Çernobil Nükleer Santrali ve Civarında Yaşanan Rusya-Ukrayna Savaşı Neden Tehlikelidir?

Ukrayna'nın kuzeyindeki Çernobil Nükleer Santrali sahası, insanları otuz yıldan fazla bir süredir dışarıda tutan, 2.600 kilometrekarelik bir "dışlama bölgesi" (İng: "exclusion zone") ile çevrilidir. Bunun sebebi, 26 Nisan 1986'da Çernobil'in dört numaralı reaktörünün insan hatası sonucunda eriyerek, çevreye büyük miktarlarda radyoaktif parçacık ve gaz salmış olmasıdır.^[1] Salınan radyasyon, çevreye, Hiroşima'ya atılan atom bombasından 400 kat daha fazla radyoaktivite saçmıştır.^[2] Radyoaktif sızıntı bölgesini içerecek şekilde belirlenen dışlama bölgesi, Çernobil ve civarını her türlü insan etkisinden ve müdahalesinden de korumaktadır.

The Conversation

Bir avuç sanayi bölgesi dışında, dışlama bölgesinin çoğu insan faaliyetlerinden tamamen izole edilmiş hâldedir ve dışarıdan bakıldığında, neredeyse tamamen normal gözükmektedir. Hatta radyasyon seviyelerinin zamanla düştüğü bazı bölgelerde, önemli sayıda bitki ve hayvan geri dönmüştür.

Bazı bilim insanları, bölgenin vahşi yaşam için bir cennet haline geldiğini öne sürerken, diğerleri bu iddiaya şüpheyle yaklaşmaktadır.^[3] Görünüş, aldatıcı olabilir: En azından yüksek radyoaktivite alanlarında; kuş, memeli ve böcek popülasyonu büyüklüklerinin ve çeşitliliğinin, dışlama bölgesinin "temiz" kısımlarına göre önemli ölçüde daha düşük olduğu düşünülecek olursa...^{[4], [5], [6]}

Timothy A. Mousseau, 20 yıldan fazla bir süredir, Ukrayna'da, Belarus'ta ve Japonya'da (Fukuşima'da), özellikle de radyasyonun etkileri üzerine çalışan bir bilim insanıdır.^{[7], [8]}Bu nedenle, Rusya'nın Şubat 2022'de Kuzey Ukrayna'ya neden atomik nedenlerle çorak kalmış bu arazi üzerinden işgal ettiği ve bölgedeki askeri faaliyetlerin çevresel sonuçlarının ne olabileceği konusunda oldukça bilgilidir.

İşgal Neden Çernobil Üzerinden Yapıldı?

Geriye dönüp bakıldığında, askeri bir operasyonu Çernobil dışlama bölgesinden başlatmanın stratejik faydaları açıktır: Çernobil, yol boyunca az sayıda engele ve yaşam alanına sahip olan, asfalt bir otoyolla doğrudan Ukrayna'nın başkentine bağlanan, geniş ve nüfussuz bir alandır. Çernobil bölgesi, Belarus ile komşudur ve bu nedenle, Ukrayna kuvvetlerinin kuzeyden saldırmasını imkânsızlaştırır. Reaktör sahasının sanayi bölgesi, aslında işgalci bir ordunun binlerce aracını yerleştirmek için uygun büyüklükteki bir "park yeri" gibidir.

Santral sahası, aynı zamanda tüm bölge için ana elektrik şebekesi anahtarlama ağını da barındırmaktadır.^[9] Çernobil'in dört reaktörünün sonuncusunun kapatıldığı 2000 yılından bu yana santralin kendisi hiç elektrik üretmese de, Kiev'deki ışıkları buradan kapatmak mümkündür.^[10] Kiev'in elektrik ihtiyaçları muhtemelen Ukrayna ulusal elektrik şebekesindeki diğer düğümler aracılığıyla da sağlanabilecek olsa da, güç kaynağı üzerindeki bu tür bir kontrolün potansiyel olarak stratejik öneme sahip olduğu söylenebilir.

Ukrayna veya diğer kuvvetlerin 2,4 milyon kilogramdan fazla miktarda, kullanılmış radyoaktif nükleer yakıt içeren bir sahada savaşma riskini göze alma ihtimalinin düşük olduğu gözetilecek olursa, reaktör sahası muhtemel bir hava saldırısına karşı önemli bir koruma sağlamaktadır.^[11] Bu kullanılmış nükleer yakıt, bir nükleer reaktörün normal operasyonu sırasında üretilen son derece radyoaktif malzemedir.^[12] Santralin kullanılmış yakıt havuzlarına veya kuru fıçı depolama tesislerine doğrudan bir darbe, 1986'daki orijinal erime ve patlamalardan çok daha fazla radyoaktif malzemeyi çevreye salabilir ve böylece küresel boyutlarda bir çevre felaketine neden olabilir.

T. A. Mousseau

Çernobil Topraklarındaki Çevresel Riskler

Çernobil dışlama bölgesi, gezegen üzerinde radyoaktif olarak en çok kirlenmiş bölgeler arasındadır. Reaktör alanını çevreleyen binlerce dönüm alan, tipik arka plan seviyelerini binlerce kez aşan düzeyde radyasyon oranlarına sahiptir.^[13] Santralin yakınındaki "Kızıl Orman"ın bazı kısımlarında, sadece birkaç günlük maruziyet sonucunda bile tehlikeli dozda radyasyon almak mümkündür.

Çernobil bölgesindeki radyasyon izleme istasyonları, işgalin ilk belirgin çevresel etkisini çoktan kaydetmiştir. Ukrayna Çernobil EcoCenter tarafından kazalar veya orman yangınları durumunda devreye alınan sensörler, 24 Şubat 2022'de akşam saat 21.00'den sonra ana yollar boyunca ve reaktör tesislerinin yanında radyasyon seviyelerinde çarpıcı sıçramalar göstermiştir.^[14] Bu, tam da Rus işgalcilerin komşu Belarus'tan Çernobil'e giriş yaptığı zamana denk gelmektedir.

Rus yetkililerin bu olasılığı reddetmiş olsa da, radyasyon seviyelerindeki artış en çok da reaktör binalarının yakın çevresinde belirgin olduğu için, muhafaza yapılarının hasar görmüş olabileceği endişesi vardı.^[15] Algılayıcı ağ, 25 Şubat'ta aniden haber vermeyi durdurdu ve 1 Mart 2022'ye kadar sinyal göndermedi.^[14] Bu nedenle birlik hareketlerinden kaynaklı olarak bölgede meydana gelen hasarın tam büyüklüğü belirsizliğini korumaktadır.

Eğer radyasyon okumalarında artışa neden olan şey gerçekten de araçlar tarafından havaya kaldırılan tozsa; bu araçlar, herhangi bir muhafaza tesisine zarar vermemişse; askeri geçişin sadece birkaç saat sürdüğünü varsayarsak ve son olarak, birlikler geçtikten sonra tozun tekrar yatışacağı düşünülecek olursa, bunun uzun vadeli bir endişe olması muhtemel değildir.^[16]

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Neden Desteğe İhtiyacımız Var?

Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor.

Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak (yani kendi mesleğimiz doğrultusunda bir iş sahibi olursak) Evrim Ağacı'na zaman ayıramayacağımızı, ayakta tutamayacağımızı biliyoruz. Çünkü az sonra detaylarını vereceğimiz üzere, Evrim Ağacı sosyal medyada denk geldiğiniz makale ve videolardan çok daha büyük, kapsamlı ve aşırı zaman alan bir bilim platformu projesi. Bu nedenle bizler, meslek olarak Evrim Ağacı'nı seçtik.

Eğer hem Evrim Ağacı'ndan hayatımızı idame ettirecek, mesleklerimizi bırakmayı en azından kısmen meşrulaştıracak ve mantıklı kılacak kadar bir gelir kaynağı elde edemezsek, mecburen Evrim Ağacı'nı bırakıp, kendi mesleklerimize döneceğiz. Ama bunu istemiyoruz ve bu nedenle didiniyoruz.

Destek Ol

Ancak Rus askerleri ve rehin alınan Ukraynalı elektrik santrali işçileri, kuşkusuz savrulan tozun bir kısmını soludular.^[17] Çernobil dışlama bölgesindeki tozun; sezyum-137, stronsiyum-90, birden fazla plütonyum ve uranyum izotopu ve amerikyum-241 dahil olmak üzere çok sayıda radyonüklidler içerebileceğini bilinmektedir.^[18] Bu atomların hepsi çok düşük seviyelerde bile zehirlidir veya kanserojendir - hatta eğer soluma yoluyla alınırlarsa, hem zehirlidir hem kanserojendir.^[19]

Volodymyr Shuvayev

Gelecekteki Olası Problemler

Bölgede yaşanabilecek olan çok daha büyük bir çevresel tehdit, bir orman yangınının başlaması durumunda toprakta ve bitkilerde depolanan radyonüklidlerin atmosfere potansiyel salınımından kaynaklanmaktadır.

Bu tür yangınların sıklığı, boyutu ve yoğunluğu, muhtemelen iklim değişikliği nedeniyle son zamanlarda arttı; bu yangınlar, radyoaktif maddeleri havaya geri saldı ve onları uzaklara yaydı.^[20] Orman yangınlarından kaynaklanan ve Çernobil sahasından kalkıp rüzgar yönünde saçılarak dağılan radyoaktif serpinti, buralardaki insan popülasyonlarına ve ayrıca dışlama bölgesindeki vahşi hayata yönelik en büyük tehdittir.^{[8], [21]}

Şu anda bölge, yangın için yakıt görevi görebilecek çok sayıda ölü ağaç ve enkaz barındırmaktadır.^[22] Ortada hiç savaş olmasaydı bile, binlerce askerin geçiş yapması, yemek yemesi, sigara içmesi ve ısınmak için kamp ateşi yakması gibi askeri faaliyetler de orman yangını riskini artırmaktadır.

Radyoaktif serpintilerin insanlar üzerindeki etkilerini tahmin etmek zordur; ancak flora ve fauna üzerindeki sonuçları iyi belgelenmiştir.^{[23], [24]} Nispeten düşük seviyelerde radyonüklidlere bile kronik maruziyet, vahşi yaşamda genetik mutasyonlar, tümörler, göz kataraktları, kısırlık ve nörolojik bozulma ile birlikte nüfus büyüklüğündeki azalmalar ve yüksek kontaminasyon alanlarında biyolojik çeşitlilik dahil olmak üzere çok çeşitli sağlık sonuçlarıyla ilişkilendirilmiştir.^{[24], [25], [26], [27], [28], [29], [30], [31]}

T. A. Mousseau

Sonuç

İyonize edici radyasyon söz konusu olduğunda "güvenli" bir seviye yoktur.^[32] Radyoaktivitenin sebep olduğu hayati tehdit seviyesi, maruziyet düzeyi ile doğru orantılıdır. Devam eden çatışmanın tırmanması ve Çernobil'deki radyasyon sınırlama tesislerine veya Ukrayna'daki diğer dört tesisteki 15 nükleer reaktörden herhangi birine zarar vermesi durumunda, çevreye verilen zararın büyüklüğü tam bir felaket olacaktır.^[33]