COVID-19 salgını ne zaman son bulacak? Aylardır dünya çapında 51 milyonu geçkin COVID-19 vaka ve 1.2 milyondan fazla ölüm sayısı ile birlikte giderek artan bir bıkkınlık içerisinde bunun daha ne kadar süreceğini merak ediyor olabilirsiniz.

Salgının başından bu yana epidemiyologlar ve halk sağlığı uzmanları koronavirüsün yayılmasını kontrol altına alma amacıyla ileriyi öngörmek için matematiksel modelleri kullanıyor. Fakat bu bulaşıcı hastalık modeli aldatıcı. Epidemiyologlar modellerin kristal küre olmadıkları konusunda uyarmakta, tahminleri birleştiren yahut yapay zeka öğrenimi kullananları gibi bazı ileri versiyonları dahi, ille de salgının ne zaman son bulacağını veya ne kadar insanın öleceğini söyleyemiyor.

Bu göz kamaştırıcı spiral galaksinin adı NGC 7331. Çoğu zaman bizim galaksimiz Samanyolu'nun "ikizi" olarak anılmaktadır. Bizden yaklaşık 50.000.000 ışık yılı uzaktadır; yani ışık hızında yolculuk yapabilsek bile ancak 50 milyon yılda ona ulaşabilirdik. Kıyaslama olması bakımından, 50 milyon yıl önce henüz primatlar yeni yeni evrimleşmeye başlamıştı, bildiğimiz maymunların hiçbiri daha evrimleşmemişti! Dolayısıyla bırakın insanı, insanın vücut planını kabaca andıran kuzenlerimiz ve atalarımızın bile hiçbiri henüz ortada yoktu! Şu anda yola çıksak, 50 milyon yılda Dünya'da neler değişeceğini bir düşünün... 

NGC 7331'in bir ucundan diğer ucuna olan mesafe ise 30.000 ışık yılı kadar. Yine kıyas olması bakımından, 30.000 yıl önce Homo sapiens türü olarak bizler daha yeni yerleşik yaşama geçiyorduk, daha tarım bile yapamıyorduk, kedileri evcilleştirmemiştik, köpekleri vahşi kurtlardan evcilleştirmeye ise yeni yeni başlıyorduk! Yani bugün var olan neredeyse hiçbir zirai ürün, hiçbir evcil hayvan (ve tükettiğimiz besi hayvanları), henüz Dünya'da bulunmuyordu (bunları biz evrimin Yapay Seçilim mekanizmasıyla evrimleştirdik).

Bir deniz kaplumbağasını düşünün.

Yumurtadan çıktıktan hemen sonra, hiçbir ebeveyn yönlendirmesi olmaksızın denize gidip, kendi başına okyanusun tüm zorluklarına göğüs germeye çalışır. Tamam, bunu yapabilmelerinin yegâne nedeninin evrim olduğunu biliyoruz; burada anlatmıştık. Ve tamam, bu deniz kaplumbağalarının sadece %1'i kadarı yetişkinliğe erişebiliyor; yani doğan her 100 yavrudan 99 tanesi avcılara yem oluyor veya avlanamayarak ölüyor - dolayısıyla diğer türlerde de hassaslıkla tasarlanmış bir süreç değil, vahşi bir yaşam mücadelesi, bol miktarda şans ve atalardan miras alınan genlerin dikte ettiği davranışlar sayesinde hayatta kalma çabası görüyoruz. Ancak yine de doğar doğmaz bir hareketlilik, kendi başına yaşam mücadelesi verme, hayatta kalma konusunda belirli eğilimler var!

Albert Einstein, 17 Eylül 1933 tarihinde Türkiye'ye bir mektup göndererek 40 Yahudi bilim insanının Türkiye'de idame edilmesi talebinde bulunmuştur. Mektubun gerçekliği, 1949 yılında Princeton Üniversitesi'nde öğrenci olan Münir Ülgür tarafından da doğrulanmaktadır. Ülgür, Einstein ile konuştuğunda, laf Türkiye ve Mustafa Kemal Atatürk'ten de açılmıştır. Ülgür'ün anlattığına göre Einstein şöyle demiştir:

Bir süre daha sohbet eden ikilinin arasında geçen konuşmada Einstein'ın söylediği şu sözler de ilgi çekicidir:

Dikkat eksikliği ve aşırı hareketlilik ile ilişkili belirtilere ilk kez 1775 yılında Melchoir Adam Weikard tarafından yazılan tıp kitabında rastlanmıştır. Bu kitapta Weikard, dikkati kolayca dağılabilen, dikkatini sürdüremeyen, aşırı aktif ve oldukça dürtüsel bazı çocuk ve yetişkinlerden bahsetmiştir. Bu bireylerin yaşadıkları sorunun yetersiz çocuk yetiştirme pratikleri ve biyolojik yatkınlıktan kaynaklanıyor olabileceğini, tedavisinde süt, bitkisel ürünler, sessizlik, yalnız kalma, at sürme gibi uygulamaların etkili olabileceğini belirtmiştir.^[1]

1700lü yıllarda yapılan etkileyici şekilde çağdaş tanımlamanın aksine dikkat eksikliği ve hiperaktivite belirtileri, sonraki yıllarda "minimal beyin hasarı", "çocukluk dönemi hiperkinetik reaksiyonu", "dikkat eksikliği bozukluğu" gibi isimlerle anılmış ve bu isimlerle uyumlu olarak kimi zaman beyin hasarı kimi zaman sadece hiperaktivite ile ilişkilendirilmiştir. Bugün artık bu belirtileri Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) olarak isimlendiriyor, Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu'nu yaşam işlevselliğini ve gelişimi olumuz yönde etkileyen dikkat eksikliği ve/veya hiperaktivite-dürtüsellik olarak tanımlıyoruz. Ayrıca bu bozukluğun çocuklarda yaklaşık %5-7, yetişkinlerde ise yaklaşık %3-5 olan görülme oranları ile yaygın bir nörogelişimsel bozukluk olduğunu biliyoruz.^[2]

İsimleri "Etten Öte" anlamına gelen ve 2009 yılında kurulan Beyond Meat isimli firma, tamamen ot-temelli olup, hiçbir hayvansal ürün kullanmayan etlerini 2013 yılında ABD'de satışa çıkarmıştı. 2016 yılında uluslararası düzeyde et reyonlarında "vegan et" satışına başladı; 2019 yılında ise firma halka arz edilerek uluslararası tanınırlığa erişti.

Et içinde gluten, soya, genetiği değiştirilmiş besinler de bulunmuyor. Bu, bugüne kadar Boca Foods, Field Roast Grain Meat Co., Gardein, Impossible Foods, Lightlife, Morningstar Farms ve Tofurky gibi birkaç farklı firma tarafından yapılmış olsa da, Beyond Meat'in başarısının gerçek etten ayırt edilemeyen tatta olduğu söyleniyor.

Büyük Bizon Katliamı, 19. yüzyılın ikinci yarısında Kuzey Amerika'da milyonlarca Amerikan bizonunun sistematik olarak yok edilmesi sürecidir. Bu katliam yalnızca avcılığın kontrolsüz yayılmasından değil aynı zamanda Amerikan hükümetinin ve ordusunun bilinçli politikalarından kaynaklanmıştır. Bu süreç, günümüzde literatürde Büyük Bizon Katliamı (Ing: Great American Buffalo Slaughter) olarak tanımlanmakta ve hem ekolojik tarih hem de sömürgecilik çalışmaları açısından kritik bir dönüm noktası olarak değerlendirilmektedir.

Amerikan federal hükümeti ve askeri otoriteler, yerli halkların başlıca geçim ve kültürel yaşam kaynağı olan bizonları hedef alarak direniş gücünü kırmayı ve rezervasyon sistemine geçişi hızlandırmayı amaçlamıştır. Özellikle demiryollarının batıya doğru genişlemesiyle birlikte, endüstriyel düzeye ulaşan avcılık faaliyetleri bizon nüfusunda çok ciddi bir düşüşe neden olmuş; türün tahmini 30 ila 60 milyon arasında olan birey sayısı 19. yüzyılın sonuna gelindiğinde 1.000’in altına kadar gerilemiştir. Bu durum Kızılderili kabilelerin ekonomik bağımsızlıklarını yitirmelerine ve zorla yerinden edilmelerine zemin hazırlamıştır.

Evrime dair halk arasına bilerek yayılmış yalanlardan birisi, evrimin sadece veya çoğu zaman "fonksiyon kaybettirici" yönde işlediğine dair bir argümandır. Bu görüşe göre evrim, en başından kusursuz bir şekilde yaratılmış olan türleri bozacak ve daha kusurlu hale getirecek biçimde işlemektedir. Elbette bu argümanın bilimsel olarak desteklenen herhangi bir tarafı yoktur ve bu argüman, evrimsel sürece dair bilgisizliği yansıtmaktadır. Ancak şu soru samimiyetle sorulabilir: Evrimde yeni bir fonksiyon nasıl kazanılır? Yani bir yeni bir fiziksel özellik veya yeni bir davranış, yani yeni bir "bilgi", genlere nasıl "işlenir"? 

Bu sorunun evrimle ilgili temel varsayımlar açısından hatasını buradaki kısa yazımızda izah etmiş ve buradaki yazımızda da fonksiyon kazandırıcı özelliklere bir örnek vermiştik. Bu yazıda ise bir diğer örnek vererek, evrimde yeni özelliklerin nasıl kazanıldığına bir bakış atacağız.

Kinder ürünlerinin üreticisi Ferrero'nun Belçika'daki fabrikasında Aralık 2021 ve Ocak 2022 aylarında yapılan rutin kontroller sırasında buttermilk (Tür: "yayık altı") tanklarında Salmonella typhimurium tespit edilmiştir. Bunun üzerine yapılan ek incelemede, Belçika menşeili kontamine ürünlerin 113 ülkeye ihraç edildiği tespit edilmiştir.

Dünya Sağlık Örgütü, 27 Nisan 2022'de, birden fazla ülkede çikolata kaynaklı bir Salmonella typhimurium salgını yaşandığını duyurmuştur. Aynı duyuru, 18 Mayıs 2022 tarihinde Amerikan Hastalık Önleme ve Takip Merkezi (CDC) tarafından da yapılmış ve bu duyuruda, Avrupa Birliği'ne veya Avrupa Ekonomik Bölgesi'ne üye 12 ülke ve İngiltere dâhil olmak üzere 324 vaka raporlanmıştır.