Uyku, Non-REM (hızlı göz hareketi içermeyen) ve REM (Rapid Eye Movement, yani hızlı göz hareketi içeren) olmak üzere 2 ana periyodun birbirini takip etmesiyle gerçekleşir. Bu iki periyot uyku boyunca 60-90 dakikalık döngüler halinde peş peşe gerçekleşmektedir.

Non-REM uykusu kendi içinde 3 evreden oluşur. 1. Evre 5-10 dakika kadar süren gözlerin kapalı olduğu uykuya dalma zamanıdır. 2. Evre kalp hızının yavaşladığı hafif uyku dönemidir. 3. Evre ise derin uykunun gerçekleştiği bölümdür. Uykunun çoğunluğunu Non-REM periyodunda geçiririz. Daha sonra başlayan REM evresinin de gerçekleşmesiyle 1 uyku döngüsü tamamlanır. Rüya görmeye REM uykusuna geçiş yaptığımız zaman başlarız. REM evresi ismini bu periyotta gerçekleşen hızlı göz hareketlerinden alır ve bu evrede EEG (elektroensefalogram) tarafından kaydedilen dalgalar beyin aktivitesinin uyanıklık durumuyla neredeyse eş değer olduğunu göstermiştir. 

"Kaslı bir insan, yağlı bir insana göre daha zor su yüzeyinde kalır, batmaya daha meyillidir." lafını duymuş olabilirsiniz. Genellikle böyle halk arasında yaygın sözler yanlıştır ve biz de çürütürüz. Ancak bu defa duyduğunuz doğru. Gerçekten de çok kaslı insanlar, eğer ki özellikle yüzücü değillerse ve su içerisinde hareket etmeye alışık değillerse, özellikle havuz gibi daha düşük mineral oranlı sularda yağlı ve kilolu insanlara göre çok daha kolay batarlar. Bu ilk etapta mantıksız gelebilir, sonuçta yağlı insanlar daha iri gözükmektedir, daha kolay batmaları gerekmez mi? 

Unutmayın, bir sıvının içerisine batmak kütle ile ilgili bir durum değildir. Yoğunluk ile ilgilidir. Bu nedenle sağduyuyla bunu idrak etmemiz pek kolay olamamaktadır. Yoğunluk, kütlenin hacme bölümüyle elde edilen fiziksel bir değerdir; Bir şeyin "ne kadar sıkı paketlendiği" olarak düşünülebilir. Örneğin 20 adet kirli kıyafetinizi öylece kenara fırlattığınızda yoğunluğu düşüktür. Ancak o aynı 20 kıyafeti sırt çantanıza sıkıştırmaya çalıştığınızda, çok daha yoğun bir hale sokarsınız. Kütle değişmemiştir, aynı 20 kıyafet söz konusudur. Ancak hacim ciddi miktarda azalmıştır: Eskiden sağa sola dağınık duran kıyafetleriniz, artık daracık bir çantaya sığmıştır. Yani kütle, yoğunluk ve hacim arasında şu 4 ilişki kurulabilir:

An itibariyle farkında bile olmadan olağanüstü bir iş başarıyorsunuz: Bu sayfanın arkaplanıyla renksel karşıtlık içinde bulunan birtakım simgelerin izleri retinanıza düşüyor; sinirler bu görsel veriyi retinadan alıp temporal lobda bulunan ve verinin “ne”liğine karar veren ventral yol üzerinden beynin arka kısmındaki görsel kortekse taşıyor; görsel kortekste tanınan ve tanımlanan veri, bu kez de “nerede” olduğunun tespit edileceği dorsal yoldan geçerek paryetal loba ve oradan da tümüyle (görsellik, farklı katmanlarıyla anlam, sesletim ve hatta belki etimoloji yönünden) kavranacağı, neredeyse eşzamanlı olarak da deneyimlerinizin ve düşüncelerinizin geri kalanıyla ilişkilendirileceği prefrontal kortekse iletiliyor. Neredeyse bir paragrafta açıklamaya çalıştığımız tüm bu süreç çeyrek saniyeden dahi kısa bir sürede meydana geliyor ve ortaya çıkan sonuç hepimiz için çok tanıdık: okuma.

Okumanın Tarihi isimli kitabında Alberto Manguel 1984 yılında Bağdat Arkeoloji Müzesi’nde gördüğü, üzerinde hayvanları ve “on” sayısını simgeleyen çeşitli oyuklar ve izler bulunan, insanın yazıya dair ilk üretimlerinden biri olan ve tarihte önemli bir noktayı imleyen yaklaşık altı bin yıllık iki kil tabletten bahseder ve şöyle der:

İnsan bilgisinin, ufak bir esintiyle yıkılması istenmiyorsa, üzerine kurulacağı dayanaklı bir temele oturtulması zorunludur. 17. yüzyılda, Orta Çağ değerler sistemine bir başkaldırı olarak tarih sahnesine çıkan “Rönesans” kendi düşünce sistemini geliştiriyordu. Düşüncelere otoriteye bağlanmadan düşünülebilme, anlaşılabilme ve açıklanabilme imkanını veren tek yöntemse gözlem ve deneydi. Ancak dönemin önemli düşünürlerinden olan ve Immanuel Kant’a kadar Orta Çağ “varlık” yorumunu taşıyacak olan Rene Descartes ne kadar deney ve gözlemle ilişkili olabilirdi?

17. yüzyılda, deney ve gözlemin nasıl yapılacağına ilişkin yöntem ve ilkelerin konulmaması, bu yöntemin yanlış bilgiler barındırmasına sebep oluyordu. Bu nedenle 17. yüzyıl sağlam bir yöntem bulma arayışlarına sahne oldu. Johannes Kepler, elips yörüngeleri keşfetmişti, ancak keşfini kinemanyetik olarak, yani salt matematiğe dayalı biçimde açıklamıştı. Galileo Galilei’nin eğilimi de aynı yöndeydi. Matematiğe olan bu yöneliş Rene Descartes için de ilgi çekiciydi ve o da Rönesans’ın otoriteye değil, bireyin kendi aklına güvenmesi gerektiğine inanıyordu. Bu sayede bireyden çıkan, bireyden çıkıp doğayı en net şekilde açıklayabilen tek şeyin bilginin temeli olması gerektiğini belirledi. Bu şey de matematik olmalıydı. Otoriteye bağlı eski düşünce temelleri artık reddedilmeli ve düşünsel miras kullanılmamalıydı. Rene Descartes yaptığı incelemeler sonucunda doğaya ilişkin bilgilerinde umulanın çok ötesinde yanlışlara sahip olduğunu gördü. Rene Descartes, gerçeği arayanların bir kez olsun her şeyden şüphe etmesi gerektiğini¹ işte bu yüzden söylemiştir.

Son derece yetenekli büyük dil modellerinin (LLM) hızla yayılması, eğitim dünyasında hararetli bir tartışmayı beraberinde getirdi. Bir yanda öğrencilerin 7/24 ulaşabilecekleri bir öğretmen görevi görebilen bu araçlar, öğrenme süreçlerine büyük katkı sağlayabilirken diğer yanda ne yazık ki kopya çekme gibi etik sorunlara da zemin hazırlıyor.

LLM'lerin eğitimdeki potansiyel fayda ve zararları geniş çapta tartışılsa da bu teknolojilerin sınıflara, müfredatlara ve genel olarak çalışmalara entegrasyonuna rehberlik edecek sağlam, deneysel kanıtlara ihtiyacımız büyük. "ChatGPT'nin Öğrencilerin Öğrenme Performansı, Öğrenme Algısı ve Üst Düzey Düşünme Üzerindeki Etkisi: Bir Meta-Analizden Çıkarımlar" başlıklı yeni bir çalışma, anekdotsal anlatımların ve oldukça sınırlı çalışmaların ötesine geçerek bugüne kadarki en kapsamlı nicel değerlendirmelerden birini sunuyor. Hangzhou Normal Üniversitesi Çin Eğitim Modernizasyonu Araştırma Enstitüsü'nden Jin Wang ve Wenxiang Fan tarafından hazırlanan makale bu ay Nature Publishing grubuna ait Humanities and Social Sciences Communications dergisinde yayımlandı.

Kozmologlar, Evren'in var oluşunun dinamiklerini daha iyi anlayabilmek için, devasa süper bilgisayarlar kullanarak Evren'in bir kısmını aşırı detaylı bir şekilde simüle ederler. Yani bir bilgisayar programı kullanarak Evren'in sahte, ama aşırı gerçekçi bir versiyonunu yaratırlar.

Son birkaç on yılda bu konuda yapılan atılımlar baş döndürücüdür. Öyle büyük ilerlemeler kaydettik ki, Evren'e dair simülasyonlara baktığımızda, kimi zaman gerçek görüntülerden ayırt etmek imkansız hale geldiğini görmekteyiz. 

Evrimsel biyolojinin bize açtığı en temel ufuğun, var olmuş, var olan ve var olacak tüm canlıların birbiriyle akraba olduğu gerçeği olduğunu biliyoruz. Evet, türlerin birbirleriyle akraba olduklarını bilmek önemli bir adım; ancak bu akrabalık ilişkilerini nasıl göstereceğiz? İşte burada bilimsel bir metodolojinin takip edilmesi gerekmektedir. Bu makalemizde sizlere en ilkin evrim ağacı oluşturma ve filogeni yaratma yöntemlerinden birini adım adım öğretmeye çalışacağız. Bu analizimizde genlere ve daha kapsamlı analizlere girmeyecek, sadece elinizde belli sayıda tür varken, bunları dış görünümlerine bakarak hangi sırayla evrimleştiklerini ve birbirleriyle olan akrabalık ilişkilerini bir evrim ağacı üzerinde gösterebilmenizi sağlayacak kadar bilgi vereceğiz. Dolayısıyla biliniz ki modern evrimsel biyolojide burada öğreteceklerimizden kat kat daha derin ve kapsamlı yöntemler kullanılmaktadır; ancak bunlardan en basitini öğrenmenin, evrimle ilgilenen birçok kişi için faydalı bir bilgi olacağını düşünüyoruz. 

Giriş kısmında da belirttiğimiz gibi, burada göstereceğimiz analiz genetikte pek doğrudan kullanılmamaktadır. Bizler genlere değil, canlıların dış görünümlerine bakarak bir sınıflandırma yapacağız. Bu, gerçek analizlerin isabetliliğinden farklı sonuçlar verebilir. Çünkü dış görünüm aldatıcıdır. Birbirinden tamamen farklı gözüken canlılar aynı türün bireyleri olabileceği gibi, birbirlerinin tıpatıp aynısı gözüken canlılar evrim ağacının iki apayrı dalı üzerinde bulunuyor olabilir. Örneğin taksonominin babası olarak bilinen Linne bile, sadece dış görünüşlere bakarak sınıflandırma yaptığı için, Agelaius phoenicus türünün erkeği ile dişisini birbirinden farklı türler olarak sınıflandırmış ve büyük bir hataya düşmüştü. Çünkü bu kuş türünün iki cinsiyeti birbirinden tamamen farklı gözükmektedir; ancak aslında aynı türe aittirler. Benzer bir şekilde, Microcebus cinsine ait lemurların bazıları farelere büyük oranda benzemektedirler. Çok dikkatli yapılmayan bir analizde bu iki tür kolayca birbirine yakın akraba olarak kabul edilebilecektir. Ancak genetik analizler sayesinde emin olabilmekteyiz ki, fareler ile lemurlar evrim ağacının iki ayrı dalında yer almaktadırlar.