James Webb ve ALMA teleskopları ortaklığında uzak galaksilere dair yeni ayrıntılar keşfedildi. Bilim insanlarının "Kozmik Üzümler" adını verdiği bu uzak galaksi, evrenin erken dönemine dair bildiklerimizi sorgulatıyor. Bu galaksi pürüzsüz genç bir yıldız diski olmak yerine uzayın derinliklerinde parlayan bir üzüm salkımı gibi görünüyor ve bünyesinde 15'ten fazla devasa yıldız oluşum kümesi barındırıyor. Büyük Patlama'dan yalnızca 930 milyon yıl sonra tespit edilen bu galaksi, araştırmacıları şaşırtıyor ve bu kadar erken bir dönemde bulmayı bekledikleri hiçbir şeye benzemiyor. Bu yönüyle Kozmik Üzümler yalnızca bir kozmik fotoğraf değil, evrenin ilk bir milyar yılındaki galaksilerin nasıl oluştuğuna dair kuralları yeniden yazabilecek bir keşif.

Daha önce kullanılan teleskoplar ile Kozmik Üzümleri bu kadar başarılı ayrıntılarla görmek mümkün değildi. Gökbilimciler, James Webb Uzay Teleskobu'nun (JWST) keskin kızılötesi görüşünü ve Atacama Large Millimeter Array'in (ALMA) hassas mercekleri birleştirdiler. Kütleçekimsel mercekleme sayesinde ise asıl sihir gerçekleşti ve Kozmik Üzümlere ulaşıldı. Ön plandaki bulunan devasa galaksi kümesi RXCJ0600-2007, kozmik bir büyüteç gibi davranarak kendisinin çok gerisinde kalan uzak galaksiden gelen ışığı büküp güçlendiriyordu. Bu sayede, galaksi 13 milyar ışık yılı uzakta olmasına rağmen astronomların 10 parsek (yaklaşık 30 ışık yılı) kadar küçük kütleleri incelemesini mümkün kıldı. Araştırmacılar 100 saatten fazla zaman harcayarak çalışmaya devam etti ve Kozmik Üzümler'in karmaşık iç yapısını ortaya çıkardı. Kozmik Üzümler çalışmasının başyazarı Seiji Fujimoto, Austin'deki Teksas Üniversitesi'nin (UT Austin) McDonald Gözlemevi'nden yaptığı açıklamada şöyle söyledi:

Aşırı yüksek sıcaklıktaki maddelerin sıcaklıklarını net olarak ölçmek oldukça zordur. Güneş'in plazma dalgaları, gezegenlerin çekirdekleri veya füzyon reaktörlerinin içerisindeki ezici kuvvetler gibi, bilim insanları tarafından "sıcak yoğun madde" (İng: "warm dense matter") olarak adlandırılan maddeler yüz binlerce Kelvin'lik bir sıcaklığa erişebilirler.

Bu maddelerin tam sıcaklık değerlerini bilmek her ne kadar araştırmacıların bu türden karmaşık sistemleri anlaması için son derece önemli olsa da bugüne dek bu denli yüksek sıcaklıklarda hassas ölçümler yapmak pratikte imkânsızdı. ABD Enerji Bakanlığı'nın SLAC Ulusal Hızlandırıcı Laboratuvarı'nda (İng: "SLAC National Accelerator Laboratory") görevli bilim insanı Bob Nagler, bu durumu şu sözlerle özetliyor:

Glutensiz terimi bugünlerde; gıda etiketleri, restoran menüleri, yemek kitapları ve hatta su şişeleri de dahil olmak üzere birçok yerde karşımıza çıkıyor (eğer glutenin ne olduğunu ve metabolizmayı nasıl etkilediğini merak ediyorsanız, buradan bilgi alabilirsiniz). Ekmek ve makarna gibi popüler gıda maddelerinde bulunan bir protein olan glutenden kaçınmak şimdilerde popüler olsa da, insanlar glutenli gıdaları binlerce yıl boyunca güvenle ve hevesle tüketmişlerdir. Gluten içeren gıdalar, dünyanın dört bir yanındaki insanların beslenme düzeninin ana maddesi olmayı sürdürüyor ve milyarlarca kişiye yaşam kaynağı oluyor.

Protein insan beslenmesinin vazgeçilmez bir parçası olsa da, bazı insanlar için çok güvenli değildir. İlk bakışta oldukça basit görünen bu bulgu, İkinci Dünya Savaşı’nın son derece kasvetli bir dönemine dayanan uzun ve kıvrımlı yollardan geçmiştir.

Vücut geliştirme, vücuttaki kas ve tendonları kademeli bir şekilde artan dirence maruz bırakarak, yani giderek daha ağır yükler altına sokarak, iskelet kaslarının büyüklüğünü ve gücünü arttırmayı hedefleyen bir güç antrenmanıdır.

Çoğu durumda bu gelişmeyi sağlamak için, kütleçekim kuvvetinden faydalanılır: Büyük kütleler, Dünya'ya doğru daha büyük bir kuvvetle çekildiği için, bu kütlenin altına giren veya onu kaldırmaya çalışan kişiler daha büyük bir ağırlık kuvveti hissederler. Bir dambıl veya halterin yaptığı, kişinin kaslarıyla dengelemeye çalışacağı büyük bir kütle (dolayısıyla yere doğru büyük bir ağırlık kuvveti) görevi görmesidir. Düzenli olarak bu tür bir yük altına giren kaslar, burada detaylarını izah ettiğimiz fizyolojik süreçlerden geçerek irileşir ve güçlenirler.

Sanılanın aksine, birçok memeli aslında adet görmez. Adet görme, üst düzey primatlara ve bir grup yarasaya ait bir özelliktir. Köpeklerde vajinal kanamalar görülür; ancak bu, bildiğimiz anlamıyla adet değildir. Fil fareleri de, önceden adet gördüğü düşünülen; ancak sonradan bu kanamaların rastgele meydana gelen düşükler olduğu anlaşılan hayvanlardandır. Dolayısıyla adet görme davranışı, memeliler arasında oldukça nadiren görülen bir durumdur.

Dahası da var: Modern dönemde yaşayan insan dişileri, adet gören diğer herhangi bir hayvandan çok daha fazla kanama geçirirler. Bu kanamalar bol miktarda besinin vücuttan atılmasına neden olur, günlük yaşamı son derece olumsuz etkileyebilir ve eğer ki vahşi hayattaysanız, avcıların dikkatini çekmenize neden olur. Bu sebeplerle, adet görme davranışının evrimsel nedenleri çok iyi anlaşılmalıdır. Ancak bunu anlayabilmeniz için, öncelikle hayatınız boyunca size söylenen en büyük yalanlardan birine göz atmamız gerekiyor: anne-fetüs bağına...

Bartın'ın bir sahili olan Mugada'da kamp sırasında gözlemledik. Bölgede hemen hemen her yaprağın üzerinde ve sahildeki kumda oldukça fazla sayıda vardı. Bölgede bu kadar hızlı yayılmaları oldukça şaşırtıcı.

Gövde uzunluğu 8 ile 11 mm arasında değişmektedir. Nimflerin karınlarından uzun filamentler çıkar. Bunlar hidrofobik salgılar yaparak diğer böceklerden korunmalarını sağlar. Dişiler de yumurtaları korumak adına kullanırlar. İlk bakışta kanatları sebebiyle güveyi andıran bir dış görünüşe sahiptir; fakat Lepidoptera (Pul Kanatlılar) takımına değil değil; Yarım Kanatlılar (Hemiptera) takımına ait bir türdür. Kafa kısımları güvelerden daha büyüktür ve aynı takımdaki ağustos böceğini (Cicadidae) andırır. Dünya'da birçok bitki zararlısı Hemiptera (Yarım Kanatlılar) üyesi bulunmaktadır. Tarıma ve bitkilere verdiği zarar düşünüldüğünde Ricaniidae ailesinin üyeleri önemli bir yer tutmaktadır. Bitkiler için patojen olabilen fitoplazmaları taşımaları ile bilinirler.

Yukarıdaki videoda, Dr. Michael Nachman'ın kaya cep farelerinin evrimi üzerine yaptığı araştırmanın sonuçlarını öğrenecek ve evrimi net bir şekilde, gerçek bir örnek üzerinden göreceğiz.

İnsanların olduğu her yerde fareler de vardır. Neredeyse hiçbir hayvan bizim tarafımızdan oluşturulan yaşam alanlarına bu kadar iyi uyum sağlamamıştır. Bu nedenle, Almanya’nın Plön şehrindeki Max-Planck Evrimsel Biyoloji Enstitüsü’nden Diethard Tautz için evrimin çalışma şekline model sistem olarak bu küçük kemirgeni kullanmak daha akla yakın geldi.

7 Kasım 2014 tarihinde vizyona giren Yıldızlararası (Interstellar) filmi, senenin en çok beklenen filmi olarak büyük ses getirdi. Belki gişelere beklediği hızlı girişi yapamadı ve ABD'de Disney tarafından yapılan Büyük Kahraman 6 (Big Hero 6) isimli filmin gerisinde kaldı ama yine de gerek içeriği, gerek kurgusu, gerek görsel yapısı, gerekse de Evrim Ağacı olarak burada işlediğimiz gibi bilime olan katkılarıyla önemli miktarda ses getirmeyi başardı. Öyle ki, kolay kolay bilimkurgu filmlerini beğenmeyen, Dünyaca ünlü astrofizikçi Neil deGrasse Tyson'dan bile, buradan okuyabileceğiniz gibi bol miktarda övgü aldı. Filme yöneltilen ve hem destekleyen, hem de karşı olan sayısız eleştirinin yarattığı toz fırtınası yavaş yavaş dinerken, biz de filmin bilimsel olarak bir analizini sizler için yapmak istedik. Ayrıca filmin sonunda, karadeliğin içerisine girildiğinde ne olduğunu ve neler anlatılmaya çalışıldığını da, anlamayanlar için açıklayacağız. Umuyoruz ki faydalı olacaktır.

İlk olarak şunu söyleyelim: bu bir belgesel değildir, bir bilimkurgu filmidir. Dolayısıyla ele alacağımız eleştiriler, "Kesin ip var or'da!" diyormuşuz gibi anlaşılabilir. Fakat amaç bu değildir. Bilimkurgunun amacı, hayal gücünü tetikleyerek bilimin ileride görebileceği gerçeklerle ilgili ufkumuzu açmaya çalışmasıdır. Sadece salt bir sanat eseri olarak görüp tüm bilimsel doğasından sıyırmak, tamamen bilim olarak görüp içerisindeki noktaları abartmak kadar hatalı olacaktır. İkisi de yanlıştır. Dolayısıyla, mutlaka filme gitmenizi ve son yılların (hatta belki tüm zamanların) en başarılı bilimkurgu filmlerinden biri olduğunu düşündüğümüz Yıldızlararası'nı izlemenizi tavsiye ederiz. Biz tek kelimeyle "bayıldık". Özellikle sayısız bilimsel gerçeğin dahiyane bir şekilde aktarılması, filmi diğer pekçok bilimkurgu filminden ayıran çok özel bir nokta. Ancak filmin büyüleyici doğasından sıyrılıp "Ya acaba?" sorusunu sormaya başladığınız anda, artık bilimkurgu veya sanat değil, bilim yapıyorsunuz demektir ve bu yazımız, size katkı sağlayacaktır diye düşünüyoruz. Dolayısıyla sanatın bittiği yerle bilimin başladığı yeri iyi ayırt etmek gerektiği kanaatindeyiz. Benzer şekilde, Evrim Ağacı ekibi olarak filmin harika olduğu konusunda hemfikiriz. Ancak bu, bilimini analiz edip hatalarına değinemeyeceğimiz anlamına gelmiyor.