar, kedinin iddia edildiği gibi kimeral olmadığı kanaatinde, baştan söyleyelim. Fakat Venüs'ü sizlere tanıtmadan önce, kimerizm nedir, ondan kısaca bahsedelim:

Kimerizm Nedir?

En basit tanımıyla kimerizm, tek bir bireyin vücudunda birden fazla bireye ait hücrelerin bulunması anlamına geliyor. Genellikle ya tek bir yumurtanın normalde olmaması gereken şekilde birden fazla sperm ile döllenmesinden kaynaklanan, ya da ayrı spermler tarafından döllenen 2 yumurtanın embriyonun en erken evrelerinde bir araya gelerek kaynaşması sonucu tek bir yumurtaya dönüşmesinden kaynaklanan genetik bir durum. Bu tür canlılarda vücudun yarısı erkek, yarısı dişi olabiliyor, cinsel organların ikisi de, vücudun yarısında bulunabiliyor, farklı kan grupları oluşabiliyor, farklı genetik yapıların tek bir bedene hükmetme etkisinden ötürü kişilik problemleri görülüyor... Kısaca her ne kadar dışarıdan bakıldığında hoş gözükse de, oldukça tehlikeli bir genetik problem.

Üstelik aslında kimerizm, neredeyse hiçbir zaman dışarıdan bakıldığında ayırt edilemeyen bir durum. Çünkü bu iki ayrı hücre genotipinden biri genellikle diğerine baskın oluyor ve vücudun genel planını belirliyor. Ancak "yabancı genotip", vücudun farklı yerlerinde bulunabiliyor ve birey üzerine etkisini hissettirebiliyor. Bu durumun, organ bağışı sonucunda, organı alan kişilerin kişiliğinde, kan gruplarında, vb. özelliklerinde çok nadiren de olsa görülen değişimlerin de sebebi olabildiği biliniyor (The Eye isimli korku filminde abartılarak anlatılan mesele de kabaca bu).

Pekala, Venüs'e dönelim. Venüs ve sıkı bir hayvan hakları savunucusu olan sahibi, internette ciddi birer fenomenler. 21 Ekim 2016 itibariyle Facebook sayfalarında 1.351.000, Instagram sayfalarındaysa 1.100.000 civarı takipçileri bulunuyor. Sahibi tarafından "%0 Photoshoplu olarak, %100 bu şekilde doğdu!" başlığıyla "pazarlanıyor". Gerçi sahibinin hayvanları koruma amaçlı girişimleri için bu paraları kullanıyor olmasından ötürü, hakkını teslim etmek gerekiyor. Yine de Venüs'ün, genetik durumundan ötürü harika bir gelir kaynağı olduğunu göz ardı etmek mümkün değil. Örneğin 17 Temmuz 2014'te, ABD'nin en büyük ulusal kanallarından Fox'ta, "The Today Show"a çıktılar. New Republic sitesinden Alice Robb, Columbia Üniversitesi Genetik ve Gelişim Bölümü'nden Prof. Dr. Virginia Papaioannou'ya Venüs hakkında bazı sorular sordu. Biz de Evrim Ağacı olarak, o bilgilerden bir derleme yaptık:

Venüs, Kimera mı?

İlk olarak, Venüs'teki durumun muhtemelen bir kimerizm olmadığını söyleyerek başlayalım. Daha ziyade Venüs, bir "kaliko kedisi" örneği. Türkiye'de de bol bol görebileceğimiz bu kediler, birçok farklı rengin bir arada bulunduğu kediler anlamına geliyor. Bu kediler çoğu zaman beyaz bir ana renge sahip oluyor; ancak bunun üzerine birçok farklı renk yaması bulunuyor. Kaliko kedilerinin bu renk dağılımına neden olan genler X kromozomu üzerinde olduğu için, bu kedilerin neredeyse hepsi dişidir. Kaliko kedilerin erkekleri, çok nadir de olsa görülürler ve bunlar genellikle çok kısa yaşarlar ve neredeyse her zaman kısırdırlar. Venüs de, her ne kadar ortadan ikiye yarılmış gibi gözükse de, renk dağılımından ötürü kaliko kedi olarak değerlendirilebilir. Daha spesifik olarak, X-inaktivasyon Mozaikliği denen bir durum, Venüs'ün ne olduğunu tanımlıyor. 

Bu durum kimerizme çok benziyor, çünkü X-İnaktivasyon Mozaikliğinde, dişinin 2 adet X kromozomundan birisinin üzerindeki genlerinin aktivasyonu baskılanıyor. Üstelik bu, vücuttaki her bir hücrede oluyor ve rastgele oluyor. Örneğin bazı hücrelerde bir X kromozomu üzerindeki genler rastgele susturulurken, diğer bir hücrede diğer X kromozomu üzerindeki genler rastgele susturuluyor. Dolayısıyla, vücut içerisindeki tüm hücrelerde, tesadüfi bir şekilde, sadece tek bir X kromozomu üzerindeki genler okunuyor. Örneğin Venüs'ün durumda olan, turuncu/siyah mozaikliği denen bir durum. Ancak bu sadece rengi için geçerli değil. Tek bir genin farklı olasılıklarını (alellerini) taşıdığı her özellik için, her bir hücresinde böyle bir rastgele susturma ve farklılık görülüyor. Bu konuda kapsamlı bilgiyi buradan alabilirsiniz.

Kimerizmde ise, bariz bir şekilde 2 ayrı döllenmiş yumurta kaynayarak tek bir canlıyı oluşturuyor; yani tek bedene, 2 bireye ait genler bulunuyor! Bu, çok daha nadir görülen bir durum. Venüs genetik olarak test edilmedi, dolayısıyla tam olarak kestirmek çok zor. Ancak çok çok büyük bir ihtimalle Venüs'te kimerizm değil, X-İnaktivasyon Mozaikliği görülüyor. Kimeral canlıları laboratuvarda üretmek çok kolay. Ancak doğada bunun olma ihtimali aşırı düşük (ama imkansız değil). 

Venüs'ün bir diğer dikkat çeken özelliği de, gözlerinin farklı renklerde olması. X-İnaktivasyon Mozaikliği'nin üzerine Venüs'te bir de "beyaz noktacık geni" (kimi zaman "beneklilik geni" olarak da bilinir) bulunuyor. Bu genin varlığı, göğsündeki beyaz lekelerden ve beyaz yamalı patilerinden anlaşılıyor. Ancak bu gen de mozaiklikten etkileniyor; dolayısıyla bazı bölgelerde aktive, diğer bölgelerde deaktive olabiliyor. Bu gen düzgün çalışmadığında, melanin eksikliği görülüyor. Venüs'ün mavi renkte olan gözünde olan da bu. Melanin bulunmadığı için masmavi gözüküyor.

Venüs'ün bir kimerizm örneği mi, yoksa daha sıradan olan X-İnaktivasyon Mozaiği mi olduğu kesin olarak bilinmiyor. İki durumda da, ilginçliğinden en ufak bir şey kaybetmiyor gibi...