Kordiseps Mantarı Nedir? İnsanlara Bulaşabilir Mi? Karıncalarda Olduğu Gibi İnsanları Kontrol Altına Alabilir Mi?

Kordiseps mantarı, genellikle böcekler üzerinde parazitik bir şekilde yaşayan bir mantar grubudur. Bu mantarlar, bir türün vücuduna girerek içeride çoğalır ve konak organizmayı öldürerek yayılırlar. Kordiseps mantarları genellikle tropikal ve subtropikal bölgelerde bulunur. Bu mantarlar, bir konak organizmayı enfekte etmek için genellikle sporlarını kullanırlar.

Kordiseps mantarları, bir konak böceğin vücuduna veya dışkısına yerleşerek onu öldürmeye başlar. Mantar, konak organizmanın içinde büyüyerek çeşitli dokularına nüfuz eder. Daha sonra mantar, konak böceğin dış kabuğundan yukarı çıkar ve genellikle bir tür sap veya kapsül oluşturarak sporlarını yaymaya başlar. Bu sporlar, rüzgar veya diğer taşıyıcılar aracılığıyla başka böcekleri enfekte ederek mantarın yaşam döngüsünü sürdürür.

Kordiseps mantarları, özellikle tropikal ormanlarda keşfedilen çeşitli türleri içerir. Bu mantarlar, ekosistemde önemli bir rol oynayabilir ve böcek nüfuslarını kontrol etmeye yardımcı olabilirler. Ancak, bazı türleri zararlı olabilir ve tarım zararlılarına karşı biyolojik mücadelede kullanılabilir.

Taksonomik aileler, kendileri de farklı türleri içeren farklı cinsleri veya çoğul cinsleri içerir. Bilim insanları organizmaları bu taksonomik gruplara ayırarak birbirleriyle ilişkilerini ve nasıl evrimleştiklerini daha iyi anlıyorlar. Mantar organizmaları bitkilerden ve hayvanlardan ayrı olarak kendi taksonomik krallığını oluşturur.

Kordiseps mantarının 400'den fazla türü vardır. Kordiseps mantarlarının enfekte edebileceği bazı eklembacaklı türleri şunlardır:

Karıncalar

Böcekler

Çekirgeler

Kelebekler

Güveler

Örümcekler

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Neden Desteğe İhtiyacımız Var?

Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor.

Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak (yani kendi mesleğimiz doğrultusunda bir iş sahibi olursak) Evrim Ağacı'na zaman ayıramayacağımızı, ayakta tutamayacağımızı biliyoruz. Çünkü az sonra detaylarını vereceğimiz üzere, Evrim Ağacı sosyal medyada denk geldiğiniz makale ve videolardan çok daha büyük, kapsamlı ve aşırı zaman alan bir bilim platformu projesi. Bu nedenle bizler, meslek olarak Evrim Ağacı'nı seçtik.

Eğer hem Evrim Ağacı'ndan hayatımızı idame ettirecek, mesleklerimizi bırakmayı en azından kısmen meşrulaştıracak ve mantıklı kılacak kadar bir gelir kaynağı elde edemezsek, mecburen Evrim Ağacı'nı bırakıp, kendi mesleklerimize döneceğiz. Ama bunu istemiyoruz ve bu nedenle didiniyoruz.

Destek Ol

Bilim adamları hala farklı Kordiseps mantarlarının birbirleriyle ve diğer mantar türleriyle nasıl ilişkili olduğunu araştırıyor ve tartışıyor.

Popüler Kültür ve The Last of Us

2013'te yayımlanan The Last of Us adlı video oyununda kordiseps cinsi bir mantarın sebep olduğu ve bulaştığı kişileri en fazla bir gün içerisinde kontrol altına alan hastalığın yayılması konu edilmektedir. 2023'te HBO yapımı 9 bölümlük The Last of Us uyarlaması dizide mantarların daha bilimsel kısmı gösterilmiştir. Peki kordiseps mantarı, bizi The Last of Us serisindeki gibi hastalıklı yapıp kontrol altına alabilir mi?

Açıkçası bu soruya cevap vermek biraz zor olacaktır. Öncelikle mantarların neden insanlara bulaşmadığını anlamaya çalışalım. Cevabı basit. Vücut sıcaklıklarımız, çoğu organizmanın proteinlerinin bu sıcaklıkta denatüre olmasına ve dolayısıyla vücudumuzda yaşayamamasına yetecek kadar yüksek. Peki ne kadar yüksek? Minimum 36 derece civarında. Taşıyıcının vücut ısısı 34,4'ün üstündeyse mantar bu konakta yaşayamaz. Peki ya, mantarlar bir şekilde bu ısıya adapte olmayı başarsaydı?

İklim Değişikliği Kordiseps Mantarının İnsanlara Bulaşmasını Sağlayabilir Mi?

The Last of Us dizisinin ilk sahnesinde ele alınan bir konu var. İklim değişikliği. İklim değişikliğinin hızla artması, mantarların ısıya adapte olmasını ve böylece insanın vücut ısısına direnmesini sağlayabilir. Mantarların iklim değişikliğine tepki olarak evrimi, mantıksız bir endişe değildir. Küresel ısınmanın bir mantarın termal toleransını arttırdığı iddiası tuhaf değil. Bu bir hipotez ve oldukça yavaş bir ölçekte gerçekleşiyor. Ama bu mümkün.

Ekim 2022'de, mantar enfeksiyonlarının giderek daha yaygın hale gelmesi ve tedaviye dirençli hale gelmesi nedeniyle Dünya Sağlık Örgütü, sağlığı tehdit eden mantarların ilk listesini yayınladı. Mantar enfeksiyonları insanları, diğer hayvanları ve bitkileri etkileyebilir. Araştırmacılar, iklim değişikliğinin küresel olarak mantar enfeksiyonlarında artışa katkıda bulunabileceğini öne sürüyor.

Fusarium graminearum tür kompleksinin üyeleri, buğday ve tahıllar gibi mahsulleri enfekte etmekte ve bazı türler, insan ve hayvan sağlığını etkileyebilecek mikotoksinler üretmektedir. Bilim adamları, iklim değişikliğine tepki olarak daha yüksek sıcaklıklara uyum sağladıklarını öne sürüyorlar.

Benzer şekilde insanları etkileyen Candida auris dünya çapında yayılmış olup, antifungal ve dezenfektan tedavisine dirençli görünmektedir. Bilim insanları kesin kökenini bilmiyor ancak iklim değişikliği nedeniyle ortaya çıktığını öne sürüyorlar. Son olarak, bazı mantar enfeksiyonları biyolojik çeşitlilik kaybına katkıda bulunmaktadır. Örneğin Batrachochytrium dendrobatidis, amfibilerin yaşadığı tüm kıtalara yayılmış ve tarihteki en önemli amfibi çeşitliliği kaybından sorumludur. Bilim insanları bu salgının iklim değişikliği ve kuzey yarımkürede artan sıcaklıklarla bağlantılı olduğunu öne sürüyor.

Yine de mantarlar küresel sıcaklık ve iklim değişikliği nedeniyle insanlara bulaşma yeteneği kazandı diye kordiseps mantarı da kazanacak diye bir şey yok. Ophiocordyceps türleri gibi entomopatojenik mantarlar özellikle böcekleri veya genellikle belirli böcek türlerini enfekte edecek şekilde evrimleşmişlerdir. Bu nedenle insanlarda enfeksiyona neden olacak şekilde mutasyona uğramaları pek olası değildir. Ancak kordiseps ailesinden olan bir mantar türü iklim değişikliği nedeniyle evrim ve mutasyon geçirebilir. Kordiseps mantarının gerçek doğasını henüz keşfedemedik. Bilim insanları bile karıncalara nasıl etki ettiğini araştırmakta. Dolayısıyla insanlara bulaşma ihtimali konusunda kesin bir yargı söyleyemesek de elimizde olan bilgilere göre günümüzde pek mümkün değil. Ancak insanlara bulaşabilseydi, iklim değişikliği nedeniyle bulaşırdı.

Son olarak, araştırmacılar insanlar karbon emisyonlarını azaltmak için harekete geçmediği sürece iklim değişikliğinin devam edeceğini ve mantar enfeksiyonları da dahil olmak üzere yeni patojenlerin ortaya çıkması gibi birçok ciddi etkiye sahip olabileceğini öne sürüyor.

Kordiseps Mantarı Karıncalara Yaptığı Gibi İnsanları Kontrol Altına Alabilir Mi?

Kordiseps mantarının insanlara bulaşıp bulaşmayacağı konusunda kesin bir yargı söyleyememek gibi, bu konuda da emin konuşamayız. Çünkü teoriler olmasına rağmen, bilim adamlarının kordisepsin böcekler üzerinde nasıl bir etki yarattığından tam olarak emin olmadıklarını söyledi. Daha karıncaları ve böcekleri bile nasıl kontrol altına aldığını bilmiyoruz. Dolayısıyla insanları kontrol altına alıp alamayacağını; alsa bile neler yaşanacağı konusunda da kesin bir yargı söyleyemeyiz.

Ancak teorilere göre, kas liflerinin fiziksel manipülasyonunun bir kombinasyonu var gibi görünüyor. Örneğin beynin kendisinde büyüme, davranışını etkileyebilir. Fakat aynı zamanda konakçıya küçük moleküller, proteinler ya da başka şeyler gibi beyin davranışını manipüle eden bir çeşit kimyasal saldırı da olması çok muhtemel. İnsanlara bulaşacak olsaydı, insanlarda da aynı şekilde davranırdı. Ancak sadece insanlara bulaşması yetmez, bağışıklık sistemimizi bir hayli yıkması gerekirdi. Çünkü karıncaların aksine bağışıklık sistemimiz daha gelişmiştir.

İklim değişikliği, kordiseps mantarının mutasyon geçirmesini ve ısıya dayanıklı olmasını sağlayabilir. Ancak bu kasıtlı yapılmadığı takdirde epey uzun sürecektir. Ama kutuplardaki donmuş toprakların erimesi, oradaki bakteri ve virüsleri serbest bırakabilir. İşte bu gerçek bir tehdit. Oyundaki birtakım ipuçlarından ve dizideki ilk sahneden yola çıkarak mantarların önce tahıllar üzerinden yayıldığını öğreniyoruz. Bu sahiden bir mantarın çoğalması için çok mantıklı.

Eğer mantarlar bir şekilde insanlara bulaşacaksa -bu çok yüksek ihtimalle iklim değişikliği sebebiyle olurdu- önce temel gıda maddelerini etkilemesi son derece mantıklı. Çünkü temel gıda maddemiz ekmek, o da undan yapılıyor. Bununla ilgili yakın tarihte yaşanmış bazı olaylar da var. Mesela Fransa'daki bir kasabada ekmekten bulaşan bir ergot zehirlenmesi olmuştu. Uzunca bir süre bu mantar yüzünden halkın halüsinasyonlar gördüğü ve hatta 5 kişinin ölümüne yol açan bir olay zinciri bile var. Zaten biliyoruz ki, fusarium graminearum tür kompleksinin üyeleri buğday ve tahıllar gibi mahsulleri enfekte edebiliyor. Bazı türleri de, insan ve hayvan sağlığını etkileyebilecek mikotoksinler üretebiliyor.

İşte tüm bu olasılıklar bizleri kaygılandırmaya yetiyor. Kordiseps mantarı hâlâ bilim adamlarının incelediği akıl almaz bir mantar. Daha karıncaları bile nasıl kontrol ettiğini anlayamıyoruz. İnsanlara nasıl etki edeceğini, bulaşıp bulaşmayacağını bilemiyoruz. Anlaşılan bu konuda kesin yargıda bulunmamız bir hayli zamanımızı alacak.

"Zihni zehirlenmiş, tek bir ortak amaca temelli odaklanmış milyarlarca kukla: Enfeksiyonu ne gerekiyorsa yaparak yaşayan tüm insanlara yaymak. Ve bunun tedavisi yok. Önleyicisi yok, çaresi yok. Yoklar, ve bunları yapmak mümkün de değil. Yani bunlar olursa... Kaybederiz."