Akıl Yürütme/Yaratıcılık/Zeka Üzerine

Bilgiler arasında bağlantı kurma, akıl yürütme, zeka gibi yeteneklerin nasıl geliştirileceği konusunda bir çok fikir mevcuttur. Genetik, çevresel ve beslenme gibi faktörleri dışarıda bırakacak olursak benim bu yeteneği geliştirmekle ilgili fikrim şöyledir: Köprü yapmayı öğrenecek bir mühendisi düşünelim. Köprünün her bir ayağı bilgi olsun. Bir köprü yapmak için en az 2 ayak yani en az 2 bilgi olması gerekir. Bu iki ayağı birleştiren yapıya da köprü yani yaratıcılık, bilgiler arası ilişki kurabilme becerisi olarak düşünebiliriz. Köprü yapma becerisinin de çeşitli seviyeleri olduğunu düşünebiliriz. Mesela 2 köprü ayağı arasında(2 bilginin yakınlık seviyesi) 1 metre olabileceği gibi 1 kilometre de olabilir. Deneyimli olan mühendisler çok daha uzun köprüler yapabilirler. Bizim de bu türden bir beceriyi geliştirebilmemiz için en baştan bu beceriyi geliştirmeye başladığımızı varsayarsaz önce çok kısa köprüler yapan mühendislerin bu köprüyü nasıl yaptıklarını onların anlatımıyla dinlememiz gerekir. Bu da gerçek hayatta bilgiler arasında bağlantı kuran insanların bu bağlantıları nasıl kurduklarını dinlemek ile mümkündür. Yeterli sayıda köprü yapımını gördükçe biz de aynı uzunluklarda köprüler yapmayı dener pratikte bu beceriyi geliştirmeye başlarız. Bu köprüleri yaptıkça aynı uzunluktaki köprüleri yapma süremiz yani bağlantıları kurabilme/görebilme hızımız iyice artacaktır. Sıradaki aşama iste zorluk seviyesini artırıp daha uzun olan köprüler yapmayı öğrenmek yani birbirinden daha alakasız görülen becerilerin (uzak olan köprü ayaklarının) nasıl yapıldığını görmek daha sonra yine bunu pratikte deneye deneye bu daha uzun köprüleri yapmaktaki becerimizi ve hızımızı geliştirmek olur. Bir başka açı da bu köprülerin yapıldıkları zemin, köprü malzemesi, mevsim şartları, köprünün konumu, köprünün ayaklarının bulundukları zemin gibi çok farklı faktörlerin olmasıdır. Bunu da matematikteki bağlantı kurma becerisini müzik alanında kullanamayan veya coğrafya bilgisindeki akıl yürütme becerisini çok iyi kullanan birinin felsefede böyle bağlantılar kuramaması gibi düşünebiliriz. Çünkü bilgilerin(köprünün ayaklarının) konumlandığı şartlar çok farklıdır. Bazı insanlar deniz üzerine köprü kurmakta uzmanlaşırken bazıları kaya zeminde bazıları ise toprak zeminde uzmanlaşmışlardır. Bu da bizim neden bazı alanlarda akıl yürütmede iyi bir seviyede iken bazı alanlarda çok kötü oluşumuzu açıklar. Bunu da aslında zeka teorileriyle bağdaştırabiliriz. Bazı zeka teoriler matematiksel zeka, sosyal zeka, coğrafi zeka, kinestetik zeka, duyusal zeka gibi alanlar üzerinden zekayı ölçer bu da benim verdiğim örnekte anlatılan şeydir. Bir de genel zeka ve kristalize zeka gibi kavramlar vardır. Genel zekada farklı farklı bir çok bilgi arasında yüzeysel de olsa hızlıca bağlantı kurabilme varken kristalize zeka denen kavrama belirli bir alanda uzmanlaşma sonucunda o alan içerisinde bağlantı kurma yeteneği geliştirmiştir. Genel zeka köprü yapmanın mantığını kavramak, dolayısıyla yeni şartlara o mantığı uygulayabilmek olarak düşünülebilir. Kristalize zekada ise kişi belirli şartlarda nasıl köprü yapılacağı hakkında uzmanlaşmıştır böylece o şartlar sağlandığında hızlıca ve detaylı bir şekilde bağlantı kurabilmektedir.

Bu fikir egzersizine bir diğer ekleme ise şudur: Mesela 500 metrelik bir köprü yapmak istiyorsunuz ama siz ancak 300 metreye kadar uzmanlaştınız. Bu 500 metrelik köprüyü yapmak için bu mesafe arasına diğer 2 köprü ayağına(bilgiye olan uzaklığı) 300 metreyi geçmeyecek şekilde bir bilgiyi daha yerleştirirsek yani hayatta öğrendiğimiz bir şey bu iki bilgiye yakın bir şekilde konumlanmışsa bu aradaki köprü ayağı sayesinde uzak olan 500 metrelik köprüyü yapabilir hale geliriz. Bu yüzden yeni şeyler öğrenmek yeni köprüler kurabilmemiz açısından önemlidir. Bir diğer nokta ise bir köprünün sağlam olması için hepimizin bildiği gibi ne kadar çok destek ayağıyla (bilgiyle) desteklenirse köprünün o kadar sağlam olacağıdır. Bu yüzden uzun köprülerin çeşitli şartlara karşı dayanıklı ve işlevsel olmasını istiyorsak bu köprüyü olabildiğince bilgi ayağıyla desteklemek/güçlendirmek gerekmektedir. Ayrıca bu köprüyü çeşitli koşullarda test ederek/gözlemleyerek(rüzgar, yağmur, zamansal eskime gibi bir çok çevresel şart) bu köprünün nerelerde daha çok hasar aldığını, nereleri güçlendirirsek köprünün daha dayanıklı olacağını anlamaya çalışarak köprünün o kısımlarını güçlendirmek(bilgiyle) gerekmektedir. Sonuç olarak yaratıcılık/ilişki kurma/zeka dediğimiz bu beceriyi geliştirmek için sadece bilgileri ezberlemek yetmez aynı zamanda bu bilgilerin(köprü ayaklarının) birbirleriyle nasıl birleştirildiklerini sürekli gözlemlemek, sorgulamak, anlamaya çalışmak ve sonra bu gözlemlediğimiz beceriyi pratikte kendimiz de uygulayarak bu beceriyi geliştirebilir daha hızlı ve zorlanmadan bilgiler arasında bağlantı kurabiliriz. Olabildiğince farklı koşullarda da bu becerimizi sınamak bize bir çok farklı koşul altında rahatlıkla köprü yapabilme becerisini kazandıracaktır. Kişi eğer ki ben zaten köprü yapmayı biliyorum veya köprü yapmaya ihtiyacım yok diyip buna yüz çevirirse kendi yaptıkları köprüler yıkılacak, hayatı işlevsiz hale gelecektir. İşte bu kişiler cahil olarak adlandırdığımız kişilerdir. Kimi insanlar da köprülerin belirli şartlarda nasıl yapıldığını sadece ezberlerler ve sadece aynı şartlar oluştuğunda bu köprüleri yapabilirler. Ancak köprü yapmanın mantığını anlamaya çalışan, bunu farklı koşullarda test eden, sürekli farklı köprü yapma metotlarını gözlemleyen ve kendileri de pratik olarak uygulayan insanlar bizim zeki dediğimiz veya hayatta başarıya ulaşan kişiler olmaktadırlar.

Şekildeki her bir nokta köprü ayağını/bilgiyi, bu noktalar arasındaki çizgiler ise köprünün kendisini/akıl yürütmeyi/bilgiler arasında bağlantı kurabilme becerisini göstermektedir. Burada dikkat edilmesi gereken birkaç şey vardır. Birincisi bilgiler(noktalar) ve bağlantılar(köprüler) arttıkça her bir bilgiye ve her bir bağlantıya daha farklı yollardan gidilebilmekte böylece belirli bir bilgi veya kurulan bağlantı bir çok yoldan sınanabilmektedir ve bu bilgiyi ya da bağlantıyı güçlendiren, daha işlevsel bir konuma büründürmektedir. Ayrıca yine görüldüğü üzere her bir noktanın diğer tüm noktalarla yeni bağlantılar(köprüler) kurabilme potansiyeli vardır. Yani bizim zihnimizdeki varolan bilgiler ile oluşturduğumuz bağlantılar haricinde orada potansiyel olarak varolan bağlantının kurulması beklenen bir çok yeni köprü potansiyeli mevcuttur. Bilgiler ve bağlantılar arttıkça resimde çizilen metafor çok daha karmaşık hale gelecek ve fotoğraflarda gördüğümüz beynimizdeki nöron ağlarına benzer bir yapı oluşturulmuş olacaktır. Aslında tam olarak bizim de yapmaya çalıştığımız şey beynimizdeki nöron sayısını arttırmak ama aynı zamanda bu nöronlar arasındaki bağlantı sayısını da olabildiğince artırmaya çalışmaktır. Bu yüzden en başta bahsettiğim köprü kurma becerisini artırma yöntemini yaptıkça aslında beynimizdeki nöronlar arasındaki bağlantılar da artacaktır.

Not: Kavramlar sözlük anlamını tam karşılamayacak bir biçimde kullanılmıştır. Metnin genel anlamından bu kavramların anlamının hangi açıdan ele alındığının anlaşılabileceğini düşünüyorum.

Not: Eksik, yanlış, hatalı veya metnin bütününe katkı yapacağını düşündüğünüz fikirleri yazarak bu düşünce egzersizine katkı sağlayabilirsiniz.