PLATON

Hayatı

Platon MÖ 428 ya da 427 yazının başlarında Atina'da doğdu. Diogenes Laertios, annesiyle babasının bir görev için geldikleri Aigina Adası'nda doğduğunu söyler. Ona dedesinin adı olan Aristokles adını vermişlerdi, ancak alnı ve bağrı geniş olduğundan, beden eğitimi hocası ona ''geniş'' anlamına gelen Platon adını uygun gördü. Gençliğinde sporlarda başarılı olduğu ve İsthmia Oyunlarında güreştiği biliniyor.

Babası Ariston, Atina'nın efsanevi kralı Kodros ve Messenia Kralı Melanthos'un soyundan geliyordu. Annesi Periktione ise meşhur yasa koyucu Solon'un soyundandı. Adeimantos ve Glaukon adında iki erkek kardeşi, Potone adında bir kız kardeşi vardı. Çocuk yaştayken babası ölünce annesi, Pyrilampes ile evlendi ve Antiphon adında bir kardeşi daha oldu. Pyrilampes birçok kez Pers sarayına elçi olarak gönderilen, Perikles'in yakın dostu, demokratik görüşlü bir siyasetçiydi. Buna karşın Platon'un dayısı Kharmides'le annesinin kuzeni Kritias, Peloponnessos Savaşı'ndan sonra güçlenen oligarşik kesimin güçlü siyasetçileriydi.

Platon diyaloglarında, yakın akrabalarından ailesiyle gurur duyan bir soylunun yaklaşımıyla söz eder.^[1] Atina'nın tarihinde önemli roller üstlenmiş yakınlarının da etkisiyle küçük yaşlardan itibaren bir siyasi kariyere hazırlanmaya başlar. Üvey babasının ve anne tarafından akrabalarının desteğiyle hem demokratik hem de oligarşik kesimlerden siyasete atılabilirdi. Ancak, her iki kesimin de, hayran olduğu Sokrates'e olumsuz yaklaşması onu siyasetten soğutur.

Gramer, müzik ve beden eğitiminden oluşan, Atina'nın aristokrat gençlerine uygun temel eğitimi aldıktan sonra Aristoteles'in^[2] aktardığına göre Herakleitos ekolünden filozof Kratylos'tan felsefe dersleri alır. Onun sayesinde Sokrates öncesi filozofların eserlerini tanır ve diyaloglarında onlara sık sık atıfta bulunur. Ancak Platon'u en çok etkileyen, hayatını değiştiren düşünür Sokrates'tir. Tarihin en meşhur öğretmen öğrenci ikilisinin ilk kez nerede ve nasıl karşılaştığı hakkında çelişkili bilgiler vardır. Diogenes Laertios bu karşılaşmaya şiirsellik katarak, Sokrates'in bir rüyasıyla ilişkilendirir. Sokrates rüyasında kucağında bir kuğu yavrusu tuttuğunu görür. Küçük kuğu tatlı bir ses çıkarır ve aniden kanatları büyümeye başlar, sonra da uçarak uzaklaşır. Sokrates, ertesi gün yanına getirtilen Platon'un rüyasında gördüğü kuğu olduğunu söyler.

Platon hiçbir diyalogunda doğrudan kendini konuşturmadığı hâlde, sürekli Sokrates'in çok yakınında bulunduğunu ima eder. Hatta Phaidon'da, hayatının son gününde hocalarını ziyarete gelen öğrencilerin arasında olmadığını özellikle belirtir. Öznellikten uzak durmak için gösterdiği bunca çabanın, hocasına karşı duygusal bağlarının zayıflığı olarak nitelenmemesi için, orada olması gerektiği hâlde olmayışını öne çıkararak hocasına bağlılığına zekice dikkatleri çeker.

Platon, Sokrates'in Kharmides ve Kritias'la eskiden beri dost olduğunu^[3] söyleyerek, dolaylı olarak onu o tarihlerden tanıdığını doğrular. Ancak yakın çevresine katılması, hocasının altmış, kendisinin de yirmili yaşlarının başında olduğu bir zamana rastlar. Sofistlerin halkın yerleşmiş değer yargılarına kuşkuyla yaklaştığı, güzel konuşma sanatını geliştirerek her şeyi tartışmaya açtığı bir dönemdir bu. Sokrates her şeyden kuşkulanmanın doğurduğu belirsizliği aşabilmek için, mutlak etik değerlere dayanarak gerçek bilgeliği aramanın gerektiğini savunur. O tarihlerde, Atina'yı utanca boğan başarısız Sicilya Seferi unutulmaya başlamış, oligarşik Dörtyüzler Darbesi olmuştu. Görelilik ekolünün kurucusu sofist Protagoras yetmiş yaşını aşmış, Sokrates'in öğrencilerinden Eukleides ve Antisthenes kendi okullarını açmıştı. Büyük düşünür Aristoteles'in doğumuna daha yirmi beş yıl vardı. Atina, Peloponnessos Savaşı'nın son yıllarını yaşıyordu ve Pers Savaşları'ndaki büyük zaferler daha unutulmamıştı. Perikles'in ölümünden bu yana yirmi yıl geçmesine karşın Altın Çağ'ın etkileri hâlâ sürüyordu.

Platon hocasına hayranlık ve tutkuyla bağlanır. Onun etkisinde kalır ve daha önce yazmış olduğu bir tragedya dörtlemesini yayımlamaktan vazgeçerek güzel yazma yeteneğini felsefenin hizmetine sunar. Anne tarafından akrabalarının etkin olduğu Oligarşik Otuzlar yönetimi, hocasının Salamisli Leon adındaki bir Atinalının haksız mahkûmiyetine karşı çıkmasına çok sert tepki gösterir. Aynı şekilde, MÖ 403'te yeniden kurulan demokratik rejim, belki de tarihin üzerinde en çok konuşulmuş davasından sonra Sokrates'i ölüme mahkûm eder. Platon bu olayların etkisinde kalarak, eserinde ayrıntılı bir şekilde anlatmış olduğu gibi^[4] siyasetle uğraşmaktan vazgeçer. Hocasının düşüncelerini geliştirerek kendi felsefe sistemini kurar ve ömrünü felsefeye adar.

Sokrates'in ölümünden sonra, Megara'da kendi felsefe ekolünü kuran hocasının eski öğrencisi Eukleides'in yanına gider. Bir yıl kadar burada kaldıktan sonra Atina'ya geri dönerek Mısır, İtalya ve Kyrene'yi (Libya) kapsayan gezilerine başlar. Bazı kaynaklara göre, Fenike'de Zerdüşt, Babil'de Musa üzerine araştırmalar yapar, Hint ve Akad felsefesini tanır. İtalya'da önce Pythagorasçıların etkin olduğu Taranto'ya uğrar. Kentin yöneticisi, matematikçi Arkhytas onu Orpheus inancı ve Pythagoras'ın öğretisiyle tanıştırır. Bu yeni bakış açısı, Platon'u yapıtlarında matematik ve geometrik kavramlara sıklıkla başvurmaya yöneltecektir. Daha sonra, Kartacalılara karşı savaşları sayesinde Hellen kültürünün batıdaki savunucusu olarak tanınan Syracuse Tiranı Dionysios'u ziyaret eder. Platon, kent yönetiminde etkin olmak isteyen tiranın kayınbiraderi Dion'la yakınlaşır ve belki de bu yüzden Syracuse'den ayrılmak zorunda kalır. Dönüş yolunda, gemisi Atinalılarla savaş hâlinde olan Aigina Adası'na uğradığında köle tacirlerinin eline düşer. Köle olarak satılmak üzereyken, Kyreneli zengin tüccar Annikeris 30 mna ödeyerek serbest kalmasını sağlar.

Platon, Atina'ya vardığında, dostları fidye bedelini toplayarak Annikeris'e vermek isterler, ancak o bu parayı kabul etmez. Bunun üzerine, toplanan parayla efsanevi Attika kahramanı Akademos'un Atina'nın kuzeybatısında, bugünkü Kolonos semtinde bulunan mabedinin yakınlarında bir arazi satın alınır. Antalkidas Barışı'nın imzalandığı MÖ 387 yılında, burada Platon'un yönetiminde Batı dünyasının en uzun ömürlü yüksek eğitim kurumlarından biri olan Akademia kurulur. Akademia'da; beden eğitimi salonları, sınıflar, yemekhaneler ve yatılı öğrencilerin kalması için daha sonra eklenen lojmanlar vardır. Okula Yunanistan'ın her yöresinden ve komşu ülkelerden birçok öğrenci kaydolur. Bizzat Platon ve dönemin en yetkin bilim adamları tarafından; felsefe, siyaset bilimi, matematik, astronomi, biyoloji, fizik, coğrafya ve sanata ilişkin dersler verilir. Akademia'nın girişine, analitik düşüncenin ve tezlerin ispatının önemini belirtmek üzere, ''Geometri bilmeyenler girmesin'' yazısı asılır. Dışarıdan gelen öğretmenler arasında Knidoslu meşhur matematikçi Eudoksos da vardır. Akademia'nın mezunları, ülkelerinin siyasi hayatında önemli mevkilere gelirler ya da felsefe alanında sivrilirler. Sokrates'in erkeklerle kadınların etik açıdan eşit olduğuna ilişkin öğretisinin etkisiyle kadın öğrenciler de kabul edilir.

Akademia, kurucusunun ölümünden sonra da faaliyetini sürdürür. Platon'un yeğeni Speusippos, Ksenokrates, Karneades ve Antiokhos Askalonitis gibi seçkin filozofların yönetiminde, İmparator Justinyen dönemine kadar (MS 529) antik dünyanın en önemli eğitim kurumlarından biri olur. Okulun öğrencileri arasında burada yirmi yıl kadar kalan Aristoteles de vardır.

MÖ 367'de Syracuse Tiranı I. Dionysios ölür ve yerine oğlu II. Dionysios geçer. Platon, kent yönetiminde etkin olan dostu ve Akademia'dan öğrencisi Dion'un daveti üzerine İtalya'ya gider. Genç tiranın eğitimini üstlenerek, felsefi ve siyasi düşüncelerine dayanan bir kent yönetim sistemi geliştirmeye çalışır. Bir süre Syracuse'de kaldıktan sonra hayal kırıklığına uğrayarak geri döner. MÖ 361'de Syracuse'de şansını bir kez daha denedikten sonra, bütün ilgisini Akademia'ya ve diyaloglarını yazmaya yöneltir. Öldüğü güne (MÖ 348-7) kadar yazmaya ve ders vermeye devam eder.

Eserleri

Platon, eserlerinin büyük çoğunluğu günümüze kadar gelen nadir antik yazarlardan biridir. Bu tespit diyaloglarıyla ilgilidir, çünkü derslerinde ve sunumlarında yazılı metin kullanmıyordu. Eski tarihlerden itibaren, yazılış tarihlerine ya da konularına göre eserlerinin sınıflandırılmasına çalışıldı. İmparator Tiberius döneminin (MÖ I. yüzyıl) aydın ve astrologlarından Thrasyllos'un, tragedya tetralojilerinden (dörtleme) esinlenerek hazırladığı liste günümüzde de itibar görmektedir.

1.Euthyphron, Sokrates'in Savunması, Kriton, Phaidon

2.Kratylos, Theaitetos, Sophistes, Politikos (Siyasetçi)

3.Parmenides, Philebos, Symposion (Şölen), Phaidros

4.Alkibiades, İkinci Alkibiades, Hipparkhos, Erastai (Âşıklar)

5.Theages, Kharmides, Lakhes, Lysis

6.Euthydemos, Protagoras, Gorgias, Menon

7.Büyük Hippias, Küçük Hippias, İon, Meneksenos

8.Kleitophon, Devlet, Timaios, Kritias

9.Minos, Yasalar, Epinomis, Mektuplar

Sokrates'in Savunması ve Mektuplar dışındaki bütün eserler diyalog şeklinde yazılmıştır. Ksenophon, Antisthenes, Aiskhines, Aristippos ve Sokrates'in başka öğrencileri de diyaloglar yazdığından, bu özgün yazı türünün Sokrates'in öğretim yönteminden kaynaklandığını söyleyebiliriz. Yasalar dışındaki diyalogların başkişisi Sokrates'tir ve hiçbirinde Platon'un kendisi yer almaz. Diyaloglar, altısı dışında diyaloga katılan kişilerden birinin adını taşır. Bu kişiler, son dönem diyaloglarından üçü dışında tarihî kişilerdir.

Agora Bilim Pazarı

Esme Lennox Nasıl Yok Oldu

HAMNET’IN YAZARINDAN

1930’lar, Edinburg… Lennox Ailesi’nin, kızları Esme’yle yaşadığı sorunların sonu gelmiyor. Açık sözlü, kalıplara sığmayan bu genç kadın ailesi için bir utanç kaynağı. Ve ailesinin bunu kabullenmesi mümkün değil.

Yıllar sonra, Iris Lockhart adında bir başka genç kadın, akıl hastanesinden gelen bir mektupla o güne kadar varlığından bile haberdar olmadığı büyük teyzesi Esme Lennox’un taburcu edilmek üzere olduğunu öğreniyor.

Iris geçmişin perdesini aralamaya, ona bu konuda yardım edebilecek tek kişi olan babaannesi Kitty ise konuşmamaya kararlı. Peki kim bu Esme? Ömrünü tımarhanede geçirmesine neden olacak ne yapmış olabilir? Bir insan aile tarihinden nasıl silinebilir?

Unutturulmaya çalışılan bir kadının, Esme Lennox’un hikâyesi Hamnet ve Evlilik Portresi kitaplarının yazarı, Women’s Prize sahibi Maggie O’Farrell’ın nefes kesici anlatımıyla hayat buluyor.

“Öyle bir enerji ve coşkuyla yazılmış ki… Sürükleyici anlatımı, berraklığı ve insanı içine çeken gizemiyle, klasik gotik romanları anımsatıyor. Gerçekten elinizden bırakamayacağınız bir kitap” –Ali Smith

“Ailelerin sadece kitaplarda böyle davrandığını düşünmek isterdim ama yazık ki ihanet, kıskançlık ve sırlar gerçek hayatta kaçınılmaz. Müthiş bir kitaptı, uzun süre aklımdan çıkmayacak.” –Audrey Niffenegger

Devamını Göster

₺231.00

Satın Al Tüm Ürünler

Erken dönem diyaloglarında Platon, Sokrates ile diğer konuşmacılar arasında geçen diyaloglar vasıtasıyla, bilginin ve inancın doğası, ahlakın ve erdemin kaynakları üzerine sorular ortaya atar. Ancak bu diyaloglarda, örneğin ''erdem nedir?'' gibi kısa ve öz sorulara açık ve kesin yanıtlar verilmez. Bu diyaloglar genelde sorgulama ve düşünme çabalarının örnekleridir. Öte yandan Platon'un erken dönem eserlerinden Menon, bir geçiş dönemi eseri olarak görülür. Bu eserle birlikte, hocası Sokrates başta olmak üzere başka felsefecilerin görüşlerini aktarmak yerine, kendi düşüncelerini anlatmaya başlar. Bu tür diyaloglarda Platon Sokrates'in ağzından felsefi sorgulamanın başlangıcına işaret eder: Felsefi sorgulama, nesneler kadar kavramların da temel nitelikleri hakkında düşünmekle başlar. Buna göre, bilgiye sahip olmayan biri, uygun bir yöntem kullandığında ona erişebilir. Platon ilerleyen zamanlarda bilgi, varlık, etik, estetik gibi konularda düşüncelerini ortaya koyarken, erken dönemde geliştirdiği yaklaşımlara ve özgün kavramlara yaslanmıştır.

Platon'un erken dönem diyaloglarında ortaya attığı önemli kavramlardan biri ''formlar'' (biçimler) kavramıdır. Phaidon'da ruhun, bilginin, zihnin, hatta kavramların, maddi dünyanın ötesinde ve insan düşüncesinden bağımsız bir şekilde, soyut nesneler hâlinde var oldukları iddia edilir. Platon bu soyut nesnelere ''eidos'' ve ''idea'' adını verir. Phaidon'da Sokrates'in ağzıyla ''bilmek, hatırlamaktır'' sözünü sıkça kullanır ve bu şekilde ''idealar dünyası'' hakkındaki düşüncelerini ifade eder. İdealar maddi varlıktan ve insan düşüncesinden bağımsız bir şekilde var olan nesnelerdir. Bu dünyadaki ve insan zihnindeki görünümler, yalnızca ideaların gölgeleri gibidir. Orta ve geç dönem eserlerinde, Sokrates dâhil hangi karakter konuşturulursa konuşturulsun, Platon'un kendi görüşlerine doğru bir geçiş olduğu söylenebilir.

Platon'un eseri, yazıldığı tarihten bugüne felsefeyi etkileyip yönlendirmiştir. Üstadın eserinin önemini belirten en ilginç yaklaşım, düşünür Alfred North Whitehead'e aittir. 20. yüzyılın tanınmış felsefecisi şöyle der: ''Avrupa felsefe geleneğinin en sağlıklı genel tanımı, Platon'un eserine yazılmış bir dizi dipnottan oluşmasıdır.''^[5]