1986 Çernobil Nükleer Felaketi'nden Bu Yana Bölge İyileşti mi?

26 Nisan 1986'da, günün erken saatlerinde, Çernobil'in 4 numaralı reaktöründe meydana gelen patlama dünyanın en kötü nükleer kazası olarak akıllara kazınmış ve büyük yaralar açmıştı. Mayıs ayı başlarında 120,000'ne yakın insan Çernobil'in etrafındaki yaklaşık Gaziantep büyüklüğündeki "Çernobil Yasaklı Bölgesi'nden" tahliye edildi. Bu alan günümüzde de terk edilmiş durumda.

Radyasyon korkutucu elbet, akla direkt atom bombalarını, mutasyonları ve kanseri getiriyor. Fakat toprak ve kayalardan gelen doğal radyoaktiviteye sürekli maruz kaldığımızı unutmayalım. Yaptığımız hava yolculukları bile bizi uzaydan gelen radyasyona maruz bırakıyor. Radyasyonun en yoğun olduğu "sıcak noktaları" haricinde kalan Çernobil Yasaklı Bölgesi'ni ziyaret eden turistler radyasyon dozlarında küçük bir artış deneyimlerler ancak bu, Ukrayna'ya uçuşlarında aldıkları kozmik radyasyon dozuna benzer bir miktardadır! Yani Çernobil Yasaklı Bölgesi, ziyaretçiler sağduyulu davrandığı sürece bir şekilde bağlı olarak son derece güvenlidir.

Orada yaşayan bitkiler ve hayvanlar, bölgeyi ziyaret eden turistlerden daha yüksek dozda radyasyona maruz kalmakta. Radyasyonun Çernobil Yasaklı Bölgesi'ndeki doğal hayata olan etkileri tartışmalı bir konu. Kazadan hemen sonra kaydedilen radyasyon seviyeleri şimdikinden 100 kat daha büyüktü ve bölgeye kalıcı hasarlar vermişti. En çok bilinen, çam ağaçlarını öldürmeye yetecek kadar radyasyon alan dört ila altı kilometrekarelik bir alandı. Bölgedeki çam ağaçlarının iğneleri kırmızımsı turuncuya dönüştüğü için Sovyet bilim insanları bölgeye “Kızıl Orman” adını verdiler. 

Çernobil'in radyasyon seviyeleri artık çok daha düşük ve Our Planet belgeselinin dramatik son sahnesinde de belgelendiği gibi, birçok nadir türün de dahil olduğu büyük vahşi bir popülasyona ev sahipliği yapmakta.

Bu gelişmelere rağmen çoğu çalışmada doğal hayat üzerinde fazla göze çarpmayan bazı etkilere rastlanmış. 

Buna Kızıl Orman da dâhil, ama biliyoruz ki bu yüksek oranda kirlenmiş bölge 1986'da verilen hasardan tam olarak iyileşemedi. Şu anda Kızıl Orman'da gözlemlenen etkilerin mevcut radyasyon oranlarından mı, yoksa 1986'da çok daha yüksek dozda olan radyasyon kalıntılarının etkisinden mi, yoksa habitatın düşük kalitesinden mi kaynaklandığı henüz bilinmiyor.

Ama 30 yılı aşkın bir süredir insan faaliyetlerinin gayri resmi yokluğu nedeniyle, Çernobil doğal hayatının büyük çoğunluğu her geçen gün gelişiyor ve iyileşiyor. Bölgede doğal yaşamın çeşitlendiğine dair gözlemler var. Özellikle Çernobil'in Beyaz Rus kesiminde büyük memeli hayvanların sayısı 1986'dan bu yana gözle görülür bir artış göstermiş.

Geniş çapta yapılan hareketli kamera çalışmalarıyla, 400'den fazla omurgalı türü, kahverengi ayı, Avrupa bizonu, Przewalski yaban atı, kurt ve vaşak gibi orta ila büyük memelilerin 16 türü kaydedilmiş. Gözlenen türler, Kızıl Orman da dahil olmak üzere, farklı kirlenme alanlarında rastlanmış. Kuşların da bölgedeki radyasyona ayak uydurduğunu burada anlatmıştık. Benzer şekilde, reaktörlerde türeyen ilginç mantar türlerinden burada bahsetmiştik.

İyi haber şu ki hayvanlar sağlıklı görünüyor. 1990'ların ortalarında Çernobil'e getirilmiş olan Przewalski yaban atının nüfus başarılı bir şekilde üremekte ve uzun ömürlü olduğuna dair kanıtlar da var. Tabii riskler de -yok değil; örneğin burada da yazdığımız gibi, Çernobil'deki sütlerde halen radyoaktivite görmek mümkün.

Gördüğümüz tüm aldatıcı başlıklara rağmen Çernobil bölgesi iyileşmekte... Görünen o ki Çernobil’den alacağımız dersler henüz bitmemiş. Buna, insan varlığının baskısı kaldırıldıktan sonra doğal ekosistemlerin kendilerini yenileme becerisine yönelik öğreneceklerimiz de dahil...