Deprem Hakkında Temel Bilgiler ve Yapılması Gerekenler

Depremin kısa tarihçesi:

Deprem dünyamızın vaz geçilemez bir olayı.Bu sadece günümüzde değil,bundan 335 milyon önce oluşmuş olan dördüncü ve son süper kıta "Pangea" da da vardı.Depremler sayesinde günümüzden 200 milyon yıl öncesinde bu süper kıta ayrılmaya başladı ve hâla ayrılmaya devam etmektedir. Örneğin bundan 30-40 milyon yıl sonra kıtalar bugün kü halinde değil bambaşka bir şekilde olacak(bkz.afrika kıtasının ayrılması 2023).^[1]

^{Peki biz bunu neden hissetmiyoruz?} Cevabı çok basit: kıta dediğimiz büyük kara parçaları (denizlerin altındaki tabaka dahil) tıpkı bir yapbozun parçaları gibidir,biraz daha açmak gerekirse bu kıtaları küçük küçük levhalar bir araya gelerek oluşturuyor.Bu levhalar:Pasifik Levhası, Kuzey Amerika Levhası, Güney Amerika Levhası, Avrasya Levhası, Afrika Levhası, Hindistan-Avustralya Levhası, Antarktika Levhası(ve bir çok küçük levha).Bu levhaların haraketi 0-100mm arasında değişkenlik gösteriyor.

Depremler nasıl ve neden oluyor?

^{Depremlerin oluşmasında iki etkenden biri insan insan deyince biraz garipsense bile insan, deprem yaratamaz sadece tetikleyici olabilir.Peki bu tetikleyiciler nedir:maden çalışmaları gibi yerin kazıldığı bütün olaylar buna dahil çünkü toprak altında kazılan yer ile yüzey arasında boşluk yani enerjinin çıkabileceği bir alan oluşuyor,bu miktar çok az olduğu için nadir gerçekleşiyor ve tetiklenen depremin büyüklüğü en fazla 3,5-4,0 arasında oluyor. Diğer etken ise çoğunlukla iki(nadir olarak üç [bkz.2023 Maraş depremi])levha nın haraketleri sırasında birbirlerine sürtünmeleri,takılmaları esnasında ortaya çıkan muazzzam boyutlardaki enerji nedeniyle oluşur,buna tektonik deprem denir(bkz.volkanik deprem, çöküntü depremi)örneğin 7 büyüklüğünde bir depremde 1,8 milyar kg patlayıcıya eş değer enerji açığa çıkar fakat 6 büyüklüğünde bir depremde 56 milyon kg patlayıcıya eş değer bir enerji açığa çıkar. Peki neden 1,0 lik büyüklük artışında çok büyük enerji farkı var? Bir deprem düşünelim x büyüklüğünde ve y yıkım gücünde olsun birde x+1 büyüklüğünde bir deprem düşünelim.x+1 büyüklüğündeki deprem x büyüklüğündeki depreme göre 30y gücünde yıkım yapar yani x büyüklüğündeki depremin x+1 büyüklüğündeki depreme eş değer olması için aynı anda 30 tane x büyüklüğünde deprem olması lazım.[2][3]}

Fayın kendini kitlemesi nedir?

Adı üstünde fayın kitlenmesi deprem oluşmaması dir ama deprem oluşmaması levha haraketinin olmaması demek değil.Faylar kendilerini kitlediği zaman diğer levhalar ile haraket halinde olmaya devam eder bu demekki enerji oluşuyor ama kitli olduğu için enerjiyi boşaltamıyor ve şimdi olacak x büyüklüğünde deprem olmayıp daha fazla enerji ile x<y büyüklüğünde bir deprem oluyor.

Deprem nasıl,neyle ölçülür:

Depremin büyüklüğünü ölçmek için eskiden "Richter Ölçeği"kullanılıyordu ama büyük depremlerde işe yaramadığı için hemde "Moment Büyüklük Ölçeği" gibi daha gelişmiş teknoloji ile ölçüm imkanı olduğu için daha az kullanılıyor.Bunlara ek olarak birde depremin şiddetini(şiddet ≠ büyüklük) gösteren "Mercalli Ölçegi"var. Bunları tanıyalım: Richter Ölçeği depremin büyüklüğünü sabit bir şablon ile ölçer.Burda asıl önemli olan kısım richter ölçeği lineer olarak değil,logaritmik olarak artar yani ölçekteki 1-2-3-4... şeklinde 1 birim artan gösterge ye göre 2 büyüklüğündeki deprem 1 büyüklüğündeki depremden iki kat büyük değil;10 kat büyük,30 kat güçlü.Moment Büyüklük Ölçeği(ing.moment magnitude scale) ile richter ölçeğinin tek farkı büyük depremleri ölçebilmesi ve daha doğru sonuç vermesidir,genellikle richter ölçeği ile ile moment büyüklük ölçeği arasında 0,1-0,3 büyüklük farkı vardır.Richter ölçeği ve moment büyüklük ölçeğine nazaran Mercalli Ölçegi depremin büyüklüğünü değil şiddetini ölçer ve bunu sadece bir tablo ile ölçer ama insanların ne kadar zarar gördüğünü açıkladığı için (uzun gözlemler ile hazırlanmıştır) önemli görünüyor.^{[4], [5]}

Deprem olmadan önce ne gibi tedbirler alınmalı?

Öncelikle devlet yerleşim yerlerini kesinlikle fay hattına yakın bir bölgeye ve zemini kötü olan yerlere bina yapılmamalıdır,yapilan en yüksek bina:giriş+3 kat olmalı;deprem yönetmeliği en kötü ye göre hazırlanmalı,gerekli simülasyon lar ile bina yapılmadan önce test edilip gerekli bütün önlemler alınmalı ve binalar tek tek denetlenip onay verilmeli, binanın yapımında malzemeden çalınmış, yönetmeliğe uymayan müteahhitlere imar affı verilmeyip özellikle para değil hapis cezası verilmelidir. Diğer aşama ise bireylere düşüyor:her evde en az bir adet yardım çantası olmalı,aile kendi içinde kararlaştırılmış bir toplanma yeri ve ev içinde birçok güvenli yer hazırlamalı;evdeki bütün eşyalar sabitlenmeli.Deprem çantasına ise:en az 72 saat yetecek yiyecek ve içecek,ilk yardım malzemeleri,battaniye,pil,el fener,kablolu veya kablosuz şarj aleti(kablosuz önerilir),nakit para,elbise,aile içinde düzenli bir rahatsızlığı olan birey varsa ona özel olmakla birlikte ilaçlar,çok amaçlı çakı,çakmak, mümkün ise içinde numaralar kayıtlı bir telefon,hijyen ürünleri,düdük.Deprem çantası kolay ulaşılabilir bir yerde olmalı ve 6-7 ayda bir bozulma ihtimali olan (yiyecek içecek vb.) ürünler yenisi ile değiştirilmeli.

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Neden Desteğe İhtiyacımız Var?

Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor.

Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak (yani kendi mesleğimiz doğrultusunda bir iş sahibi olursak) Evrim Ağacı'na zaman ayıramayacağımızı, ayakta tutamayacağımızı biliyoruz. Çünkü az sonra detaylarını vereceğimiz üzere, Evrim Ağacı sosyal medyada denk geldiğiniz makale ve videolardan çok daha büyük, kapsamlı ve aşırı zaman alan bir bilim platformu projesi. Bu nedenle bizler, meslek olarak Evrim Ağacı'nı seçtik.

Eğer hem Evrim Ağacı'ndan hayatımızı idame ettirecek, mesleklerimizi bırakmayı en azından kısmen meşrulaştıracak ve mantıklı kılacak kadar bir gelir kaynağı elde edemezsek, mecburen Evrim Ağacı'nı bırakıp, kendi mesleklerimize döneceğiz. Ama bunu istemiyoruz ve bu nedenle didiniyoruz.

Destek Ol

Deprem sırasında ne yapılmalı?

Her kaynak ta görebileceğiniz gibi güvenli bir yere çök-kapan-tutun yapılmalı,kesinlikle panik yapmamalı ve sarsıntı kesilince evde belirlenmiş toplanma noktasına gidilmeli.Aile fertleri birbirlerine psikolojik destek vermeli,deprem durduktan sonra ise asansör,merdiven vb. riskli yerlerden uzak durmalı ve evdeki bütün şarteller ve vanalar kapatılıp il, ilçe mahalle içinde belirlenen toplanma alanlarına gidilmeli. Eğer göçük altında kalınmış ise ekiplerin size ulaşması için düdük veya telefon yardımı ile yerinizi belirtin aksi takdirde kendi başınıza haraket etmeyiniz.

Deprem sonrası neler yapılmalı?

Devlet birimleri eğer olay yerine sevk ettiyse görevlilerin yanına gidilmeli, onları dinlemeli ve artçı sarsıntılara karşı tedbirli olmalısınız. Deprem yıkıcı ise ekipler tarafından şahsi psikososyal desteği verilmeli; barınma,yeme içme gibi asli ihtiyaçlar karşılanmalı ve depremin etkisinden mümkün olduğunca çabuk çıkılmalı. Eğer kendinizi toparlamış bir halde hissediyorsanız özgür iradenize kalmış şekilde arama kurtarma ekiplerine katılabilir, işlerin hızlanmasını sağlayabilirsiniz.^[6]