Işık kirliliği; istenmeyen, uygunsuz veya aşırı miktarda yapay ışığın bulunmasına verilen isimdir.^[1][2] Bir diğer deyişle ışık kirliliği, gündüz veya gece fark etmeksizin, yapay ışıklandırmanın hatalı bir şekilde yerleştirilmesi anlamına gelmektedir. Öte yandan ışık kirliliği tabiri, genellikle gökyüzü gözlem sırasında veya gündelik yaşantı içinde gereğinden fazla ve rahatsız edici miktarda ışığın bulunması olarak tarif edilir.

Günümüzde insanların yaşam alanlarının %83 kadarında ışık kirliliği vardır ve karaların %23 kadarı "gök sisi" denen, gece karanlığında gökyüzünün yapay ışıklar nedeniyle soluk ve dağınık bir şekilde parlaması olayından muzdariptir. Ne yazık ki bu oranlar, her geçen sene biraz daha artmaktadır. Şehirleşmenin bir yan ürünü olarak gelişen ışık kirliliği, aynı zamanda insan sağlığını, ekosistemleri ve çevre estetiğini olumsuz etkilemektedir.

Tüm Dünya'da modern bilimin en önemli parçalarından biri olan evrimin kabul edilirliği giderek artıyor. İnsanlar evrimsel biyolojinin detaylarını öğrendikçe, yıllar yılı meydanları dolduran "yaratılışçı" ve evrim karşıtı akımların hiç de söyledikleri gibi bir kavram olmadığını, son derece basit ve anlaşılır bir doğa gerçeği olduğunu kavramaya başladılar. Bu da, akıllarda şu önemli sorunun doğmasına neden oluyor:

Bu sorunun altında yatan ana sorunun kaynağı, aslında bir "yaratıcı süpergücün" (kısaca "tanrı"nın) varlığı ile ilişkilendirilir. Çünkü "Eğer yaratma olayı varsa, bir yaratıcı da olmalıdır." düşüncesi, teolojinin asırlardır kullandığı felsefi bir argümandır. Her ne kadar yaratılma olayı ile yaratıcı arasında kısmen bir ilişki olsa da, yaratılma sözcüğünün özünde ifade ettiği eylem ile yaratma eyleminde bulunduğu iddia edilen süpergüç arasındaki ilişki, evrim karşıtlarının halka yansıttığı kadar sıkı olmayabilir. İzah edelim:

Çeşitlilik, bir canlı popülasyonunun içinde gen ve özellikler konusunda görülen farklı kombinasyonların tümüne verilen isimdir. Evrimsel biyolojinin halk arasında kolay anlaşılamama sebeplerinden birisi, doğada bulunan çeşitliliğin bilinmemesi veya göz ardı edilmesidir.

Canlılığı boy, renk, uzunluk, çeşitli organların varlığı, büyüklüğü, vb. çok sayıda fiziksel parametrenin farklı kombinasyonları şeklinde tanımlayacak olursak, çeşitlilik, "uçsuz bucaksız bir parametreler listesinde, atalardan veya çağdaşlardan farklı özellikler göstermek" şeklinde de tanımlanabilir.

Zihin felsefesi denildiği zaman, pek çok kişi, Descartes'ın yıllar yılı dillendirilen ama derinine pek inilmeyen "Düşünüyorum, o halde varım." sözünü anımsayabilir. Nitekim Descartes, modern felsefenin kurucusu olarak ve zihin felsefesiyle ilgili en önemli problemlerden birisi olan zihin-beden ayrımı sorununu ortaya atarak da, bu alanın ortaya çıkışında önemli ölçüde etkili olmuştur. 

Descartes'ın bu girişimi, alanla ilgili ilk gözle görülür çalışmayı başlatması anlamında önemliydi. Lakin bugün "zihin felsefesi" denildiği zaman, bu disiplin içerisinde çalışan kişilerin aklına Descartes ve düalizmden çok daha fazlası gelmektedir. Kavram olarak zihin dediğimiz zaman, onu teşkil eden unsurlar, zihin felsefesini ana hattan ilgilendiren bir tartışma olarak zihinsel dediğimiz şeyin kendisinin fiziksel olup olmadığı ve zihnin kendisini açıklamaya çalışan teoriler bu alanın çalışanları tarafından farklı şekillerde ele alınarak tartışılır. Bundan beş yüz sene öncesine kıyasla bugün, zihin kavramını ele almak ve irdelemek için çok sayıda düşünsel yapı geliştirildiği söylenebilir.

Antik genomlar üzerinde yapılan yeni analizler, insan soy ağacındaki farklı şubelerin birçok kez birbirleriyle melezlendiğini ve insanların arkaik ve henüz bilmediğimiz bir atadan daha DNA taşıdığını gösteriyor. Cornell Üniversitesi’nden Melissa Hubisz ile Amy Williams ve Cold Spring Harbor Laboratuvarı’ndan Adam Siepel, bu bulguları PLOS Genetics’te yayınlanan bir çalışmada bildirdiler.^[1]

Yaklaşık 50.000 yıl önce, bir grup insan Afrika’dan göç etti ve Avrasya’da Neandertaller ile melezleşti. Ancak eski insan atalarımızın ve onların akrabalarının DNA’larını değiş tokuş ettiği tek sefer, bu değildi. Neandertallerden ve daha az bilinen eski bir grup olan Denisovanlardan gelen bu genomların sıralanması, melezleşme olaylarına ve eski insan popülasyonlarının hareketlerine ilişkin birçok yeni bilgiye ışık tuttu.

Evrim Ağacı olarak Yıldızlararası (Interstellar) isimli filmin bilimsel bir analizini buradaki yazımızda sunmuştuk. Ancak ülkemizin en önde gelen fizikçilerinden olan Doç. Dr. Kerem Cankoçak tarafından daha da teknik bir analiz kaleme alındı ve buradaki blogunda yayınlandı. Kerem hocamızın bu makalesinde, filmde yer alan çok sayıda fizik ve astrofizik kuramına detaylıca yer veriliyor ve tarihi arka planıyla birlikte ele alınıyor. Dolayısıyla bu analiz, sadece bir "film analizi" olmaktan öte, modern bilimin bir kısmının harika bir özeti görevi görüyor! Biz de, Evrim Ağacı olarak sevgili Kerem hocamız böyle bir analiz hazırlamışken, birçok konuyu öğrenip irdeleyebileceğiniz bu harika makaleyi okurlarımızla paylaşmak istedik. 

Umarız faydalı olur, iyi okumalar.

Bilim dünyasının zor konuları üniversitelerden dışarıya taşıyor ve günlük hayatta uğrak yerimiz kafeleri bilim kafeleri haline getiriyor. Her daim arkadaşlarımızla gittiğimiz barlar, restoranlar artık yemeğin yanında bilimsel sohbetlerin de gerçekleştiği bir ortama dönüşme yolunda ilerliyor.

Meyve suyunuzu sipariş ederken hiç içindeki maddelerin kimyasal özelliklerini merak ettiniz mi? Peki tostunuzu yerken çenenizin ekmek üzerindeki basıncını ve kaslarınızın kasılması esnasındaki biyolojik çalışma ilkelerini düşündünüz mü? Bilim kafeleri bu ve bunun gibi soruların yanıtlarını bulmanızda size yardım edebilir. 27 yaşında bir grafik tasarımcısı olan Sean Walsh bilim kafelerinden bahsederken şu sözleri kullanıyor: