TÜRKÇE DİLİ HAKKINDA GÖRÜŞ VE ÖNERİLER 1-2

TÜRKÇE DİLİ HAKKINDA GÖRÜŞ VE ÖNERİLER

Yumuşak (ğ) Harfinin Telaffuzu ve Kullanımı Hakkındaki Görüş ve Öneriler

Yazan: Vedat Turan

1. Türk+çe’de Bölgesel Farklılık Gösteren Bir Harf: "Ğ"

Yumuşak "ğ" harfi, kullanıldığı coğrafi bölgeye göre farklılık ve çeşitlilik gösteren nadir seslerden biridir. Bu özelliğiyle yalnızca Türk+çe (Bu özel bir kullanım olup yazara özgüdür) diline özgü bir durumdur. Her ne kadar "harf" olarak adlandırılsa da yumuşak "ğ", bazen kelimeyi uzatmak, bazen de yumuşatmak amacıyla kullanılır. Fakat dikkatle incelendiğinde, bu harfin öncesindeki harfe göre şekil aldığı, yani adeta bir yardımcı harf görevi gördüğü görülür.

Örneğin, Anadolu konuşma dilinde sıkça duyulan bazı uzatmalar vardır:

“Tee... Şoo... Orda... Şootayda... Buutayda...” gibi.

Bu örneklerde dikkat edileceği üzere yumuşak "ğ" yazıda bulunmaz. Bu durum, Türk+çe’yi diğer dünya dillerinden ayıran dilsel bir özelliktir.

2. Yumuşak "Ğ" ile Fonetik Bağlantılar

Fransız lisanında, bir kelime okunduğu gibi yazılmadığı için farklı bir yaklaşım vardır. Örnek:

Söyleniş: Mösyö

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Neden Desteğe İhtiyacımız Var?

Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor.

Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak (yani kendi mesleğimiz doğrultusunda bir iş sahibi olursak) Evrim Ağacı'na zaman ayıramayacağımızı, ayakta tutamayacağımızı biliyoruz. Çünkü az sonra detaylarını vereceğimiz üzere, Evrim Ağacı sosyal medyada denk geldiğiniz makale ve videolardan çok daha büyük, kapsamlı ve aşırı zaman alan bir bilim platformu projesi. Bu nedenle bizler, meslek olarak Evrim Ağacı'nı seçtik.

Eğer hem Evrim Ağacı'ndan hayatımızı idame ettirecek, mesleklerimizi bırakmayı en azından kısmen meşrulaştıracak ve mantıklı kılacak kadar bir gelir kaynağı elde edemezsek, mecburen Evrim Ağacı'nı bırakıp, kendi mesleklerimize döneceğiz. Ama bunu istemiyoruz ve bu nedenle didiniyoruz.

Destek Ol

Yazılışı: Monsieur

Fransızcada, sesin doğru telaffuz edilmesi için fonetik işaretler (şapka, aksan vb.) kullanılır. İngilizce’de de benzer durumlar vardır: Örneğin, "butterfly" kelimesi yazıldığı gibi okunmaz.

Türk+çe’de ise yumuşak "ğ", hem uzatma hem de yumuşatma görevi üstlenerek benzer bir fonetik kolaylık sağlar.

3. ^ (Şapka) ve Yazı Dilindeki Görünmeyen "Ğ"

Yazı dilinde bazı harfler, görünmeseler de yumuşak "ğ" görevi görebilir. Özellikle şapka işareti (^) bu işlevi yerine getirir. Örneğin:

Hâlen → hağlen

Hâla → hağla

Bu şapkalar kaldırıldığında, kelimelerin anlamı değişebilmektedir. TDK, bir dönem bu işareti müfredattan kaldırdığında, örneğin “hâla” ve “hala” kelimeleri karışıklık yaratmıştır. Konuşma dilinde fark çok belirgin olmasa da, yazı dilinde büyük sorunlar doğmuştur. Bu durum, TDK’nın sitesinden veya konuyla ilgili haber yapan çeşitli haber sitelerinden detaylıca incelenebilir.

4. Kültürel Kavramlar ve Dilin Evrimi

Burada kısaca değinmek gereken önemli bir kavram var: "Kulturvolk."

Bu terim, bir halkın medeni, entelektüel ve sanatsal olarak 'yüksek kültür' seviyesine sahip olduğunu savunan, sıklıkla etnosentrik ve hiyerarşik bir bakışı yansıtan bir düşüncedir.

Alman idealizmi, romantizmi ve milliyetçiliği bağlamında ortaya çıkmış ve Alman ulusunun tarihsel misyonunu, evrensel kültürel taşıyıcılık üzerinden temellendirmeye çalışmıştır. (İlber Ortaylı Türklerin ALtın Çağı kitabına bakınız.)

5. Yumuşak "Ğ" ve Arap Harf Sistemine Benzerlikler

Agora Bilim Pazarı

Müfettiş Numeroni - 2 Altın Peruk Hırsızlığı

1 hırsızlık olayı, 6 şüpheli ve tek suçlu!

İlkokul öğrencilerinin sayısal zekâ becerilerini geliştirmek için hazırlanmış etkinlikli ve çıkartmalı dedektiflik çizgi romanı.
Müfettiş Numeroni ile yardımcıları Kenar Mahalle Fareleri, gizemli bir şekilde ortadan kaybolan altın peruğun peşine düşüyorlar. Sevimli dostlarımızla birlikte ipuçlarını ortaya çıkarmaya ve suçluyu bulmaya hazır mısın?
Müfettiş Numeroni’ye yardım etmek için önce merak uyandıran mantık oyunlarını çözmemiz gerek. Bunu yaparken aşağıdaki bilgi ve becerileri kullanacağız:
• 1’den 100’e kadar sayıların okunuşu, yazılışı; tane ve deste
• zihinden hızlı dört işlem
• tablo yorumlama
• labirentler ve geometrik şekiller
• ölçüler: ağırlık, yükseklik, hacim
• veri toplama ve örüntü bulma
• problem çözme

Bulmacalardan ve oyun temelli öğrenmeden ilham alan Müfettiş Numeroni serisi, merak uyandırıcı bir hikâye aracılığıyla, ilkokul 2. ve 3. sınıf öğrencilerinin matematik öğrenimine yardımcı olacak zihinsel süreçleri harekete geçirmeyi, ıraksak ve yaratıcı düşünme biçimini geliştirmeyi amaçlıyor.

Devamını Göster

₺225.00

Satın Al Tüm Ürünler

Yumuşak "ğ", bazı yönleriyle Arapça’daki çekme işaretine benzetilebilir. Arap alfabesinde harflerin üzerine gelen harekeler, okunuşu kolaylaştırır. Türk+çe dili, Arap dilinden farklı olarak gırtlak sesi kullanımı açısından daha sınırlıdır. Ancak "ğ", bu boşluğu dolduran bir ses olarak fonetik kolaylık sağlar.

Yöresel ağız farklıkları bulunabilir fakat her dilin öz yapısı, ilk hâli itibarıyla tektir. Sonradan, kültürel ve sosyal etkileşimler ile farklılıklar gelişebilir.

6. Türk+çe’ye Girmiş Yabancı Kökenli Kelimeler

Türk+çe dili, zamanla farklı milletlerle yapılan sosyal, kültürel ve ticari etkileşimler sonucunda, başka dillerden çok sayıda kelime almıştır. Bunların bazıları günlük hayatta kilit taşı hâline gelmiştir. Örneğin:

Kamyon

Balkon

Röpteşambır

Şöför

Doktor

Krem Şanti

Bu kelimelerin çoğu Fransız lisanından dilimize geçmiştir. Bu durum, Türk+çe’nin öz yapısını yitirmesine neden olmaktadır.

7. Ne Yapmalı? TDK'nın Görevi

Bu süreci kontrol altına almak ve yönlendirmek için kurulmuş bir kurum vardır: Türk Dil Kurumu (TDK).

TDK'nın asli görevi, yeni gelen kelime ve kelime gruplarını:

Toplamak

Gözden geçirmek

Üzerine çalışma yapmak

Türkçeleştirmek

Kullanıma sunmak

Bunun sadece TDK tarafından değil, ülkemizde faaliyet gösteren uygulama, şirket, topluluk, kurum ve diğer tüm organlar tarafından desteklenmesi gerekir. Bu gruplar, Türk+çe’ye geçişi kolaylaştırmakla yükümlü olmalı ve bu yönde zorunluluklar getirilmelidir. Aksi takdirde, dilimiz zamanla yok olabilir. Bu da "Türkiye", "Türk+çe" gibi kavramların öz benliğimiz açısından içinin boşalmasına yol açar.

8. Yabancı Kelimeleri Tanımak İçin Bir İpucu

Yabancı kökenli kelimeleri tanımanın pratik bir yöntemi vardır. Genellikle bu kelimelerde şu iki öğe bulunmaz:

Şapka (^)

Yumuşak "ğ"

Ayrıca, Arapça ve Farsça kökenli kelimeler, Türk+çe içerisinde artık birer parça olarak kabul edilmiştir. Kimi kişi ve çevreler ideolojik ya da farklı sebeplerle bu kelimeleri reddetse de, dil keyfî bir yapı değildir. Kullanım ve tarihsel süreç, bu kelimeleri Türk+çe'nin bir parçası hâline getirmiştir.

Sonuç

"Ğ" harfi ve şapka (^) işareti, Türk+çe’nin sadece ses yapısına değil, aynı zamanda anlam bütünlüğüne de katkı sağlayan önemli unsurlardır.

Bu tür özellikler; dilin özüne, kullanımına ve gelişimine dair ipuçları taşır.

Dilimize sahip çıkmak hepimizin görevidir.

Vedat Turan

Bir başka yazıda görüşmek dileğiyle…

TÜRKÇE DİLİ HAKKINDA GÖRÜŞ VE ÖNERİLER

Yumuşak (ğ) Harfi Hakkında Alternatif Düşünceler ve Dilin Evrensel Yönü

Yazan: Vedat Turan

1. Yumuşak "Ğ": Türk+çe’nin Vazgeçilmezi mi, Tartışmalı Bir Kalıntı mı?

Yumuşak "ğ" harfi, genellikle Türk+çe’nin özgün ve eşsiz bir parçası olarak tanımlanır. Ancak bu sesin aslında işlevsel olarak neredeyse tamamen sessiz olduğunu ve birçok coğrafyada, özellikle konuşma dilinde hiç duyulmadığını kabul etmek gerekir.

Öyle ki, Anadolu’nun birçok bölgesinde “ğ” harfi ya uzatma efekti ile geçiştirilir ya da tamamen yok sayılır:

“Tee... Şoo... Orda... Buutayda...” örneklerinde harfin fiilî olarak bir sesi bile kalmamıştır.

Bu anlamda düşünüldüğünde, "ğ" harfi aslında fiilen yok hükmündedir. Harf olarak kağıt üzerinde var olması, işlevsel bir ses değeri taşıdığı anlamına gelmez. Belki de bu harf, Türk+çe’nin evrimsel sürecinde zamana karşı direnmeye çalışan eski bir kalıntıdır.

2. Yumuşak "Ğ" Yerine Fonetik Doğruluk

Fransızca, İngilizce gibi dillerde telaffuz ve yazım arasında farklılıklar elbette vardır, fakat bu farklar çoğunlukla dil estetiğini ve akıcılığını zenginleştirir.

Örneğin, "Monsieur" kelimesi ile "Mösyö" arasındaki fark, Fransız dilinin estetik oyun alanıdır. Aynı şekilde İngilizcedeki "butterfly" kelimesi de fonetik olarak farklı okunur ama anlamda veya yazıda bir anlam kayması yaşanmaz.

Türk+çe’de ise “ğ” harfinin amacı uzatmak ya da yumuşatmaktır denir. Ama zaten bu işlevi konuşma dili kendi içinde doğal olarak düzenler. Yani "ğ" olmadan da anlaşılıyor, "ğ" ile de. Bu durumda şu soru ortaya çıkar:

Gerçekten gerekli mi bu harf?

3. Şapka (^) Kullanımı: Bir Karmaşa Sebebi

Şapka işareti (^) geçmişte anlam ayrımlarına hizmet etmiş olabilir. Ancak bugün bu işaret yazı dilinde ciddi bir yük oluşturmakta.

“Hâlâ” ile “hala” örneği klasik örnektir. Fakat bu farkı insanlar zaten bağlama göre ayırt etmektedir. Şapkayı kaldırmakla büyük bir şey kaybedilmediği gibi, yeni nesil için dil daha sade hale getirilmiştir.

TDK’nın bu işareti müfredattan kaldırma denemesi belki de dilin sadeleşmesi yönünde cesur bir adımdı. Eleştirmektense, bu tür atılımları daha açık fikirle değerlendirmek gerekir.

4. Kulturvolk ve Evrensel Kültür İdeali

Almanların "Kulturvolk" kavramı, kendi kültürünü üstün gören bir anlayışı temsil eder. Ama modern dünyada kültürel üstünlük değil, kültürel paylaşım geçerlidir.

Bugün bir milletin kültür taşıyıcılığı, yalnızca kendi diline kapanmasıyla değil, evrensel normlara açılmasıyla mümkündür.

Bu anlamda Türk+çe’nin de diğer dillerle etkileşime girmesi, “özünden kopma” değil, daha geniş bir kültür dairesine katılım anlamına gelir.

5. Arapça’ya Benzerlikler: Ama Türk+çe Kendi Yolunda

Arapça’daki harekeler, okunuşu yönlendirir. Ancak bu sistemin Türk+çe’ye doğrudan benzemesi mümkün değildir. Türk+çe daha sade, daha fonetik bir dildir.

Yumuşak "ğ" gibi bir harfi, Arapça’daki harekelerle eşdeğer görmek, dilsel bağlam açısından zayıf bir benzetmedir. Türk+çe, zamanla bu tür fazlalıkları bırakmalı ve daha fonetik, yalın bir yapıya yönelmelidir.

Kaldı ki, konuşma dili zaten "ğ" harfini ya yutar ya da yok sayar. Bu durumda, bu harfin varlığı, yazı ile konuşma arasında gereksiz bir kopukluk yaratmaktadır.

6. Yabancı Kelimeler: Sorun Değil, Zenginlik

Fransızcadan gelen kelimeler Türk+çe’yi yozlaştırmıyor, aksine zenginleştiriyor. Örnekler:

Kamyon

Balkon

Krem Şanti

Şöför

Bu kelimeler artık toplumsal hafızada yer etmiş, günlük hayatta kendilerine karşılık aranmayan kavramlardır. Üstelik bu kelimelerle birlikte kültürel bağlam, nesne ve kavramlar da taşınmıştır.

“Kamyon” kelimesi yerine “yük taşıyıcı dört tekerlekli araç” gibi uzatmalar önerilecekse, dil zaten işlemez hale gelir.

Kültürel etkileşim, kaçınılmaz bir gerçekliktir. Önemli olan, bu kelimelerin içinde Türk+çe’nin ses yapısına uygun dönüşüm geçirmesidir.

7. TDK’nın Rolü: Denetleyici Değil, Yönlendirici

TDK’nın yeni gelen kelimeleri "zorla Türkçeleştirmesi", çağın ruhuna aykırıdır. Günümüz dünyasında diller, açık sistemler hâline gelmiştir.

TDK, bir denetleyici gibi değil, rehberlik eden bir kurum gibi davranmalıdır. Gelen her kelimeye “yasak” gözüyle bakmak, dil evrimini engeller.

Uygulamalar, şirketler, sosyal platformlar Türk+çe’yi korumalıdır ama bu koruma, dayatma ile değil, teşvikle olmalıdır. Dil, yukarıdan değil, aşağıdan şekillenir. İnsanlar benimsediği kelimeleri kullanır, benimsemediğini eleyerek zaten ayıklar.

8. Yabancı Kelimeleri Ayırt Etmek Gerekli mi?

“Ğ” harfi ya da “^” işareti bir kelimenin yerli mi, yabancı mı olduğunu göstermeyebilir.

Örneğin:

“Doktor” kelimesi ne “ğ” içerir ne “^” ama artık Türk+çe’nin ayrılmaz bir parçasıdır.

“Hâkim” kelimesi Arapça kökenlidir ama Türk+çe’nin hukuk dilinde temel bir yapı taşıdır.

Dolayısıyla, bir kelimenin kökenini bu işaretlere bakarak anlamaya çalışmak yetersiz bir yöntemdir.

Dil; ideolojiyle, inançla veya nostaljiyle değil; kullanımla şekillenir.

Sonuç

"Ğ" harfi ve şapka (^) gibi unsurlar, geçmişte dilimize hizmet etmiş olabilir. Ancak bugünün dünyasında, gereksiz hale gelen her yapı, sadeleşme adına sorgulanmalıdır.

Dilin korunması, onu dış etkilere kapatmakla değil, dış etkilere açıkken özünü yaşatmakla mümkündür.

Yasaklayarak değil, yönlendirerek. Zorunlu kılarak değil, sevdikçe benimseterek.

Vedat Turan

(Bir başka perspektiften)