Pulmoner Alveoler Mikrolitiazis Nedir? En Yaygın Olarak Türkiye'de Görülen Bu Nadir Akciğer Hastalığı Tedavi Edilebilir mi?

Genel Bilgiler: Patoloji ve Mekanizma

Pulmoner alveoler mikrolitiazis (PAM), akciğerlerde intraalveolar yaygın küçük taş yapılarının birikmesi sonucu ile karakterize olan ve az rastlanan bir kronik akciğer hastalığıdır. Hastalıkta, alveol boşluklarına çok sayıda kalsiyum fosfat çökeltileri birikmekte ve bu nedenle kalsifiye mikronodüler bir görünüm ortaya çıkmaktadır.

Hastalık, her yaş grubunda görülebilen türdedir ve etiyolojisi (nedeni) tam olarak bilinememektedir. Hastaların genellikle belirgin semptomlar göstermemesi ve şikayet öykülerinin yakınmasız olması nedeniyle bu hastalık akciğer görüntülenmesi yapılmadan tespit edilememekte, tanılar da bu nedenle rastlantısal biçimde konabilmektedir.^{[1], [2], [3], [5], [7]}

Pulmoner alveoler mikrolitiazis hastalığının ailesel olarak görülme sıklığının fazla olduğu düşünülmektedir. Bu nedenle hastalığın otozomal resesif bir hastalık olduğu, kalıtımsal olarak aktarılma ihtimali bulunduğu ifade edilmektedir. Hastalığın kadın ve erkeklerde eşit oranda görüldüğü yönünde genel bir görüş hakimdir; ancak kimi kaynakta kadınlarda, kimilerindeyse erkeklerde daha sık görüldüğü yönünde ifadeler bulmak mümkündür.^{[5], [6]}

Belirti ve Semptomlar

Her yaş grubunda görülebilen alveoler mikrolitiazis, çocukluk çağında genelde üçüncü ve dördüncü aşamalarda görülmez. Hastalar çoğunlukla asemptomatik olarak adlandırılır; ancak nefes darlığı ve öksürük gibi sık rastlanan birtakım semptomların da görüldüğü ifade edilebilir. Hastalığın belirtileri arasında şunlar görülebilir:^{[2], [3], [4], [8]}

• Öksürük ve nefes darlığı (dispne) gibi solunum yolunu ilgilendiren semptomlar görülebilir.^{[5], [10]}
• Nefrolitiyazis (böbrekte kristalleşen tübüller), mitral stenoz (mitral darlık), perikard, azospermi (spermlerin bulunmaması), süt alkali sendromu ve prostat kalsifikasyonu gibi belirtiler de alveoler mikrolitiazis ile birlikte görülebilir.^{[1], [2], [5]}
• Akciğer dokusunda görülen semptomlar; diffüz, bilateral, simetrik mikronodüler kalsifikasyonlardır. Göğüs filmi çekildikten sonra akciğerlerde görülen nodüller "kum fırtınası" olarak tanımlanmaktadır.^{[7], [10]}
• Göğüs ağrısı da kimi zaman bu hastalık ile birlikte görülebilen bir semptomdur.^{[1], [3]}
• Hemoptizi (öksürük ve balgamla birlikte görülen kanama) ve balgam çıkarma bu hastalık içerisinde görülebilen semptomlardır.^{[7], [8], [10]}
• Hastalığın ilerleyen safhalarında hipoksemi, solunum yetmezliği ve pulmonale (akciğerdeki hastalıklarına bağlı bir kalp rahatsızlığı) görülebilir.^{[1], [2], [3]}
• Bazı hastalarda çomak parmak görülebilir.^{[2], [8]}

Pexels

Hastalıkla İlişkili Genler, Etken Faktörler ve Risk Faktörleri

Olguların birçoğunda alveol duvarında bulunan tip 2b sodyum-fosfat transport kanal proteini kodlayan SLC34A2 mutasyonu sonucunda aileden kalıtımsal olarak geçtiği ifade edilmektedir. Dokupatolojik incelemede alveoler mikrolitiazis hastalığının intra-alveoler granüler, diyastaz negatif boyanan eozinofilik materyal, periodik asid-Schiff pozitif ve sürfaktant birimi görülmektedir. Bu incelemeler klinik tabloda tam açıklanamayan solunumun giderek artan sıkıntılı halini ifade etmektedir.

Hastalığın genel anlamda şikayet bildiren belirtiler göstermemesi ve hastaların akciğer filmi çektirmediği müddetçe hastalıktan pek haberdar olamaması hastalığın sessiz biçimde ilerlemesine yol açmaktadır. Bu nedenle nefes darlığı veya öksürük durumu kronikleşen bireylerin hem kendileri hem de ailelerinin göğüs filmiyle taranması önemlidir.

Bazı vakalarda sürfaktant protein B (SP-B) (alveollerdeki bakteri hücrelerini alveolar makrofajlar tarafından fagositoz için işaretleyen opsonize etmek adına kullanılan doğal bir protein) eksikliğinin görüldüğü de bildirilmektedir. Özellikle yeni doğanlarda oldukça ölümcül ve ani biçimde etkisini gösteren bir hastalık olan alveoler mikrolitiazis, ağır pulmoner hipertansiyona sebep olarak yaşam riskini sıfıra indirmektedir.^{[4], [5], [6], [7], [9], [10]}

Teşhis Yöntemleri

Hastalığın teşhisi için hastaların radyolojik bulguları çok önemlidir. Klasik klinik tabloda tam olarak açıklanamayan durumlar olduğu için, doku örneklerinin incelenmesi de gerekebilir. Teşhis için genetik geçiş öyküsünün aile içerisindeki durumunun araştırılmasına dikkat edilmelidir. Respiratuar distresli olgularda doku analizlerinin konjenital alveoler proteinozis ve SpB gen mutasyonu gösterilmesi bu hastalığın teşhis edilebilirliğine katkı sunmaktadır.

Eureopan Respiratory Review

Tanı için yüksek rezolüsyonlu bilgisayarlı tomografinin oldukça elzem bir yeri olduğu ifade edilebilir. Kesin tanı koyulması için akciğer biyopsisi şarttır. Akciğerlerdeki nodüllerin iki taraflı alt zonlarda yaygın biçimde kendisini göstermesi hastalığın teşhisi için bir diğer karakteristiktir. Her yaşta görülebilen bu hastalıkta, en sık tanı konulan yaş aralığının 30-50 arasında olduğu bilinmektedir. Hastanın durumuna göre SFT ve karbonmonoksit difüzyon testi yapılması gerekebilir.

Teknesyum-99 difosfonat kemik sintigrafisinde difüz pulmoner tutulumun saptanması da teşhis için önemlidir. Yüksek rezolüsyonlu bilgisayarlı tomografide tanı için belirleyici olarak akciğer bölgesinde görülen fonksiyonel ve fizyolojik olarak bozulmalar, parankimal bantlar, subplevral interrstisyel kalınlaşma, buzlu cam opasiteleri, paraseptal amfizem, interlobüler septal kalınlaşma, sentrlobüler amfizem, bronşektazi, peribronkovasküler interstisyel kalınlaşma, panasiner amfizem ve plevral kalsifikasyon tespit edilebilir.^{[3], [4], [6], [8], [11]}

Tedaviler veya İdare Yöntemleri

Pulmoner alvoeler mikrolitiazis hastalığının özel bir tedavisi yoktur. Bronkoalveolar lavaj uygulaması hastalığın tanısına yardımcı olsa da tedavide etkinliği saptanamamıştır. Aynı şekilde bifosfanat kullanmanın olumlu sonuçlar doğurduğu ifade edilmiş olsa da tedavide etkin olup olmadığı tam olarak ortaya koyulmamıştır. Bu hastalığa yakalanmış bireyler genelde solunum yetmezliğinden ölebilmektedir. Kortikostreroidlere (kortizon türü ilaçlar) kısmen yanıt veren olguların gözlemlendiği ifade edilebilmekte ancak tam olarak etkin sonuçlar ortaya konmamaktadır. Az sayıdaki hastaya uygulanabilecek bir yöntem olarak akciğer nakli önerilse de yine de tıp uzmanları bu işlemin riskli olduğunu belirtmektedir.^{[1], [2], [6], [8], [9], [11]}

Müddet Tahminleri (Prognoz)

Hastalığın uzun yıllar belirti vermeden seyrettiği bilinmekte ve bu nedenle genelde tanı 30-35 yaşlarında yani 2. ve 3. dekatta konmaktadır. Ancak her yaş grubunda görülebilen bir hastalık olması dolayısıyla ve patogenezi bilinmeyen bir hastalık olması dolayısıyla herkes için genelgeçer bir seyri yoktur. Hastalık 10 yıl hiç belirti vermeden de ilerleyebilmektedir.^{[5], [7]}

Görülme Sıklığı ve Dağılımı (Epidemiyoloji)

Yapılan bir araştırmada, 2004 yılına kadar toplam 576 alveoler mikrolitiazis olgusu rapor edilmiştir.

Bunların %42.7'si Avrupa, %40.6'sı Asya bölgesinden olup, Türkiye, sayıca en fazla olgunun olduğu ülke olmuştur. İtalya ve ABD, Türkiye’den sonra ikinci ve üçüncü sırada yer almaktadır. Türkiye’nin dünya literatüründe %30'luk bir yeri kaplıyor oluşu ve tüm olguların %16'sını kapsıyor oluşu, hastalığın tedavisi için çeşitli yöntemlerin ülke bazında geliştirilmesi açısından önemli bir veridir.^{[7], [11]}

Önlem Yöntemleri

Hastalıktan bireysel olarak korunmanın hiçbir yolu yoktur. Hastalığın tam olarak neden kaynaklandığı bilinmediği ve çoğunlukla otozomal resesif bir yapı olduğu gözlendiği için tıp uzmanları tarafından ailelere genetik danışmanlık almaları önerilmektedir. Aile öyküsünde alveoler mikrolitiazis tansı olan bir birey mevcutsa, doğacak olan çocuklarda da bu hastalığın görülme riskinin yüksek olduğuna dair ailelerin bilgilendirilmesi önemlidir.^{[1], [3], [5], [6], [10]}

Etimoloji

Alveoler mikrolitiazis, 1856 yılında Friedrich ve 1918 yılında Harbitz tarafından ilk kez tanımlanan bir hastalıktır. 1933 yılında da Puhr tarafından "pulmoner alveoler mikrolitiyazis" olarak isimlendirildiği bilinmektedir.^{[1], [2], [3], [7]} İsimdeki "pulmoner" sözcüğü "akciğerle ilgili"; "alveoler" sözcüğü "küçük boşluk" anlamındaki "alveollerle ilgili"; "mikrolitiazis" ise "küçük taş" anlamına gelmektedir. Hastalık, akciğer alveollerindeki küçük taş birikimleri şeklinde seyrettiği için bu isme sahiptir.