Azerbaycan'da Musikimizin Parıltıları
MUSİKİMİZİN PARLAYAN YILDIZLARI – HAZAR YURDUNDAKİ KARDEŞLERİMİZ, AZERBAYCANLI SANATÇILARIMIZ
1000kitap
- Blog Yazısı
MUSİKİ YAZISI: MUSİKİMİZİN PARLAYAN YILDIZLARI – HAZAR YURDUNDAKİ KARDEŞLERİMİZ, AZERBAYCANLI SANATÇILARIMIZ
Yazan: Vedat Turan Erdoğan
“Müziğin tek amacı, Tanrı’nın yüceliği ve insan ruhunun yenilenmesi olmalıdır.”
— Johann Sebastian Bach (1685–1750, Alman besteci)
Giriş
Başlıktan da anlaşılacağı üzere bugün biraz ata topraklarına, Hazar memleketine uzanacağız; bir ziyaret yapacak, oradaki soydaşlarımızı ve musikî (müzik bilimi, musiki: Arapça kökenli, Osmanlıca’da “müzik” karşılığı) iklimini hatırlayacağız. Şunu baştan ifade etmek isterim ki burada dile getirdiklerim benim şahsî kanaatlerimdir. Türk musikisi adına bizi temsil eden herkesin ve her ülkenin, bu yolda bizimle beraber olduğunu düşünüyorum. “Millî” diye betimlediğimiz (milletle ilgili, ulusal) şeyin yalnızca bize değil, onlara da ait olduğunu; onların da katkısının bulunduğunu kabul ediyorum.
Dolayısıyla benim nazarımda Türk musikisi adı altında birleşen herkes bizdendir. Bu fikrimde ne ideolojik düşünceler (belli bir fikir sistemi), ne de politik hesaplar vardır. Çünkü musiki temiz bir olgudur; onu kirletmek, yaratıcıya karşı bir saygısızlık demektir. Bu noktada Johann Sebastian Bach’ın sözüne kulak vermek gerekir: “Müziğin tek amacı, Tanrı’nın yüceliği ve insan ruhunun yenilenmesi olmalıdır.”
Azerbaycan’a Genel Bakış
Türk musikisi geniş bir deryadır. Onu küçük bir kalıba sıkıştırmak, bir yazıya sığdırmak hem saygısızlık hem de yanlış bir tutum olur. Bu yüzden bu yazıda yalnızca Azerbaycan’dan söz edecek, o toprakların musikî dünyasına değineceğim.
Azerbaycan taşı-toprağı altın, insanları hoş ve güzel bir memlekettir; bizden bir parça, bir kardeş, bir eksik yanımızdır. Tarih içinde bir dönem Sovyet yönetimi altında kalmıştır. Bu dönemde Batı ekolünde (ekol: okul, gelenek, düşünce akımı) müzik eğitimi veren konservatuvarlar (müzik akademisi) kurulmuş, Rus hocalar gönderilmiş, Batı tarzı eğitim yaygınlaştırılmıştır. Bugün bile pek çok evde piyano vardır; Bakü’de hâlâ o Rus etkisi sezilmektedir.
Bu durumun bir yönüyle faydalı sonuçları olmuşsa da, istiklâlini göklerde arayan Türkler için esaretin kötü bir duygu olduğunu unutmamak gerekir. Yine de Azerbaycanlılar o dönemde kendi millî “mahnı”larına (Azerbaycan Türkçesinde “şarkı, türkü”) sıkı sıkıya sahip çıkmışlardır. Bu, onların kültürlerine verdikleri değerin en somut kanıtıdır.
Evrim Ağacı'nın çalışmalarına Kreosus, Patreon veya YouTube üzerinden maddi destekte bulunarak hem Türkiye'de bilim anlatıcılığının gelişmesine katkı sağlayabilirsiniz, hem de site ve uygulamamızı reklamsız olarak deneyimleyebilirsiniz. Reklamsız deneyim, sitemizin/uygulamamızın çeşitli kısımlarda gösterilen Google reklamlarını ve destek çağrılarını görmediğiniz, %100 reklamsız ve çok daha temiz bir site deneyimi sunmaktadır.
KreosusKreosus'ta her 50₺'lik destek, 1 aylık reklamsız deneyime karşılık geliyor. Bu sayede, tek seferlik destekçilerimiz de, aylık destekçilerimiz de toplam destekleriyle doğru orantılı bir süre boyunca reklamsız deneyim elde edebiliyorlar.
Kreosus destekçilerimizin reklamsız deneyimi, destek olmaya başladıkları anda devreye girmektedir ve ek bir işleme gerek yoktur.
PatreonPatreon destekçilerimiz, destek miktarından bağımsız olarak, Evrim Ağacı'na destek oldukları süre boyunca reklamsız deneyime erişmeyi sürdürebiliyorlar.
Patreon destekçilerimizin Patreon ile ilişkili e-posta hesapları, Evrim Ağacı'ndaki üyelik e-postaları ile birebir aynı olmalıdır. Patreon destekçilerimizin reklamsız deneyiminin devreye girmesi 24 saat alabilmektedir.
YouTubeYouTube destekçilerimizin hepsi otomatik olarak reklamsız deneyime şimdilik erişemiyorlar ve şu anda, YouTube üzerinden her destek seviyesine reklamsız deneyim ayrıcalığını sunamamaktayız. YouTube Destek Sistemi üzerinde sunulan farklı seviyelerin açıklamalarını okuyarak, hangi ayrıcalıklara erişebileceğinizi öğrenebilirsiniz.
Eğer seçtiğiniz seviye reklamsız deneyim ayrıcalığı sunuyorsa, destek olduktan sonra YouTube tarafından gösterilecek olan bağlantıdaki formu doldurarak reklamsız deneyime erişebilirsiniz. YouTube destekçilerimizin reklamsız deneyiminin devreye girmesi, formu doldurduktan sonra 24-72 saat alabilmektedir.
Diğer PlatformlarBu 3 platform haricinde destek olan destekçilerimize ne yazık ki reklamsız deneyim ayrıcalığını sunamamaktayız. Destekleriniz sayesinde sistemlerimizi geliştirmeyi sürdürüyoruz ve umuyoruz bu ayrıcalıkları zamanla genişletebileceğiz.
Giriş yapmayı unutmayın!Reklamsız deneyim için, maddi desteğiniz ile ilişkilendirilmiş olan Evrim Ağacı hesabınıza üye girişi yapmanız gerekmektedir. Giriş yapmadığınız takdirde reklamları görmeye devam edeceksinizdir.
Batı sistemini (Batı müzik kuramı ve armonisi) çok iyi öğrenip kendi türkü ve mugamlarını (Azerbaycan’a özgü makam temelli geleneksel müzik türü) bu sisteme uyarlamışlardır. Örneğin Akif İslamzade’nin (1948– ) icrasında gördüğümüz gibi, millî eserleri Batı formunda seslendirmek onları daha da güçlü kılmış, geniş kitlelere ulaştırmıştır. Aynı şekilde ünlü orkestra şefi Niyazi Tağızade (1912–1984) de hem Batı müziğini hem de millî musikiyi birleştiren şahsiyetlerden biridir.
Klasik Mugam Sanatçıları
Üzeyir Hacıbeyli (1885–1948): Azerbaycan millî operasının kurucusu, Arşın Mal Alan operetinin bestecisi.
Bülbül – Murtuza Məmmədov (1897–1961): Azerbaycan vokal sanatının büyük ustası.
Alim Qasımov (1957– ): Günümüzün en önemli mugam hanendelerinden (hanende: geleneksel müzik icracısı); UNESCO ödüllü sanatçı.
Xan Şuşinski (1901–1979): Karabağ mugam ekolünün önde gelen hanendesi.
Rubaba Muradova (1930–1983): Güçlü sesiyle tanınan kadın mugam yorumcusu.
Besteciler
Qara Qarayev (1918–1982): Modern Azerbaycan müziğinin senfonik ustası.
Fikret Amirov (1922–1984): “Senfonik (Symphonic) Mugam”ın yaratıcısı.
Vasif Adıgözəlov (1935–2006): Koro ve senfonik eserleriyle bilinen besteci.
Halk ve Popüler Musikinin Önemli İsimleri
Rəşid Behbudov (1915–1989): Dünya çapında tanınmış tenor (erkek opera sesi).
Polad Bülbüloğlu (1945– ): Şarkıcı, besteci ve devlet adamı.
Zeynəb Xanlarova (1936– ): Azerbaycan’ın efsanevi kadın sesi.
Flora Kərimova (1941– ): Halk ve popüler müzik sanatçısı.
Niyazi Tağızade ve Şahsiyeti (Musiki Mecmuası ocak 1964 191. Sayıdan yararlanılmıştır)
Niyazi Tağizade (1912-1984), Azerbaycan’ın yetiştirdiği en önemli orkestra şeflerinden biridir. Onun sanatında dikkat çeken özelliklerden biri, yalnızca müzik alanındaki ustalığı değil, aynı zamanda kişiliğidir. Çağdaşlarının hatıralarında da yer aldığı üzere Niyazi Bey, çok iyi derecede Türkçe bilmekteydi ve bu dil hâkimiyeti sayesinde Türkiye ile Azerbaycan arasında adeta bir kültür köprüsü kurabilmekteydi. Üstelik yalnızca dil bilgisiyle değil, aynı zamanda nazik, kibar ve mütevazı (alçakgönüllü) kişiliğiyle de çevresinde büyük bir hürmet görmüştür.
Müzikal anlamda Batı tekniğini Doğu’nun ezgileriyle birleştirmeyi başaran Niyazi Tağizade, özellikle senfonik eserlerinde Azerbaycan halk müziğinin derinliklerini evrensel bir dilde ifade edebilmiştir. Onun nezaketi, disiplinli tavrı ve yüksek insani vasıfları, sanatını yalnızca teknik değil, aynı zamanda ahlaki bir otorite hâline de getirmiştir.
1963 yılında Ankara’da Cumhurbaşkanlığı Senfoni Orkestrası’nı ve Devlet Operası’nda sahnelenen Çaykovski’nin (Tchaikovsky, 1840–1893) Eugene Onegin operası ile Uyuyan Güzel balesini yönetmiştir. “Benim Çaykovski’m, insan sevgisiyle, tabiat sevgisiyle doludur. O ümittir, iyiliktir, harekettir. Onu yalnızca kulakla değil, ruhumuzla duymalıyız” sözleri onun sanata bakışını özetler.
1912’de doğan Niyazi, Üzeyir Hacıbeyli’nin yeğenidir. Moskova ve Leningrad’da eğitim görmüş, 1938’de Azerbaycan Devlet Senfoni Orkestrası’nı kurmuştur. Repertuvarında Beethoven, Brahms, Borodin, Rimsky-Korsakov gibi dev bestecilerin eserleri vardır. Mütevazı kişiliği ve yüksek sanat anlayışıyla Azerbaycan musikisinin dünyaya açılan yüzlerinden biri olmuştur.
Üzeyir Hacıbeyov: Azerbaycan’ın Müzik Devrimcisi [2]
Üzeyir Hacıbeyov (Azerice: Üzeyir bəy Abdulhüseyn oğlu Hacıbeyov), 20. yüzyılın en etkili müzik insanlarından biri olarak kabul edilir. Azerbaycan’ın modern klasik müziğinin kurucusu, ilk Müslüman opera bestecisi ve ulusal marşın bestecisi olarak müzik tarihine geçmiş, hem eğitimci hem de kültürel bir öncü olarak iz bırakmıştır.
[1][1] Hayatı ve Eğitimi
Hacıbeyov, 18 Eylül 1885’te Azerbaycan’ın Agcabedi bölgesinde doğmuş, çocukluğunu müzikle dolu bir ortamda geçirmiştir. Eğitimine Gori Pedagoji Semineri’nde başlamış, burada batı klasik müziği ve keman eğitimi almıştır . Moskova ve St. Petersburg konservatuvarlarında aldığı eğitimle müzik bilgisini derinleştirmiştir.
Müzik ve Sanat Alanındaki Yenilikleri
Üzeyir Hacıbeyov, Azerbaycan’ın geleneksel mugham müziği ile batı klasik müziğini birleştirmiştir. Bu sentez, onu yalnızca besteci olarak değil, aynı zamanda müzik teorisi ve eğitimi açısından öncü bir isim yapmıştır.
Opera ve Sahne Eserleri
Leyli ve Mecnun (1908): Müslüman dünyasında sahnelenen ilk opera olarak tarihe geçmiştir.
Sheikh Sanan (1909), Rustam ve Zohrab (1910), Asli ve Karam (1912), Arshin Mal Alan (1913): Geleneksel ve batı müzik öğelerini harmanlayan eserlerdir. Arshin Mal Alan, komik operet türünde yazılmış ve büyük halk ilgisi görmüştür.
Koroglu (1937): Ulusal epik öykülerden beslenen büyük bir opera çalışmasıdır.
Milli Marş ve Kültürel Katkıları
Hacıbeyov, 1919’da Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti’nin marşını bestelemiş ve bu eser, ülke bağımsızlığını yeniden kazandıktan sonra ulusal marş olarak benimsenmiştir. Ayrıca 300’den fazla halk müziği eserini nota ile belgelemiş ve müzik eğitiminin sistemleşmesine öncülük etmiştir.
Unvanlar ve Etki
Yaşamı boyunca Hacıbeyov, Halk Sanatçısı, Stalin Ödülü, ve Sovyetler Birliği’nin çeşitli prestijli müzik ödüllerine layık görülmüştür. Azerbaycan’da her yıl 18 Eylül, onun doğum günü olması nedeniyle Müzik Günü olarak kutlanır.
Mirası
Üzeyir Hacıbeyov, doğu ve batı müziğini sentezleyen, ulusal kimliği müzikle ifade eden ve sahne sanatlarında devrim yaratan bir sanatçıdır. Eserleri, günümüzde hem Azerbaycan’da hem de dünya çapında sahnelenmeye devam etmekte, yeni nesil müzisyenler için ilham kaynağı olmaktadır.
Azerbaycan Musikisi Tarihinden Kesitler
Antik Çağ: Gobustan kaya resimleri (M.Ö. 3000–1000) müzikli sahneler içerir.
Ortaçağ: Safiaddin Urmavi (13. yy) makam teorisini geliştirmiş, Abdülkadir Meragi (14. yy) mugam sistemini derinleştirmiştir.
Halk Müziği: Aşıq sanatı (saz eşliğinde şiir ve destan anlatımı) 15. yüzyıldan bugüne ulaşmıştır.
19. yy: Şuşa müzik merkezi olmuş, ilk büyük Doğu konserleri düzenlenmiştir.
20. yy: Üzeyir Hacıbeyli “Leyli ve Mecnun” (1908) operası ile Doğu’nun ilk millî operasını yazmıştır.
1960’lar: Vagif Mustafa-zadeh mugam ile cazı birleştirerek “Caz-Mugam” ekolünü kurmuştur.
2003: Azerbaycan mugamı UNESCO Somut Olmayan Kültürel Miras listesine girmiştir.
Büyük Bir Adam: Akif İslamzade
1948’de Bakü’de doğan İslamzade, ünlü mugam sanatçısı Sara Qədimova’nın oğludur. 12 yaşında çocuk korosunda solist olarak sahneye çıkmıştır. “Sarı Gelin” ve “Bu Gece” gibi şarkılarıyla hafızalara kazınmış, 120’den fazla eser seslendirmiştir. 1986’da ses tellerindeki tümör nedeniyle sanat hayatı sona ermiş, fakat kültür yönetiminde aktif kalmıştır.
2016’dan itibaren Cumhurbaşkanlığı Müzik Ödülleri’ne, 2023’te ise “Şöhrət” (Şöhret) Nişanı’na layık görülmüştür. Sesini kaybetmiş olsa da, halkın kalbindeki sesi susmamıştır.
Bitirirken: Reform İhtiyacı (Musiki Mecmuasından yararlanılmıştır Ocak 1964 191.sayı)
Dünya yüzünde ilerlemeyen her sanat kolu gerilemeye mahkûmdur. Dedelerimizin bize bıraktığı miras eserleri asaletleriyle muhafaza etmekle beraber, bugünkü milletin musikî anlayışına göre reform yapmak zorundayız. Gençlik, Türk musikisi kültüründen uzak kalırsa, suçu yalnızca onlara değil, bizlere de yüklemek gerekir.
Bugün sayısı daha da azalan müzik ürünü satış mağazalarında(Dijital veya fiziki) Batı dans müziği ve popüler Amerikan kültür ürünü eserler rağbet görüyorsa, klasik Türk musikisi veya Batı klasik müziği az talep görüyorsa; burada hepimizin payı vardır. Sanatkârlarımız konser vermekten çekiniyor, halkımız ise arabesk ve popüler müzikle yetiniyor.
Hâlbuki horon, halay, zeybek, çiftetelli gibi köklü oyunlarımız hâlâ toplumu coşturuyor. Bu cevheri neden geliştirmeyelim? Neden dünyaya açılacak güçlü bir reform hareketi başlatmayalım?
Netice olarak: Musikî, insanın ezelden beri sahip olduğu bir ruh ihtiyacıdır. Batı milletleri bunu kendi gelenekleri üzerinden geliştirmiştir. Bizim yapmamız gereken, kendi folklorumuz ve klasik musikimiz temelinde çok sesli (polifonik) bir reform yaratmaktır.
Bundan sonraki yazımda bu reform için gerekli tasavvurları (düşünce, plan, hayal) daha detaylı açıklamaya çalışacağım.
-
0
-
0
-
0
-
0
-
0
-
0
-
0
-
0
-
0
-
0
-
0
-
0
- ECO CULTURAL INSTITUTE. Uzeyir Hajibeyov: The Father Of Azerbaijani Classical Music. (9 Kasım 2025). Alındığı Tarih: 27 Aralık 2025. Alındığı Yer: eico | Arşiv Bağlantısı
- ^ Blair Betty. Hajibeyov (1885-1948). (1 Ocak 2001). Alındığı Tarih: 27 Aralık 2025. Alındığı Yer: Hajibeyov | Arşiv Bağlantısı
Evrim Ağacı'na her ay sadece 1 kahve ısmarlayarak destek olmak ister misiniz?
Şu iki siteden birini kullanarak şimdi destek olabilirsiniz:
kreosus.com/evrimagaci | patreon.com/evrimagaci
Çıktı Bilgisi: Bu sayfa, Evrim Ağacı yazdırma aracı kullanılarak 28/12/2025 12:16:07 tarihinde oluşturulmuştur. Evrim Ağacı'ndaki içeriklerin tamamı, birden fazla editör tarafından, durmaksızın elden geçirilmekte, güncellenmekte ve geliştirilmektedir. Dolayısıyla bu çıktının alındığı tarihten sonra yapılan güncellemeleri görmek ve bu içeriğin en güncel halini okumak için lütfen şu adrese gidiniz: https://evrimagaci.org/s/21357
İçerik Kullanım İzinleri: Evrim Ağacı'ndaki yazılı içerikler orijinallerine hiçbir şekilde dokunulmadığı müddetçe izin alınmaksızın paylaşılabilir, kopyalanabilir, yapıştırılabilir, çoğaltılabilir, basılabilir, dağıtılabilir, yayılabilir, alıntılanabilir. Ancak bu içeriklerin hiçbiri izin alınmaksızın değiştirilemez ve değiştirilmiş halleri Evrim Ağacı'na aitmiş gibi sunulamaz. Benzer şekilde, içeriklerin hiçbiri, söz konusu içeriğin açıkça belirtilmiş yazarlarından ve Evrim Ağacı'ndan başkasına aitmiş gibi sunulamaz. Bu sayfa izin alınmaksızın düzenlenemez, Evrim Ağacı logosu, yazar/editör bilgileri ve içeriğin diğer kısımları izin alınmaksızın değiştirilemez veya kaldırılamaz.
Edgar Manas Efendi
Hafız Sadettin Kaynak'ın Hayatına Dair Notlar
Uzak Kaldığımız Milli Musikimizi Tekrar Bilinir Kılmak
Türk Musikisi Ölmemiş Ve Unutulmamıştır
MİLLİ MUSİKİMİZ NEDEN OLMASI GEREKEN YERDE DEĞİL
Azerbaycan'da Musikimizin Parıltıları
TÜRK MUSİKİSİNE ADANMIŞ BİR ÖMÜR: DOKTOR SUPHİ EZGİ
TÜRKİYE'DE CEHALETİN ASIL KAYNAKLARINDAN BİRİ
Türkiye’de Ortaöğretim: Eksiklikler, Eleştiriler ve Çıkış Yolu
TÜRKÇE DİLİ HAKKINDA GÖRÜŞ VE ÖNERİLER 1-2
Air-Fryer nedir? Gerçekten faydalı mı?
Güneş Sistemi'nin Uzak Sınırlarında Yeni Bir Cüce Gezegen Adayı: 2017 OF201
DÖNÜŞÜM
Karnitin
OKB (Obsesif Kompulsif Bozukluk)
Engin Arık: Bilimde Bir Kadın Öncü ve Türkiye’nin Kaybedilen Değeri
