Paylaşım Yap
Tüm Reklamları Kapat

Adım Adım Evrim: Çenemizi Çalıştıran Kaslar Neden ve Nasıl Köreldi?

Çene Kaslarımızdan Yola Çıkarak Evrimin Nasıl Gerçekleştiğini Anlayın!

6 dakika
7,734
Adım Adım Evrim: Çenemizi Çalıştıran Kaslar Neden ve Nasıl Köreldi?
Tüm Reklamları Kapat

İnsan beyninin evriminin ne kadar önemli olduğu aşikardır. Gezegenimiz üzerinde bugüne kadar evrimleşmiş en yüksek zekaya sahip türüz. Bu evrimsel değişim asla kolay olmadı; ancak her evrimsel değişim gibi kademeli ve birikimli bir şekilde oldu. Bu durum, doğal olarak, birçoklarının aklına bir sorunun takılmasına neden olmaktadır: Neden sadece insan türünde beyin ve dolayısıyla zeka bu kadar evrimleşmiştir? Bu sorunun detaylı bir cevabını buradaki makalemizden okuyabilirsiniz.

Ancak çenemizi çalıştıran kasların körelmesiyle ilgili olarak, şunu belirtmekte fayda var: Her türün evrimi eşsizdir. Yani "kendine özgü"dür. Evrim tarihinde; benzer özelliklerin, benzer şartlar altında, kimi zaman benzer süreçlerden geçerek ortaya çıktığını görebilsek de (bkz: yakınsak evrim); çoğu zaman türlerin popülasyonları başından geçenler (çevre şartları, bu çevrenin değişimi, popülasyon içindeki genetik çeşitliliğin yapısı, bu çeşitliliğin çevreyle etkileşimi, vs.) eşsiz bir özgünlükte olduğu için, türlerin evrimi de kendilerine özgü olmaktadır. Bir diğer deyişle, "Neden diğer maymunlar da insanlar gibi zekileşmiyor?" sorusu, "maymun" (Simiiformes) olan her türün birebir aynı evrimsel patikayı takip etmesi gerektiğini varsaymaktadır. Evrimde böyle bir zorunluluk yoktur!

Ama yine de bizim evrimsel patikamızı, diğer maymunlarınkinden ayıran özgün olaylar neydi? Bu soru, oldukça yerindedir. 

Tüm Reklamları Kapat

Bu soruyu kendilerine soran evrimsel biyologlar tarafından bugüne kadar yapılan araştırmalar, kabaca şu faktörleri tespit etmemizi mümkün kılmıştır:

  1. Ormandan savanaya geçiş,
  2. Et ağırlıklı hepçil diyet,
  3. İki ayak üzerine kalkma (bipedalizm),
  4. Karşıt başparmağın varlığı,
  5. El-göz koordinasyonu,
  6. Sosyal yaşam,
  7. Cinsel Seçilim.

Bu 7 faktörün doğru sırada, sürede ve miktarda türümüzün evrimi üzerine etki etmesi, insan zekasının evrimini mümkün kılmıştır. Eğer bu faktörler, farklı sıra ve şiddetlerde türümüze etki edecek olsaydı, belki de bizler hiçbir zaman bu yazıyı yazamayacak, sizler de hiçbir zaman bu yazıyı okuyamayacaktınız. Keza, bizimle benzer gen popülasyonlarına sahip canlılarda bu faktörler benzer şekillerde etki edecek olursa, pek tabii onlarda da zekanın bize benzer şekillerde evrimleşmesi mümkündür.

Öte yandan, tamamen farklı şartların etkisiyle de beyin irileşebilir ve zeka ortaya çıkabilir. Bizden tamamen bağımsız zekalar, çoktan gözümüz önünde evrimleşiyor bile olabilir! Ya da bu faktörler birebir aynı şekilde etki edecek olsa da, popülasyonun gen havuzunun farklı olmasından ötürü, beyin asla irileşecek yönde evrimleşmeyebilir! Demek istediğimiz şudur: Beynin irileşmesine yönelik evrimsel değişim, evrimin olmazsa olmazlarından değildir! Sıradan bir fiziksel değişimdir; ancak evrim tarihindeki etkileri, daha önce gözlenmemiş boyutlarda olmuştur. Bu, söz konusu süreci ilgi çekici kılmaktadır; imkansız değil.

Elbette ki saydığımız bu faktörlerin her biri, ayrı ayrı incelenmeye değer. Bu nedenle, ikinci kitabımız olan Evrenin Karanlığında Evrimin Işığı'nın son bölümünü buna ayırdık; tavsiye ederiz.

Tüm Reklamları Kapat

Ancak bunlardan birisi özellikle konumuzla ilgili: Et ağırlıklı hepçil (hem et, hem ot yiyen) diyet. Tahmin edebileceğiniz gibi, ormanlardan savanalara sürülen atalarımızın artık ormanlardaki zengin meyvelere erişimi bulunmuyordu. Dolayısıyla et tüketmek zorunda kaldılar. Böylece diyetleri değişti ve bu, doğrudan evrimsel sürecimize yön verdi. Bu konuda, şu makalemizi okuyabilirsiniz.

Scoop Nest

Bu diyet evriminin elbette çok fazla detayı var; ancak ilginç etkilerinden birisi, bu yazımızı doğrudan ilgilendiriyor: Bitki gövdesi, yapraklar ve sert meyveler yerine daha yumuşak olan, ve hatta ateşe hükmetmemiz sayesinde ekstra kolay sindirebildiğimiz et tüketiminin başlaması, çenemizin küçülmesiyle sonuçlanmıştır. Bu oldukça beklenmedik bir sonuç; ancak beynimizin evriminin önünü açan değişimlerden birisi, çenemizin küçülmesi olmuştur.

Çenemiz küçülmeye başlayınca, 20 yaş dişlerimiz de bu süreçte köreldi. Yani 20'lerinizde çektiğini o dayanılmaz diş ağrıları için evrimsel geçmişinizi suçlayabilirsiniz. Ama bir yandan da evrim sürecinin gücünü takdir etmeyi de unutmayın. Bu değişim sayesinde, bu yazıyı yazıp, okuyabilecek beyinlere kavuşmamız mümkün oldu. Diyetimizin değişmesi sayesinde et tüketimimiz arttı. Buna bağlı olarak da çenelerimiz küçülmeye başladı. Et, beyni daha kolay doyurabilecek kalorik yoğunluğa sahiptir (birim başına düşen kalori miktarı daha yüksektir). Ancak bunun ötesinde, et tüketimi hiç beklenmedik bir avantaj sağladı: Beynimizin büyümesi için fiziksel ortamı sağladı.

Ama bu nasıl olur? Nasıl olur da bir hayvanın çenesi küçülür? İşte evrimsel biyologları merak ettiren soru buydu. Ve genlerimize baktıklarında, söz konusu evrimin kanıtını buldular!

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Evrim Ağacı'nın çalışmalarına Kreosus, Patreon veya YouTube üzerinden maddi destekte bulunarak hem Türkiye'de bilim anlatıcılığının gelişmesine katkı sağlayabilirsiniz, hem de site ve uygulamamızı reklamsız olarak deneyimleyebilirsiniz. Reklamsız deneyim, sitemizin/uygulamamızın çeşitli kısımlarda gösterilen Google reklamlarını ve destek çağrılarını görmediğiniz, %100 reklamsız ve çok daha temiz bir site deneyimi sunmaktadır.

Kreosus

Kreosus'ta her 10₺'lik destek, 1 aylık reklamsız deneyime karşılık geliyor. Bu sayede, tek seferlik destekçilerimiz de, aylık destekçilerimiz de toplam destekleriyle doğru orantılı bir süre boyunca reklamsız deneyim elde edebiliyorlar.

Kreosus destekçilerimizin reklamsız deneyimi, destek olmaya başladıkları anda devreye girmektedir ve ek bir işleme gerek yoktur.

Patreon

Patreon destekçilerimiz, destek miktarından bağımsız olarak, Evrim Ağacı'na destek oldukları süre boyunca reklamsız deneyime erişmeyi sürdürebiliyorlar.

Patreon destekçilerimizin Patreon ile ilişkili e-posta hesapları, Evrim Ağacı'ndaki üyelik e-postaları ile birebir aynı olmalıdır. Patreon destekçilerimizin reklamsız deneyiminin devreye girmesi 24 saat alabilmektedir.

YouTube

YouTube destekçilerimizin hepsi otomatik olarak reklamsız deneyime şimdilik erişemiyorlar ve şu anda, YouTube üzerinden her destek seviyesine reklamsız deneyim ayrıcalığını sunamamaktayız. YouTube Destek Sistemi üzerinde sunulan farklı seviyelerin açıklamalarını okuyarak, hangi ayrıcalıklara erişebileceğinizi öğrenebilirsiniz.

Eğer seçtiğiniz seviye reklamsız deneyim ayrıcalığı sunuyorsa, destek olduktan sonra YouTube tarafından gösterilecek olan bağlantıdaki formu doldurarak reklamsız deneyime erişebilirsiniz. YouTube destekçilerimizin reklamsız deneyiminin devreye girmesi, formu doldurduktan sonra 24-72 saat alabilmektedir.

Diğer Platformlar

Bu 3 platform haricinde destek olan destekçilerimize ne yazık ki reklamsız deneyim ayrıcalığını sunamamaktayız. Destekleriniz sayesinde sistemlerimizi geliştirmeyi sürdürüyoruz ve umuyoruz bu ayrıcalıkları zamanla genişletebileceğiz.

Giriş yapmayı unutmayın!

Reklamsız deneyim için, maddi desteğiniz ile ilişkilendirilmiş olan Evrim Ağacı hesabınıza yapmanız gerekmektedir. Giriş yapmadığınız takdirde reklamları görmeye devam edeceksinizdir.

Kafamızın her iki yanında, şakaklarda (temporal bölgelerde) bulunan "temporalis" kasları, birçok diğer fonksiyonla birlikte, çenemizin son derece güçlü bir şekilde kısmen veya tamamen kapanmasını ve sağa sola hareket etmesini sağlar. Oldukça güçlü kaslardır. Aşağıdaki görselde beyaz ok ile gösterilmiştir. Ama bu kas, biz insanlarda kısmen körelmiş vaziyettedir.

Flickr

Körelmiş organlar, evrimsel süreçte ilkin olarak edindikleri orijinal fonksiyonlarını kısmen ya da tamamen yitirmiş organlara denir. Mesela kuyruk sokumu, apandis, 20 yaş dişleri, üçüncü göz kapağımız bu organlara örnektir. Bu konuda detaylı bilgileri buradaki makalemizden alabilirsiniz.

Ancak konumuzla ilgili olarak, şunun altını çizmekte fayda var: Körelmiş bir organ, illâ tamamen işlevsiz olacak demek değildir. Sadece ana işlevini yitirmiş organlar da körelmiş sayılmaktadır. Her bir körelmiş organ, farklı körelme seviyelerinde bulunabilir (bu konuda detaylı bilgiyi, ilk kitabımız olan Evrim Kuramı ve Mekanizmaları'nda bulabilirsiniz). Bir balinanın vücudunda öylece süzülen, hiçbir işe yaramayan arka bacak kemikleri tamamen körelmiştir ve tamamen işlevsizdir. Bizim kuyruk sokumumuz ve apandisimiz pratik olarak tamamen işlevsizdir. Ufak tefek bazı işleri olsa da, evrimleştikleri ana görevden tamamen uzaklaşmışlardır. Öte yandan temporalis kasımız halen oldukça işlevseldir; ancak kuzenlerimizdeki görevi görmeyecek kadar körelmiştir.

Temporalis kaslarındaki fiber sayısını ve kalınlığını, dolayısıyla bu kasların ne kadar güçlü olduğunu belirleyen proteinin adı MYH16'dır. Bu proteini üreten genin adı da MYH16'dır.

NCBI

Bu geni insanlar ve diğer maymun türlerinde inceleyen bilim insanları, neden bizde bu kasın köreldiğini genetik olarak tespit etmeyi başarmışlardır. Makaleleri, Nature dergisinde, 2004 yılında yayınlanmıştır. Hem bizde, hem de diğer maymunlarda bu genin nükleotit diziliminin bir kısmı aynen şöyle gider:

ATG ACC ACC CTC CAT AGC

Tüm Reklamları Kapat

Bu son AGC'den (serine) sonra, insan harici tüm maymunlarda ACC (treyonin) geliyor. Bizde ise gelmesi gereken ACC'nin ilk 2 nükleotiti yok. Geriye **C kalmıştır.

Nature

Buna, "silme tipi mutasyon" deniyor. Bu durumda, 3 yerine 2 nükleotit silindiği için "çerçeve kaydırıcı mutasyon" demek de mümkün; çünkü genin okunma sırası değişmektedir. Şunu hatırlayın: Kodları genlerimizde bulunan aminoasitlere dair bilgiler, genlerimizde her zaman üçer üçer okunurlar. Dolayısıyla bir dizi içinde 3 yerine, 1 veya 2 nükleotit eksilecek olursa, üretilen protein de tamamen değişecektir. Çerçeve kaydırıcı mutasyonlar genellikle zararlı oldukları için, Doğal Seçilim tarafından hızla elenmektedir.

Gerçekten de, bu mutasyon normalde diğer kuzenlerimizde meydana gelecek olursa, hızla eleniyor. Çünkü ot ağırlıklı beslenen kuzenlerimizin o ekstra güçlü çenelere halen ihtiyaçları var. Ancak bizde, Doğal Seçilim bu konuda "gevşek" hale geldi. Çünkü atalarımız artık ormanlarda yaşamıyordu ve o kadar güçlü çenelere ihtiyaç duymuyordu. Yani söz konusu çerçeve kaydırıcı mutasyon, bir nevi "etkisiz"leşti.

Tüm Reklamları Kapat

MYH16 proteini üretilmediğinde, temporalis kasları da çok daha küçük ve zayıf olacak biçimde gelişiyor. Bu nedenle çenelerimiz de zayıflayıp, küçülebildi. Daha ufak kaslar ile hareket ettirilebilir hale gelecek biçimde evrimleşti. Yani köreldi. Bu körelme ise, yukarıda saydığımız diğer faktörlerin de etkisi altında, yepyeni türlerin önünü açtı: Homo sapiens. Biz, modern insanlar!

İşte evrim, bizim neden "bu şekilde" olduğumuzu, genlere bakarak, anatomileri kıyaslayarak, fosilleri inceleyerek, hücrelere bakarak, yani elini atabildiği her veri hattını ve bilim dalını kullanarak ortaya koyuyor. Ve bu nedenle bu kadar güvenilir. Bu nedenle öğretilmeli!

Bu Makaleyi Alıntıla
Okundu Olarak İşaretle
109
0
  • Paylaş
  • Alıntıla
  • Alıntıları Göster
Paylaş
Sonra Oku
Notlarım
Yazdır / PDF Olarak Kaydet
Bize Ulaş
Yukarı Zıpla

İçeriklerimizin bilimsel gerçekleri doğru bir şekilde yansıtması için en üst düzey çabayı gösteriyoruz. Gözünüze doğru gelmeyen bir şey varsa, mümkünse güvenilir kaynaklarınızla birlikte bize ulaşın!

Bu içeriğimizle ilgili bir sorunuz mu var? Buraya tıklayarak sorabilirsiniz.

İçerikle İlgili Sorular
Soru & Cevap Platformuna Git
Bu İçerik Size Ne Hissettirdi?
  • Muhteşem! 21
  • Bilim Budur! 11
  • Mmm... Çok sapyoseksüel! 8
  • Tebrikler! 7
  • Merak Uyandırıcı! 5
  • İnanılmaz 2
  • Umut Verici! 2
  • Güldürdü 0
  • Üzücü! 0
  • Grrr... *@$# 0
  • İğrenç! 0
  • Korkutucu! 0
Tüm Reklamları Kapat

Evrim Ağacı'na her ay sadece 1 kahve ısmarlayarak destek olmak ister misiniz?

Şu iki siteden birini kullanarak şimdi destek olabilirsiniz:

kreosus.com/evrimagaci | patreon.com/evrimagaci

Çıktı Bilgisi: Bu sayfa, Evrim Ağacı yazdırma aracı kullanılarak 06/11/2024 00:01:29 tarihinde oluşturulmuştur. Evrim Ağacı'ndaki içeriklerin tamamı, birden fazla editör tarafından, durmaksızın elden geçirilmekte, güncellenmekte ve geliştirilmektedir. Dolayısıyla bu çıktının alındığı tarihten sonra yapılan güncellemeleri görmek ve bu içeriğin en güncel halini okumak için lütfen şu adrese gidiniz: https://evrimagaci.org/s/3190

İçerik Kullanım İzinleri: Evrim Ağacı'ndaki yazılı içerikler orijinallerine hiçbir şekilde dokunulmadığı müddetçe izin alınmaksızın paylaşılabilir, kopyalanabilir, yapıştırılabilir, çoğaltılabilir, basılabilir, dağıtılabilir, yayılabilir, alıntılanabilir. Ancak bu içeriklerin hiçbiri izin alınmaksızın değiştirilemez ve değiştirilmiş halleri Evrim Ağacı'na aitmiş gibi sunulamaz. Benzer şekilde, içeriklerin hiçbiri, söz konusu içeriğin açıkça belirtilmiş yazarlarından ve Evrim Ağacı'ndan başkasına aitmiş gibi sunulamaz. Bu sayfa izin alınmaksızın düzenlenemez, Evrim Ağacı logosu, yazar/editör bilgileri ve içeriğin diğer kısımları izin alınmaksızın değiştirilemez veya kaldırılamaz.

Keşfet
Akış
İçerikler
Gündem
Göz
Fil
Mitler
Hominid
Sinirbilim
İklim Değişikliği
Karar Verme
Veri Bilimi
Charles Darwin
Hayvan Davranışları
Kanıt
Maske Takmak
Entomoloji
Kimya
Kırmızı
Kurt
Kelebek
Astronomi
Etimoloji
Yılan
Protein
Geometri
Arkeoloji
Pandemik
Atom
Aklımdan Geçen
Komünite Seç
Aklımdan Geçen
Fark Ettim ki...
Bugün Öğrendim ki...
İşe Yarar İpucu
Bilim Haberleri
Hikaye Fikri
Video Konu Önerisi
Başlık
Bugün bilimseverlerle ne paylaşmak istersin?
Gündem
Bağlantı
Ekle
Soru Sor
Stiller
Kurallar
Komünite Kuralları
Bu komünite, aklınızdan geçen düşünceleri Evrim Ağacı ailesiyle paylaşabilmeniz içindir. Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Bilim kimliğinizi önceleyin.
Evrim Ağacı bir bilim platformudur. Dolayısıyla aklınızdan geçen her şeyden ziyade, bilim veya yaşamla ilgili olabilecek düşüncelerinizle ilgileniyoruz.
2
Propaganda ve baskı amaçlı kullanmayın.
Herkesin aklından her şey geçebilir; fakat bu platformun amacı, insanların belli ideolojiler için propaganda yapmaları veya başkaları üzerinde baskı kurma amacıyla geliştirilmemiştir. Paylaştığınız fikirlerin değer kattığından emin olun.
3
Gerilim yaratmayın.
Gerilim, tersleme, tahrik, taciz, alay, dedikodu, trollük, vurdumduymazlık, duyarsızlık, ırkçılık, bağnazlık, nefret söylemi, azınlıklara saldırı, fanatizm, holiganlık, sloganlar yasaktır.
4
Değer katın; hassas konulardan ve öznel yoruma açık alanlardan uzak durun.
Bu komünitenin amacı okurlara hayatla ilgili keyifli farkındalıklar yaşatabilmektir. Din, politika, spor, aktüel konular gibi anlık tepkilere neden olabilecek konulardaki tespitlerden kaçının. Ayrıca aklınızdan geçenlerin Türkiye’deki bilim komünitesine değer katması beklenmektedir.
5
Cevap hakkı doğurmayın.
Aklınızdan geçenlerin bu platformda bulunmuyor olabilecek kişilere cevap hakkı doğurmadığından emin olun.
Sosyal
Yeniler
Daha Fazla İçerik Göster
Popüler Yazılar
30 gün
90 gün
1 yıl
Evrim Ağacı'na Destek Ol

Evrim Ağacı'nın %100 okur destekli bir bilim platformu olduğunu biliyor muydunuz? Evrim Ağacı'nın maddi destekçileri arasına katılarak Türkiye'de bilimin yayılmasına güç katın.

Evrim Ağacı'nı Takip Et!
Yazı Geçmişi
Okuma Geçmişi
Notlarım
İlerleme Durumunu Güncelle
Okudum
Sonra Oku
Not Ekle
Kaldığım Yeri İşaretle
Göz Attım

Evrim Ağacı tarafından otomatik olarak takip edilen işlemleri istediğin zaman durdurabilirsin.
[Site ayalarına git...]

Filtrele
Listele
Bu yazıdaki hareketlerin
Devamını Göster
Filtrele
Listele
Tüm Okuma Geçmişin
Devamını Göster
0/10000
Bu Makaleyi Alıntıla
Evrim Ağacı Formatı
APA7
MLA9
Chicago
Ç. M. Bakırcı. Adım Adım Evrim: Çenemizi Çalıştıran Kaslar Neden ve Nasıl Köreldi?. (20 Ocak 2017). Alındığı Tarih: 6 Kasım 2024. Alındığı Yer: https://evrimagaci.org/s/3190
Bakırcı, Ç. M. (2017, January 20). Adım Adım Evrim: Çenemizi Çalıştıran Kaslar Neden ve Nasıl Köreldi?. Evrim Ağacı. Retrieved November 06, 2024. from https://evrimagaci.org/s/3190
Ç. M. Bakırcı. “Adım Adım Evrim: Çenemizi Çalıştıran Kaslar Neden ve Nasıl Köreldi?.” Edited by Çağrı Mert Bakırcı. Evrim Ağacı, 20 Jan. 2017, https://evrimagaci.org/s/3190.
Bakırcı, Çağrı Mert. “Adım Adım Evrim: Çenemizi Çalıştıran Kaslar Neden ve Nasıl Köreldi?.” Edited by Çağrı Mert Bakırcı. Evrim Ağacı, January 20, 2017. https://evrimagaci.org/s/3190.
ve seni takip ediyor

Göster

Şifremi unuttum Üyelik Aktivasyonu

Göster

Şifrenizi mi unuttunuz? Lütfen e-posta adresinizi giriniz. E-posta adresinize şifrenizi sıfırlamak için bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Eğer aktivasyon kodunu almadıysanız lütfen e-posta adresinizi giriniz. Üyeliğinizi aktive etmek için e-posta adresinize bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Close