Acil Durumlarda ve Afetlerde Beslenme Müdahalesi Nasıl Olmalı?
6 Şubat Depremleri Sonrasında Beslenme Müdahaleleri Nasıl Yapılmalıydı?
Temel ihtiyaçlardan biri olan beslenme; afet döneminde bireylerin yiyeceğe ulaşımının olmaması, yemek yapılacak alana ulaşımda zorluk veya tedirginlik, gıda güvenliğinin yeteri boyutta sağlanamaması, yemek hazırlayacak ekipmana ulaşamama gibi sebeplerle yaşanılan doğal afetin büyüklüğüne bağlı olarak doğal afeti yaşayan bireyler için zorlayıcı olabilmektedir.
Afet döneminde bireylerin beslenme ihtiyaçlarının karşılanabilmesi ve aynı zamanda insan sağlığının korunabilmesi için önemli 4 parametre vardır. Bunlar öncelik sırasına göre şu şekildedir:[1]
- Yeterli su sağlanması,
- Yeterli besin sağlanması,
- Sağlanan su ve besinin güvenli olması,
- Mümkün olabildiğince fiziksel olarak aktif olunması.
Yeterli besinin sağlanabilmesi için de gerekli enerjinin ve besin ögelerinin özellikle afetin akut döneminde düzenli olarak sağlanabiliyor olması gerekir. Sağlıklı bir yetişkin için günlük minimum referans değerleri Dünya Sağlık Örgütü: Acil Durumlarda Beslenme Yönetimi (İng: "World Health Organization: The Management of Nutrition in Major Emergencies") raporunda belirlenmiş, zaman içerisinde farklı otoriteler tarafından güncellenmiştir.[2], [3]
Beslenme adına öncelikle yeterli enerjinin ve proteinin sağlanması gerekir. Ayrıca soğuk hava koşullarının enerji ihtiyacını arttıracağı da göz önünde bulundurulmalıdır. Enerji ve protein ihtiyacı karşılandıktan sonra suda çözünen vitaminlerin vücutta deposu bulunmadığı ve günlük olarak alınması gerektiği için afetzedelere sağlanan besinin bu vitaminleri de yeteri kadar içeriyor olması önemlidir.
Hassas Gruplara Özel Beslenme İhtiyaçları
Afet durumunda özellikle savunmasız gruplarda ciddi beslenme kırılımları gözlemlenebilir. Bazı besin ögelerinin temini, belirli gruplar için özellikle önemlidir. Örneğin 6-14 yaş arasında çocuklar için kalsiyum, kemik kütlesi için önemlidir ve günde en az 600 miligram olarak sağlanmalıdır. Benzer şekilde anemi hikayesi olan bireyler, gebe veya emziren kadınlar için günlük demir ihtiyacını karşılamak önemlidir. [3]
Dünya Sağlık Örgütü yaşlı yetişkinleri, afet durumunda daha büyük risk altında olma olasılığı yüksek olan "savunmasız nüfus" olarak tanımlamıştır. Özel tedavi müdahaleleri gerektiren kronik hastalıklar, daha yavaş reaksiyon verme eğilimi ve ileri yaşlara özgü psikososyal sorunlar; yaşlıların afetlerden orantısız bir şekilde daha fazla zarar görmesine neden olmaktadır. Yapılan çalışmalara göre afet süresince beslenme sorunları yaşama riski en yüksek grup bebekler ve yutma güçlüğü olan engelli ve yaşlı bireylerdir.[3], [4]
Beslenmenin Organizasyonu
Afet durumunda doğru beslenme müdahalesini yapabilmek için afet bölgesini iyi tanımak ve bölgenin kültürüne, sosyodemografik özelliklerine uygun besinleri sağlayabilmek gerekmektedir. Afet yaşayan toplumun bilgi, deneyim, görüş ve uzmanlıklarını dinlemek; onların kültürel, sosyal, psikolojik, ekonomik ve fiziksel ihtiyaçlarını anlamak, beslenmede afete hazırlık, afet süreci ve uzun dönem için kritiktir.[1]
Afet durumunda beslenmenin organizasyonu kısa dönem ve uzun dönemde ayrı ayrı ele alınmaktadır.
Kısa Dönemde Yapılacaklar
İlk öncelik; tüketime hazır, çabuk bozulmayan besinler ve sağlıklı su sağlanmasıdır. Sağlıklı suyun sağlanamaması sonucunda ani ve yaygın enfeksiyonlar görülebileceği gibi yeteri kadar su sağlanamadığında da dehidratasyon ve kabızlık riski artabilmektedir. Sağlıklı ve yeterli suyun sağlanamaması, kısa sürede artan sağlık riskine sebep olacaktır.
Afet sonrası ilk saatler içerisinde çay veya çorba gibi sıcak bir içeceğin sunulması besleyicilik açısından olmasa da psikolojik açıdan önemlidir. Afetten hemen sonra gezici mutfaklar veya üniteler yemek dağıtım noktalarında kurulmalıdır.[5] Bu sebeple ülkelerin afet öncesi dönemde bir beslenme organizasyonu haritasına sahip olması etkili olacaktır.
Uzun Dönemde Yapılacaklar
Afet sonrası uzun dönemin ne kadar süreceği, afetin büyüklüğüne göre süre değişkenlik gösterebilir. Geçici barınma merkezlerinde yemek yapma imkânı yoksa yemek temini sağlamak, yemek yapma imkânı varsa bireylere temel gıda desteğinde bulunmak önemlidir. Burada risk altında olabilecek grupları tanımlamak, tespit etmek ve ihtiyaç görülmesi halinde ek öğün ve/veya özel beslenme durumuna uygun besin temini önemlidir. Risk altında olabilecek gruplar arasında gebe ve emziren kadınlar, 5 yaş altı çocuklar, yaşlı ve engelli bireyler sayılabilir.
Evrim Ağacı'nın çalışmalarına Kreosus, Patreon veya YouTube üzerinden maddi destekte bulunarak hem Türkiye'de bilim anlatıcılığının gelişmesine katkı sağlayabilirsiniz, hem de site ve uygulamamızı reklamsız olarak deneyimleyebilirsiniz. Reklamsız deneyim, sitemizin/uygulamamızın çeşitli kısımlarda gösterilen Google reklamlarını ve destek çağrılarını görmediğiniz, %100 reklamsız ve çok daha temiz bir site deneyimi sunmaktadır.
KreosusKreosus'ta her 10₺'lik destek, 1 aylık reklamsız deneyime karşılık geliyor. Bu sayede, tek seferlik destekçilerimiz de, aylık destekçilerimiz de toplam destekleriyle doğru orantılı bir süre boyunca reklamsız deneyim elde edebiliyorlar.
Kreosus destekçilerimizin reklamsız deneyimi, destek olmaya başladıkları anda devreye girmektedir ve ek bir işleme gerek yoktur.
PatreonPatreon destekçilerimiz, destek miktarından bağımsız olarak, Evrim Ağacı'na destek oldukları süre boyunca reklamsız deneyime erişmeyi sürdürebiliyorlar.
Patreon destekçilerimizin Patreon ile ilişkili e-posta hesapları, Evrim Ağacı'ndaki üyelik e-postaları ile birebir aynı olmalıdır. Patreon destekçilerimizin reklamsız deneyiminin devreye girmesi 24 saat alabilmektedir.
YouTubeYouTube destekçilerimizin hepsi otomatik olarak reklamsız deneyime şimdilik erişemiyorlar ve şu anda, YouTube üzerinden her destek seviyesine reklamsız deneyim ayrıcalığını sunamamaktayız. YouTube Destek Sistemi üzerinde sunulan farklı seviyelerin açıklamalarını okuyarak, hangi ayrıcalıklara erişebileceğinizi öğrenebilirsiniz.
Eğer seçtiğiniz seviye reklamsız deneyim ayrıcalığı sunuyorsa, destek olduktan sonra YouTube tarafından gösterilecek olan bağlantıdaki formu doldurarak reklamsız deneyime erişebilirsiniz. YouTube destekçilerimizin reklamsız deneyiminin devreye girmesi, formu doldurduktan sonra 24-72 saat alabilmektedir.
Diğer PlatformlarBu 3 platform haricinde destek olan destekçilerimize ne yazık ki reklamsız deneyim ayrıcalığını sunamamaktayız. Destekleriniz sayesinde sistemlerimizi geliştirmeyi sürdürüyoruz ve umuyoruz bu ayrıcalıkları zamanla genişletebileceğiz.
Giriş yapmayı unutmayın!Reklamsız deneyim için, maddi desteğiniz ile ilişkilendirilmiş olan Evrim Ağacı hesabınıza üye girişi yapmanız gerekmektedir. Giriş yapmadığınız takdirde reklamları görmeye devam edeceksinizdir.
Uzun dönemde bireylerin beslenme ihtiyacının karşılanamıyor olması afet bölgesinde malnütrisyon görülmesine, ishal ve hepatit gibi hastalıklarda artışa neden olabilir. [5] Burada geçici barınma merkezlerinde uzun süre kalmanın fiziksel aktiviteyi sınırlandıracağı da göz önünde bulundurulmalıdır. Hareketsizliğe bağlı olarak kas ve iskelet sistemi rahatsızlıkları, obezite, kardiyovasküler hastalıkların oranında artış yaşanmaması için afet sürecinde fiziksel aktiviteyi arttıracak politikaların kurumlar ve sivil toplum kuruluşları tarafından desteklenmesi önemlidir.
Afet sürecinde beslenmenin organizasyonunda multidisipliner bir yaklaşım benimsenmelidir. Henüz afet gerçekleşmeden sağlık profesyonellerinin ve saha ekiplerinin koordine olması, gıda bankalarının olası afetler için hazır olması ve takibinin yapılması etkili olabilir. Böbrek hastalıkları, yutma bozukluğu ve besin alerjileri gibi özel beslenme ihtiyacı olan bireyler için özelleştirilmiş hazır besinlerin bulunması, gıda kolilerinde aşırı karbonhidrat ve tuzdan kaçınılması, ilaç ve hastalıklarla ilişkili besin kısıtlamaları için kapsamlı beslenme destek ekiplerinin oluşturulması gereklidir.[1], [4]
6 Şubat Depreminde Saha Beslenmesi Vaka Analizi
Türkiye'de 6 Şubat 2023 günü, saat 04:17'de ve 13:24'de Kahramanmaraş merkezli sırasıyla 7.7 ve 7.6 büyüklüğünde depremler yaşanmıştır. Bu depremler Kahramanmaraş, Hatay, Adıyaman, Gaziantep, Malatya, Kilis, Diyarbakır, Adana, Osmaniye, Şanlıurfa ve Elazığ'da çok şiddetli hissedilmiş olup can kaybına ve ağır hasara neden olmuştur.[6] Hatay ve Adıyaman yoğunlukta olmak üzere deprem bölgesi genelinde depremzedeler için konteyner kentler kurulmuştur. Afetin ilk zamanlarında bu konteyner kentlerin bir kısmında yemek dağıtımları yapılmış, birçok sivil toplum kuruluşu gıda desteğinde bulunmuştur.
Ancak geçen bir yıllık süreç içesinde beslenme temelinde yapılanlar yetersiz kalmaktadır. Özellikle dezavantajlı gruplar için spesifik ihtiyaçlara cevap verilememiş, gıda güvenliği ve gıda güvencesi riskli bir hal almıştır. Bu durum Türkiye'nin acil durumlarda ve afetlerde hem kısa hem uzun dönemde beslenme müdahalesi adına yeterince hazır olmadığını, bakanlıklarca ve kurumlarca yayınlanan raporların teorik bilgi vermekle kaldığını ve uygulamaya geçmede oldukça geride kalındığını göstermektedir.
Sahada Malnütrisyon Vakaları Ne Boyutta?
Hatay'da Türk Tabipler Birliği ve Sağlık ve Sosyal Hizmet Emekçileri Sendikası koordinatörlüğünde 6 Şubat sonrasında sahada yürütülmüş olan Deprem Bölgesindeki Beş Yaş Altı Çocukların Beslenme Durumlarının Değerlendirilmesi Projesi raporu, deprem bölgesinde artan malnütrisyon vakalarına ve gıda güvencesi riskine dikkat çekmektedir. Rapora göre;[7]
- Depremzede ailelerin %10,3'ünün kendine ait bir mutfağı yoktur.
- Buzdolabının olmaması ve sık sık elektrik kesintilerinin yaşanması gıda saklama konusunda gıda güvenliği riski yaratmaktadır.
- Depremzedelerin yaklaşık yarısı temiz suya erişim konusunda sorun yaşamaktadır.
- Beş yaş altı çocukların neredeyse hiçbiri protein kaynaklı besinleri yeteri kadar tüketememektedir.
- Beş yaş altı çocukların %6,2'sinde bodurluk, %8,9'unda zayıflık görülmüştür. Zayıflık ve bodurluk görünme oranı 0-2 yaş arası çocuklarda daha yüksek bulunmuştur.
Rapordaki en çarpıcı sonuç ise süreç içerisinde çocukların, boy açısından %36,2'sinde; ağırlık açısından %51,4'ünde; beden kütle indeksi açısından %57,8'inde persentilde gerileme görülmüş olmasıdır.
6 Şubat depremi sonrasında afet bölgesinde beslenme müdahalesinin doğru ve etkili yapılmamasının sonucunda özellikle 0-5 yaş arası çocuklar bodurluk ve zayıflık riskiyle karşı karşıyadır ve durumun gittikçe kötüleştiği görülmektedir. Doğru adımların acilen atılması, bundan sonraki süreçte uzman ekiplerin oluşturulması ve bu alanda çalışan sivil toplum kuruluşlarının müdahale anlamında desteklenmesi ileride yaşanılacak sağlık problemlerini önlemede etkili olacaktır.
Vergiden Kaçınma: Anne Sütü ve Bebek Maması Paradoksu
0-6 ayda yalnızca anne sütü, devamında ise doğru tamamlayıcı beslenme ile 2 yaş ve ötesine kadar emzirmenin devam etmesi Dünya Sağlık Örgütü ve çok sayıda diğer otorite tarafından önemle önerilmektedir.[8] Ne yazık ki afet durumunda yaşanılan stres, üzüntü, kaygı gibi psikolojik faktörler, sütün salınımı için görevli olan oksitosin hormonunu etkilediği için, emzirme oranlarında da ciddi düşüşler görülebilmektedir. Aynı zamanda afet sonrası annenin emzirme için kendini yeterince güvende hissetmemesi, güvenli mahremiyet alanlarının yeterince hızlı oluşturulmaması ve en kötüsü toplum baskısı da emzirme yerine formül süt ve bebek maması kullanımının yaygınlaşmasına neden olmaktadır.
6 Şubat depremi sonrası bölgeye ihtiyaçtan çok daha fazla bebek maması ve formül süt gelmesi, bir kez daha bebek maması markalarının doğal afetlerde yürüttüğü stratejinin göz önüne çıkmasına neden olmuştur. TEMAS Emzirme ve Anne Sütü Gönülleri Derneği'nin bir incelemesine göre bebek maması markaları, Gelir Vergisi Kanunu'nun doğal afetlerle ilgili kurallarından faydalanarak vergiden muaf olabilmek için üretim fazlası ürünlerini afet bölgelerine bağışlamayı seçmektedirler.[9] Tabii ki firmalar, bu durumu reklam fırsatına çevirmekten de geri durmamaktadırlar. Ayrıca daha fenası, bu kampanyalar dolayısıyla bebek mamalarına olan bağımlılığın artmasına ek olarak, afet bölgesinde bebek mamalarının sürdürülebilir bir şekilde sağlanmaması, afetzedelerin daha sonradan bu ürünleri kendi paralarıyla satın almak zorunda kalmasına neden olmaktadır.
6 Şubat depremi sonrası afet bölgesinde anne-bebek alanında çalışan sivil toplum kuruluşları; anne sütü savunuculuğunun ön planda olduğu eğitimler, danışmanlıklar ve PSS oturumlarını içeren projeleri sahada yürütmektedir. Ancak bu konuda daha fazla çalışmaya, daha fazla projeye ihtiyaç vardır. Aileleri bu konuda bilinçlendirmek, annelere gebelik ve emzirme süresince destek olmak afet sahasının ihtiyaçları arasındadır.
Sonuç
Tüm bunlar göz önünde bulundurulduğunda afet ve acil durumlarda beslenmeye yönelik hazırlanacak müdahale programları ülkeye uygun, afet yaşandığında hızlıca harekete geçilebilecek şekilde afet öncesinde koordine hale getirilmiş olmalıdır. Buna ek olarak bireylerin afet sürecine yönelik bilinçlendirilmesi, afet için oluşturulacak beslenme ekiplerinde bu konuda uzman kişilerin yer alması ve afete dair izlenecek politikalarda bunlara önem verilmesi gerekmektedir.
İçeriklerimizin bilimsel gerçekleri doğru bir şekilde yansıtması için en üst düzey çabayı gösteriyoruz. Gözünüze doğru gelmeyen bir şey varsa, mümkünse güvenilir kaynaklarınızla birlikte bize ulaşın!
Bu içeriğimizle ilgili bir sorunuz mu var? Buraya tıklayarak sorabilirsiniz.
Soru & Cevap Platformuna Git- 10
- 3
- 3
- 2
- 0
- 0
- 0
- 0
- 0
- 0
- 0
- 0
- ^ a b c N. T. Kasaoka, et al. (2014). Nutrition And Earthquakes: Experience And Recommendations. Asia Pac J Clin Nut, sf: 505-513. | Arşiv Bağlantısı
- ^ 2- World Health Organization. (Bilimsel Rapor, 2000). The Management Of Nutrition In Major Emergencies.
- ^ a b c N. Sudo, et al. (2021). Revising “Nutritional Reference Values For Feeding At Evacuation Shelters” According To Nutrition Assistance By Public Health Dietitians Based On Past Major Natural Disasters In Japan: A Qualitative Study. International Journal of Environmental Research and Public Health, sf: 10063. doi: 10.3390/ijerph181910063. | Arşiv Bağlantısı
- ^ a b X. Zhu, et al. (2017). Study On Earthquake Risk Reduction From The Perspectives Of The Elderly. Safety Science, sf: 326-334. doi: 10.1016/j.ssci.2016.08.028. | Arşiv Bağlantısı
- ^ a b T.C. Sağlık Bakanlığı Temel Sağlık Hi̇zmetleri̇ Genel Müdürlüğü Gıda Güvenli̇ği̇ Laboratuarlar Dai̇re Başkanlığı Toplum Beslenmesi̇ Şubesi̇. (Bilimsel Rapor). Afet Durumlarinda Beslenme Hi̇zmetleri̇.
- ^ 8- T.C. İçişleri Bakanliği Afet Ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı. (Rapor, 2023). 06 Şubat 2023 Kahramanmaraş Depremleri Saha Çalışmaları Ön Değerlendirme Raporu.
- ^ TTB-SES Hatay Deprem Koordinasyonu. (Araştırma Raporu, 2024). Deprem Bölgesindeki Beş Yaş Altı Çocukların Beslenme Durumlarının Değerlendirilmesi.
- ^ World Health Organization. Breastfeeding. Alındığı Tarih: 4 Şubat 2024. Alındığı Yer: World Health Organization (WHO) | Arşiv Bağlantısı
- ^ M. Kılıç. Bu-Bi̇® Tuzak. Alındığı Tarih: 4 Şubat 2024. Alındığı Yer: Temas Emzirme ve Anne Sütü Gönüllüleri Derneği | Arşiv Bağlantısı
Evrim Ağacı'na her ay sadece 1 kahve ısmarlayarak destek olmak ister misiniz?
Şu iki siteden birini kullanarak şimdi destek olabilirsiniz:
kreosus.com/evrimagaci | patreon.com/evrimagaci
Çıktı Bilgisi: Bu sayfa, Evrim Ağacı yazdırma aracı kullanılarak 12/12/2024 01:16:44 tarihinde oluşturulmuştur. Evrim Ağacı'ndaki içeriklerin tamamı, birden fazla editör tarafından, durmaksızın elden geçirilmekte, güncellenmekte ve geliştirilmektedir. Dolayısıyla bu çıktının alındığı tarihten sonra yapılan güncellemeleri görmek ve bu içeriğin en güncel halini okumak için lütfen şu adrese gidiniz: https://evrimagaci.org/s/16729
İçerik Kullanım İzinleri: Evrim Ağacı'ndaki yazılı içerikler orijinallerine hiçbir şekilde dokunulmadığı müddetçe izin alınmaksızın paylaşılabilir, kopyalanabilir, yapıştırılabilir, çoğaltılabilir, basılabilir, dağıtılabilir, yayılabilir, alıntılanabilir. Ancak bu içeriklerin hiçbiri izin alınmaksızın değiştirilemez ve değiştirilmiş halleri Evrim Ağacı'na aitmiş gibi sunulamaz. Benzer şekilde, içeriklerin hiçbiri, söz konusu içeriğin açıkça belirtilmiş yazarlarından ve Evrim Ağacı'ndan başkasına aitmiş gibi sunulamaz. Bu sayfa izin alınmaksızın düzenlenemez, Evrim Ağacı logosu, yazar/editör bilgileri ve içeriğin diğer kısımları izin alınmaksızın değiştirilemez veya kaldırılamaz.