ERKEN DÖNEM KARA DELİKLER

Bu sabah, yani 04.02.2024 sabahı, Çağrı beyin bu hafta gündemde olan bilimsel gelişmeler hakkındaki videosunu izlediğimde "erken dönem kara delik oluşumları" hakkında son hipotezleri öğrenmiş oldum. Anlatılana göre; Büyük Patlamadan sadece bir kaç yüz milyon yıl içinde süper kütleli kara deliklerin evrende var olabildiğinden ve bunun bir anomali olduğundan bahsedildi. Anomali olmasının nedeni olarak; yıldızsal karadelik oluşumlarında, Güneş'ten 20 kat daha büyük kütleli yıldızların milyarlarca yıl boyunca yakıtını tüketerek iç basınç dengesini kaybedip dış basıncına yenik düşerek çökmesi ve kara deliğe dönüşmesi, süper kütleli hale gelebilmesi için yine uzunca bir süre beslenmesi, dolayısı ile erken dönem kara deliklerin oluşmasının başkaca nedenleri olması gerektiğinden bahsedildi.

Eldeki veriler ilk yıldızların evrende 400 milyon yıl içinde parlamaya başladığı yönünde ve bu yıldızların çoğu anakol yıldız olarak bildiğimiz Güneş'e benzer yıldızlardan çok daha büyüktü. Güneş'ten 1300-2150 kat daha büyük yıldızları bir kaç bin veya bir kaç on bin yıl ötemizde yani kendi galaksimizde bile tespit edebiliyoruz. Erken dönem evrende dev gaz bulutları nedeniyle tespit edilenlerden çok daha büyük yıldızların olması büyük olasılıktır.

Dev yıldızları anakol yıldızlardan ayıran en büyük özelliklerinden birisi ömürlerinin çok kısa olmasıdır. Yakıtlarını aşırı hızlı tüketirler ve iç basınç o denli artar ki diğer katmanlarda yakıt olabilecek hidrojen veya diğer elementler merkeze ulaşamaz ve yıldızın basınç dengesi hızlıca bozulur. Bu tip yıldızların ömürleri on milyon yıl kadar kısa süreli olabilir (videoda anlatıldığı şekilde milyarlarca yıl beklemek gerekmiyor). Daha ilk oluşum aşamasında zaten devasa kütlesi olan kara delikler, evrenin bu erken dönemlerinde kendileri gibi kısa sürede oluşmuş olan kara deliklere (evrenin yeterince genişlememesi nedeniyle) zaten çok yakındı ve muhtemelen birbirlerini besleme konusunda da milyarlarca yıla ihtiyaç yoktu.

Erken dönem kara delikler evrenin şu anki halini almasında çok önemli rol oynamış olmalılar. Büyük kütleleri etraflarındaki gaz ve toz bulutlarını ivmelendirmiş ve bu sayede yıldız oluşumlarını hızlandırmışlardır. Gene aynı şekilde etraflarındaki nesneleri belirli yörüngelere oturtarak galaksi ve galaksi kümelerinin ortaya çıkmasını sağlamışlardır.