Kitap Analizi: Ağaçların Gizli Yaşamı

• Satın Almak İçin: Amazon

Ağaçların Gizli Yaşamı isimli bu kitap, popüler bilim kitapları arasında büyük ses getirmiş olsa da, öne sürdüğü bazı argümanlara bilim camiasında birçok kez karşı çıkılmış ve ağaçları fazla antropomorfize (insanlaştırılmaya) edilmeye çalışıldığı söylenmiştir. Fakat ağaçların oluşturduğu süper-organizmaları ve ekosistemleri anlamak için okuyucuya harika bakış açılar kazandırdığını söyleyebiliriz. Bu incelemede kitaptaki bazı argümanları ele alacağız. Peter Wohlleben'in yeni kitabı Hayvanların Gizli Yaşamı kitabı hakkındaki analizimize buradan ulaşabilirsiniz.

Ağaçların acıyı hissedebildiğini, hafızaları olduğunu ve ebeveyn ağaçların çocuklarıyla birlikte yaşadığını öğrendiğinizde, artık onları sanki sıradan bir işmiş gibi devasa makinelerle kesip hayatlarını altüst edemiyorsunuz.”

...diye anlatıyor Peter Wohlleben isimli yazar. Kendisi 1964'da Almanya doğan bir ormancı ve yazar. Uzun yıllar boyunca ağaçlar ve davranışları üzerinde araştırmalar yapan Peter, 2015'te The Hidden Life of Trees isimli kitabını yayımladı. Peter'ın anlattığına göre ağaçlar da adeta memeli gibi davranışlar sergiliyorlar. İletişim kuruyorlar, destek oluyorlar ve birbirlerini koruyorlar. Hatta anlatılana göre kök sistemleri ile bağlantıda olan diğer bireylere şeker ve çeşitli besinler veriyorlar. Tehditlere karşı salgıladıkları kimyasallar ve gazlar ile birbirlerini uyarıyorlar, aralarındaki hasta veya acı çeken bireylerle gıdalarını paylaşıyorlar. Bu argümana şüpheci yaklaşsak da, bu çalışma gibi desteklenen bulgular literatürde elde edilmiş.

Peter'ın anlattığına göre birçok ağaç, hep birlikte bol miktarda su depolayarak veya nem üreterek aşırı sıcak ve soğuğu hafifleten bir ekosistem yaratabilir. Dahası, ormanlar, köklerinde bulunan uzantılar, mantarlar, böcekler, lifler, ve diğer parametreler ile birlikte wood-wibe-web adı verilen bir ağ sistemi ile başlı başına bir organizma oluyor! Kayınlar içerisinde kopan bir çotuğu hayatta tutmak için onu kökleri ile sararak şeker pompalarlar. Gerçekten bir dayanışma olduğunu ve aynı popülasyondaki türdeş ağaçların çoğunun kök sistemleriyle birbirine bağlı olduğunu, Almanya'daki Harz dağlarında gözlemişlerdir. Besin alışverişi ve ihtiyaç anında komşulara yardım etmek bir kültür gibi görünmektedir. Bu da ormanların, tıpkı karınca kolonileri gibi süper organizmalar olduğunu gösterir. Şu bağlantıdan konu hakkında yapılan ayrıntılı açıklamalara ulaşabilirsiniz.

Medium

Kitapta anlatılana göre karaağaçlar ve çamlar, yaprak yiyen tırtıllardan koruma yöntemi ile evrimleşmiş. Bu tırtılların içerisinde yumurtalar bırakan parazit yaban arılarını (wasp) kendilerine çeken kimyasallar yayarlar. Aynı şekilde akasya ağaçlarının yaprakları ile beslenen zürafalardan korunmak için etilen gazları ile iletişim kurarlar. Bu gazlar rüzgarla diğer ağaçlara yayılır ve bilgiyi alan ağaçlar yapraklarında zürafaların hoşlanmayacağı toksinler üretir. Eğer zürafalar rüzgarın aksi istikametinde hareket ederse durumdan bihaber akasya ağaçlarına ulaşabilirler. Tannin isimli bu kışkırtıcı gaz hakkında yapılan gözlemlere burada değinilmiştir.

Ağaçlarda da önemli etolojik (davranışsal) özellikler görülür. Örneğin horoz mantarı, meşe, huş ve ladin gibi birçok farklı ağaçlar anlaşabilir. Zira mantar popülasyonları ile ağaçlar arasında ciddi ittifaklar vardır. Tabii hepsinin değil. Mantarlar emeç adıyla bilinen yer altındaki pamuksu ağları on yıllar içinde genişler. Mesela İsviçre'de neredeyse yarım kilometrelik bir alana yayılan ve yaklaşık 1000 yaşında olan bir bal mantarı bulunmaktadır. Oregon'daki bir diğerinin 9 km genişliğinde, 600 ton ağırlığında ve 2400 yaşında olduğu tahmin edilmektedir. Yani bilinen en büyük canlı organizmalardır. Bahsettiğimiz bu devler heterotrof canlılar olduğu için ormanda ağaçlar ile beslenirler.

Ayrıca evrimsel başarı adına çeşitlilik sağlamak için erkek ve dişi çiçekler birkaç gün arayla açılır ki, bireyler farklı polenler ile tozlaşabilsin. Böylece genetik olarak daha fazla çeşitlilik elde edilebilinsin. Fakat kitabın üstünde durmadığı bir nokta ise, bu durumun her çiçekte geçerli olmamasıdır. Çünkü Taraxacum cinsi gibi bazı çiçeklerde kleistogami tipi üreme adı verilen tamamen kendi kendini polenleme görülür.

Shiratdevorah

Farklı türden ağaçlar yerel kaynaklar için birbirleriyle gerçekten mücadele ederken, türdeş ağaçlarda durum farklıdır. Kayın ağaçları arkadaş olabilir, hatta birbirlerini besledikleri gözlenmiştir. Popülasyon başarısını artırmanın en güzel yollarından biri. Çünkü bir zincir, en zayıf halkası kadar güçlüdür. Hatta kitapta anlatıldığına göre bazen ağaçların ortaklığı o kadar güçlüdür ki, birlikte ölürler...

Ortaya atılan en ilginç hipotezlerden biri, köklerden yapraklara su akışı kesilen ağaçların gövdelerinde titreşim algılanması oldu. Muhtemelen anlamsız bir davranış. Yoksa değil mi? Havanın ses tellerimizden geçişine benzer olarak köklerden başlayan bu mikrotitreşimlerin gövdedeki çatlaklarda ses çıkartmasının, popülasyondaki diğer ağaçları susuzluğa karşı uyarması olduğu düşünülüyor. Yani arkadaşlarına bağırarak haber veriyor olabilirler! Yapılan araştırmalar sonucu fide köklerinin de sese tepki verdiği anlaşılmış. Bu da 220 Hertz'deki çıtırdamayı algıladıklarını gösteriyor. Konu hakkındaki bir açıklamaya buradan ulaşabilirsiniz.

Bazı yerlerde çeviri nedeniyle hatalı olarak evrimi en güçlü olanın (survival of the fittest) hayatta kalması şeklinde ifade etse de, ağaçların davranışlarını, iletişimini ve hayatını harika bir şekilde anlatıyor. Ağaçlar ve ormanlar hakkında bambaşka perspektifler sunan muhteşem bir eser.