Bilim, Sadece "Ne" Sorusuna mı Yanıt Verir? Bilim, "Neden" ve "Nasıl" Sorularına Yanıt Verebilir mi?

Kimi zaman internetteki tartışmalarda veya arkadaşlar arası sohbetlerde bilimin son derece hatalı bir şekilde karakterize edildiğine tanıklık etmişsinizdir. Bunun birçok farklı örneği var; ancak en yaygın örneklerden birisi, bilimin alanını keyfi bir şekilde kısıtlandırmak adına, bilimin sadece "Ne?" sorusuna yanıt verebildiği, "Neden?" ve "Nasıl?" sorularına yanıt veremeyeceği, bu iki soruya sadece "din" ve "felsefe" gibi bilgi türlerinin cevap verebileceği iddia edilir. Bu, baştan sona, tamamen hatalıdır.

Bunun hatalı inancın altında yatan sebep, "Evren neden var?" gibi henüz bilimsel yanıtını tam olarak bilmediğimiz sorularda bilimin (şimdilik) kesin yanıtlar veremiyor olmasıdır. Dolayısıyla bu az sayıda (ama büyük) sorudan yola çıkan bazı insanlar, bilimin hiçbir alanda "Neden?" ve "Nasıl?" sorularına yanıt veremeyeceğini ileri sürerler. Bu fazlasıyla yanlıştır; çünkü bilim, "Ne?" sorusunun yanı sıra, "Neden?" ve "Nasıl?" sorularına da düzenli olarak yanıtlar arar.

Bilimin Aradığı Sorulara Örnekler

3 örnek üzerinden inceleyelim:

İklim Değişimi

• Ne oluyor? Dünya'nın ortalama sıcaklığı artıyor (iklim değişiyor).
• İklim değişimi neden yaşanıyor? İnsanların yer altındaki karbon kaynaklı fosil yakıtları çıkarıp atmosfere vermesi nedeniyle.
• İklim değişimi nasıl yaşanıyor? Fazladan karbondioksitin atmosferde ısıyı hapsetmesi ve gezegen sıcaklığını arttırması yoluyla.

Bu konuda daha fazla bilgiyi buradaki yazımızdan ve buradaki kitabımızdan alabilirsiniz.

Kütleçekimi

• Ne oluyor? Bırakılan cisimler daha büyük kütleli cisimlere doğru hareket ediyor ("düşüyor").
• Cisimler neden düşüyor? Büyük kütleli cisimler etraflarındaki uzay-zamanı büktüğü için.
• Cisimler nasıl düşüyor? Küçük cisimlerin, bükülmüş uzay-zamanda yörünge hareketi yapmaya çalışması sırasında, yörünge eğikliklerinin civardaki büyük cismin gövdesiyle çakışıyor olması yoluyla.

Bu konuda daha fazla bilgiyi buradaki yazımızdan ve buradaki yazımızdan alabilirsiniz.

Evrim

• Ne oluyor? Canlı popülasyonları her nesilde değişiyor (evrimleşiyor).
• Canlılar neden evrimleşiyor? Popülasyon içindeki çeşitliliğin değişen çevre şartları altında her bireyde eşit aynı uyum başarısını sağlamadığı için.
• Canlılar nasıl evrimleşiyor? Bulunduğu ortama daha uyumlu olan bireyler daha kolay hayatta kalıp, daha çok ürediği için, bu bireylerin kendi "uyumlu" genlerini bir sonraki nesile daha çok aktarması yoluyla.

Bu konuda daha fazla bilgiyi buradaki yazımızdan ve buradaki kitabımızdan alabilirsiniz.

Kanunlar ve Teoriler

Bu argümanın ne kadar hatalı olduğunu, bilimde kanun ve teorilerin tanımından görmek de mümkündür:

Kanunlar, Evren içindeki olay, olgu ve süreçlerin ne olduğunu izah eden, kendi kendini tekrar eden, çoğu zaman matematiksel olarak ifade edilebilen temelleri bulunan, parçaları arasında nedensellik olan gözlemlerdir.

Teoriler, tespit edilen kanunların neden ve nasıl o şekilde işlediğini izah eden, bilimsel sorgulamanın zorlu testlerinden başarıyla geçmiş, çok sayıda araştırma ve deneye dayanan bilimsel açıklamalar bütünüdür.

Dolayısıyla bilim, her üç soruya da yanıtlar arar.

Evrimsel Biyoloji ve "Neden?" Sorusu

Her bilim dalında neden sorusuna yer vardır; ancak köken araştırmaları yapan sahalarda, özelliklşe de evrimsel biyolojide "Neden?" sorusunun yeri çok daha büyüktür. Bunun nedenlerinden birisi, bilimin en önemli kavramlarından biri olarak yakınsak açıklama ile nihai açıklama arasındaki farktır.

Ancak bunun da ötesinde, evrimsel biyologlar durmaksızın belirli özelliklerin nihai nedenini aramaktadırlar; çünkü profesyonel görev tanımları budur. Bunu en net olarak gösteren alanlardan birisi, hayvan davranışları bilimi olarak bilinen etoloji sahasında evrimsel biyolojinin açtığı yepyeni perspektiflerdir. Nobel Ödüllü Nikolaas Tinbergen, bunu Tinbergen'in 4 Neden Sorusu olarak bilinen bir sorular silsilesiyle formülize etmiştir.

Bu konuda, özellikle de evrimsel biyolojide "Neden?" sorusunun yeriyle ilgili kapsamlı bir açıklamamızı buradan okuyabilirsiniz.

Sonuç olarak, bilimin alanını sadece "Ne?" sorusuna, yani sadece kanunların (doğa yasalarının, ilkelerin, prensiplerin, vs.) tespitine indirgemenin hiçbir bilimsel dayanağı bulunmamaktadır. Bilim, sadece bu temel olguların tespitiyle değil, bunların "Neden?" ve "Nasıl?" o şekilde olduklarıyla da gündelik bir şekilde ilgilenmektedir.

Her ne kadar bunlara yanıt verme iddiasında olan tek bilgi türü olmasa da bilim, bugüne kadar çok geniş bir alanda sorulabilen bu iki soruya yönelik en güvenilir cevapları üretmeyi başarabilmiş bilgi türüdür.