Neden yelleniyoruz (evet, tıbbi terminolojide "yellenme" olarak geçer)? Neden kokuyor? Bunlar birçoklarımızın merak ettiği ama pek de fazla cevaplanmayan sorulardır. Ancak kendimizi tanımak, her şeyimizi tanımaktan geçer. Hoşumuza giden şeylerimizi tanıyıp diğerlerini reddedemeyiz. Bu sebeple, sokaktaki Ahmet amcadan sevgilinize, Angelina Jolie'den padişahlara kadar herkesin yaptığı bu konuyu ele alma vakti geldi diye düşünüyoruz. Yellenmeyle ilgili 10 ilginç konuya değinerek bu işin üstesinden geleceğimizi düşünüyoruz, umarız başarılı olabiliriz. Başlayalım:

Yellenme, bağırsaklarımızda biriken her türlü gazın, buldukları her türlü delikten dışarı kaçma çabalarının bir ürünüdür diyebiliriz. Bu delik, genellikle anüsümüz olmaktadır. Ağzımızdan başlayan sindirim kanalımızın her basamağında gazlar birikir; hatta yutkunurken yuttuğumuz hava bile en nihayetinde bir çıkış noktası bulacaktır. Ancak çıkardığımız gazın önemli bir kısmı bağırsaklarımızdaki bakterilerin gerçekleştirdikleri kimyasal faaliyetlerin bir yan ürünü olarak üretilir. Tipik bir yellenme sırasında insanlar %59 azot, %21 hidrojen, %9 karbondioksit, %7 metan ve %4 oksijen dışarı çıkarırlar. Kimi zaman çıkarılan gazın %1 kadar kısmı hidrojen sülfat ve merkaptanlardan oluşur. Bunlar içerisinde sülfür bulunur ki işte bu gaz, o meşhur kokunun nedenidir. Bağırsaklarımızda sıkışan ve dışarı itilen gaz, boğucu kaslarımızın (bağırsakların kasılmasını sağlayan kaslar) kasılma miktarına ve sıkışmış gazın basıncına bağlı olarak çıkış sırasında bağırsak duvarlarını titretebilirler. Bu titreşimler, "pırt" sesinin nedenidir. Yoksa gazın kendisi elbette sese sahip değildir; organlarımızla etkileşimi sese neden olur. Tıpkı hava veren bir borunun ağzına parmağınızı kısmen bastırdığınızda çıkan ses gibi...

Bu yazımızda sizlere Biyoloji disiplininin bir alt dalı olarak karşımıza çıkan Hidrobiyoloji disiplininden bahsedilmeye çalışılacaktır. Öncelikle nedir? Çalışma alanları nelerdir? gibi temel sorulara cevaplar verildikten sonra akabinde bu alanda çalışmalar yürüten bir laboratuvarda süreçlerin nasıl işlediği hakkında kısaca bilgiler verilecektir.

Hidrobiyoloji kelimesi tahmin edilebileceği üzere "su" anlamı taşıyan hidro ve "canlı bilimi" olarak karşımıza çıkan biyoloji kelimelerinin birleşiminden meydana gelir. İki anlamı birleştirmeye çalıştığımızda karşımıza şu şekilde bir anlam çıkabilir; su ile doğrudan ya da dolaylı olarak etkileşim içerisinde olan canlıları inceleyen bilim dalı. Bu tespit çok da yanlış olmamak ile beraber gerçek anlamına oldukça yakın bir yaklaşımdır. Yakın olmasının sebebi ise tespitin tam anlamı ile yeterlilik sağlayamayıp eksik kalmasından dolayıdır.

Sirkadiyen ritim, ilk olarak Alman fizyolog Franz Halberg tarafından isimlendirilmiştir: Circadien, circa yani "yaklaşık" sözcüğü ile diem yani "gün" sözcüklerinden türetilmiştir ve "yaklaşık bir gün" anlamına gelmektedir. Sirkadiyen ritim kavramı, canlıların biyolojik saatleriyle gelen değişimleri ve gün içerisinde iç ve dış faktörlere bağlı biyolojik ritmimizi ayarlayan fizyolojik mekanizmaları tanımlamak için kullanılır. Uyku-uyanıklık döngüsü ve gün içerisindeki fiziksel, zihinsel ve davranışsal değişimlerimiz bu mekanizmalarla düzenlenir.

Sirkadiyen ritmi düzenleyen en önemli faktör ışıktır ve Dünya üzerinde yaşayan çoğu canlı gibi insanların da sirkadiyen ritimleri gün ışığına, yani 24 saatlik bir döngüye göre düzenlenmektedir. Sirkadiyen kontrol mekanizması beynimizde, hipotalamusun suprakiazmatik çekirdeğinde yer almaktadır. Işık, gözümüzün retina tabakasına geldiğinde oluşan sinir uyarıları hipotalamusa iletilir ve uyku-uyanıklık durumu, açlık-tokluk hissi, gün içi vücut sıcaklığı değişimleri, bazı hormonların salgılanması gibi fizyolojik olaylar buradan kontrol edilir. Sirkadiyen dengede meydana gelebilecek bozukluklar, başta uyku problemleri olmak üzere çok ciddi sorunlara yol açabilmektedir.

Retrograd amnezi, bireyin geçmişteki anılarını kaybetmesiyle karakterize edilen bir tür bellek bozukluğudur. Bu durum kişinin otobiyografik anılarının yanı sıra genel bilgi, kişiler, yerler ve olaylarla ilgili belleğini de etkileyebilir. Hafıza kaybının süresi ve kapsamı değişkenlik gösterir. Bazı bireylerde yalnızca son birkaç hafta veya ay etkilenirken bazı vakalarda çocukluk dönemine kadar uzanan geniş çaplı bir bellek kaybı gözlemlenebilir.

Bellek kaybının hangi anıları kapsadığı ve ne ölçüde olduğu beynin etkilenen bölgesine bağlıdır. Hipokampus ve medial temporal lob hasarı genellikle yakın geçmişteki anıların kaybına neden olur. Frontal korteks lezyonları ise daha eski anıların hatırlanmasını zorlaştırabilir.

Evrimsel süreçleri anlamaya başlayan bir kişinin karşılaşacağı soru işaretlerinden en yaygın olanı, yapı ve organların birbirleriyle nasıl uyum içerisinde evrimleştiği sorusudur. Bu özünde çok basit bir cevabı barındıran bir sorudur; ancak evrimsel biyolojinin detayları tam olarak anlaşılamadıysa, kafa karıştırıcı olabilir.

Örneğin bir birey, gözün daha basit yapılardan kademeli evrimini gayet iyi anlayabilir; ancak göz evrimleşirken beynin de gözden gelen verileri değerlendirebilecek şekilde nasıl evrimleştiğine anlam veremeyebilir. Benzer şekilde, derimizdeki sinir uçlarının evrimine bağlı olarak dokunma duyumuzun oluşumunu anlayabilir; ancak bunun beyinde değerlendirilecek şekilde bir evrimsel değişimin nasıl olduğunu ilk etapta anlayamayabilir.

Yapay zeka üzerine kurulu teknolojiler insan hayatını kökten değiştirmektedir. Bu makineler günlük hayatımızla gitgide bütünleştikçe, onların vereceği kararlar da sadece faydacı olmanın ötesine geçip ahlaki bir hâl alacaktır. Kaçınılmaz bir kaza ile karşı karşıya kaldığında, sürücüsüz bir araba yolcuları mı korumalıdır, yoksa toplamda kaybedilecek canları en aza indirgemenin yollarını mı aramalıdır? İnsansız bir hava aracı, sonucunda sivil kayıplar olsa bile, saldırı düzenleyen teröristleri vurmalı mıdır? Yapay zekaya sahip olan makineler bağımsız hale geldikçe, bu tür soruları göz ardı etmek imkansızlaşmaktadır.

Bazı ahlaki kararların neden bilgisayarlara bırakılması gerektiğine dair güçlü iddialar bulunmaktadır. İnsanlardan farklı olarak, makineler bilişsel önyargılar tarafından yanlış yönlendirilmezler, yorgunluk hissetmezler ve bir düşmana karşı nefret beslemezler. Etik bir yapay zeka, ilke olarak ideal bir ahlak temsilcisinin değerlerini ve kurallarını yansıtacak biçimde programlanabilir. İnsan kısıtlamalarından arınmış olan bu tür makinelerin, biz insanlardan daha iyi ahlaki kararlar verdiği bile söylenebilir. Ancak bir makinenin ahlaki karar verme sürecinde özgür bir şekilde hüküm süreceği fikri pek çok insanı tedirgin etmektedir. Öyle ki, kimisi için makinelerin kullanımı insan onuruna karşı önemli bir tehdit oluşturmaktadır. Peki, iş ahlaki kararlar vermeye gelince neden makinelere güvenmekten çekiniyoruz? Bir psikoloji araştırması bize şu ipucunu veriyor: Bilgisayarlar gibi fayda ve zararları hesaplayarak ahlaki kararlar veren bireylere karşı temel bir güvensizliğimiz var gibi görünüyor.

İnsanların refahı, ekonomik gelişimi ve fakirliğin azalması için, enerjiye erişim kritik öneme sahiptir. Herkesin enerjiye yeterince erişim sağlayabilmesini mümkün kılmak, küresel gelişim çabalarının önünde süregelen ve giderek daha önemli hale gelen bir zorluktur.

Ne var ki, aynı zamanda enerji sistemlerimizin çevresel etkileri de büyük öneme sahiptir. Tarihsel olarak ve günümüzdeki enerji sistemleri fosil yakıtlara (kömür, petrol ve gaz) dayanmaktadır. Bunlar, karbondioksit ve diğer sera gazlarını üretmektedir - ki bunlar da, küresel iklim değişikliğinin ana itici gücüdür. Eğer küresel iklim hedeflerini tutturmak ve iklim değişiminin tehlikelerinden kaçınmak istiyorsak, dünyanın enerji kaynaklarını köklü ve küresel olarak gözden geçirmesi gerekmektedir.

65 yaşındaki Wu Xiuyou, bir kurt tarafından saldırıya uğradığında ufak bir çocuktu. Saldırı sırasında kurt çocuğun ağzını ve çenesini paramparça etti. O günden beri katı yiyecek yiyemeyen Xiuyou, okula gidemedi, bir işe giremedi ve halen bekar. Sonunda Bay Xiuyou, onca yıldan sonra bir ağza ve dudaklara sahip olabilecek!

Aradan 54 yıl geçtikten sonra yapılacak olan yüz transplantı ameliyatının 10 saat sürmesi bekleniyor ve 10 farklı tıp departmanından 20 adet hekim ameliyatta görev yapacak. Bundan 6 ay sonra da Bay Xiuyou'nun yüzüne son şekli vermek için 2. bir ameliyat yapılacak.