Türdiriltimi (İng:"De-extinction") kavramı, belki de bilim dünyasının görmüş olduğu en olağandışı ve ilginç kavramlardan biridir. Nesli tükenmiş canlıları, bir nevi yeniden hayata döndürme fikri, ilk duyulduğunda hem ilginç hem de neredeyse imkânsız gibi gelebilir. Ancak genel kanının aksine, bu fikrin gerçekleştirilebilirlik potansiyeli vardır ve hatta bazı başarılar elde edilmiştir. 2023 yılı itibariyle, türdiriltimi oldukça popüler bir araştırma alanı haline gelmiştir ve aldığı yatırımlar sayesinde de hızla gelişmektedir. Türdiriltimi, gelecekte ekosistem mühendisliğinden yapay rahim teknolojilerine kadar hayatımızın her alanını etkileyecek bir bilimsel araştırma sahası olma yolunda önemli adımlar atmaktadır.

Türdiriltimi, 21. Yüzyılda popüler hale gelen bir kavram olmasına rağmen, kökenleri çok daha eski zamanlara dayanmaktadır. Bu konseptin izleri, 1900'lerin başlarına ve hatta Nazi Almanya'sı dönemine kadar gitmektedir. Kulağa ütopik bir olgu gibi geldiği için birçok insan, türdiriltiminin gerçekleştirilebilir olup olmadığı sorusunu sormaktadır. Nitekim tarih boyunca çeşitli türdiriltim projeleri gerçekleştirilmiş; bazıları başarılı olmuş, bazıları ise başarısızlıkla sonuçlanmıştır.

Michael Crichton 1990 yılında Jurassic Park romanını yayımladığında, kitapta parkın göletlerinden birinde geçen korkutucu bir kovalamacaya da yer verdi. Romanda Lex ve Tim adlı çocuklara bakan kurgusal paleontolog Alan Grant, uyuklayan bir Tyrannosaurus rex'in yanından gizlice geçip gölün karşısına geçmeye çalışır. T. rex, onları adeta dünyanın en büyük timsahıymış gibi takip eder. Sahne o kadar dikkat çekiciydi ki, serinin yeni filmi Jurassic World: Rebirth filmi için yeniden uyarlandı.^[1] Peki tiranozorlar filmlerde ve kitaplarda yüzebiliyorken, gerçek hayatta yüzebilirler miydi?

Etçil dinozorlar genellikle iyi yüzücüler olarak düşünülmez. Aslında, 20. yüzyılın büyük bir bölümünde paleontologlar, otobur dinozorların T. rex, Allosaurus ve diğer yırtıcılardan kaçmak için nehirlere ve göllere yöneldiklerini yanlış bir şekilde varsaymışlardır. Bu tür etoburların yüzebildiğine dair doğrudan bir kanıt bulunmamaktaydı. Ancak, dünyanın çeşitli yerlerindeki fosil alanlarında bulunan dinozor yüzme izleri, T. rex, kuşlar ve bunların akrabalarını içeren teropod dinozorların, tahmin edilenden daha suya yatkın olduklarını ve hatta kendilerine has bir ''köpek stili'' yüzme tekniğine sahip olabileceklerini göstermiştir.

Bartın'ın bir sahili olan Mugada'da kamp sırasında gözlemledik. Bölgede hemen hemen her yaprağın üzerinde ve sahildeki kumda oldukça fazla sayıda vardı. Bölgede bu kadar hızlı yayılmaları oldukça şaşırtıcı.

Gövde uzunluğu 8 ile 11 mm arasında değişmektedir. Nimflerin karınlarından uzun filamentler çıkar. Bunlar hidrofobik salgılar yaparak diğer böceklerden korunmalarını sağlar. Dişiler de yumurtaları korumak adına kullanırlar. İlk bakışta kanatları sebebiyle güveyi andıran bir dış görünüşe sahiptir; fakat Lepidoptera (Pul Kanatlılar) takımına değil değil; Yarım Kanatlılar (Hemiptera) takımına ait bir türdür. Kafa kısımları güvelerden daha büyüktür ve aynı takımdaki ağustos böceğini (Cicadidae) andırır. Dünya'da birçok bitki zararlısı Hemiptera (Yarım Kanatlılar) üyesi bulunmaktadır. Tarıma ve bitkilere verdiği zarar düşünüldüğünde Ricaniidae ailesinin üyeleri önemli bir yer tutmaktadır. Bitkiler için patojen olabilen fitoplazmaları taşımaları ile bilinirler.

Rusya ve Avrupa'dan fizikçiler, elektronik biliminin post-silikon/silikon-sonrası çağına girecek olan spin-dalga cihazlarının çekirdeğinde yer alan magnonik kristalleri oluşturmak için süperiletken/ferromanyetik sistemlerin kullanılma olasılığını gösterdiler.

Magnonikler, kısaca, bilgi iletmek ve işlemek için spin dalgalarını kullanma olanaklarını araştırır. Modern katı hal fiziğinin bir alt alanı olarak düşünülebilecek modern bir manyetizma alanıdır; dalgaları ve manyetizmayı birleştirir, asıl amacı nano yapılı materyallerdeki spin dalgalarının davranışını araştırmaktır. Fotonikler, fotonlar ve elektromanyetik dalgalar ile ilgilenirken, magnoniklerin odağı, manyetik momentlerin oryantasyonunun harmonik salınımlara olan dönüş dalgaları veya magnonlar üzerindedir. Ferromanyetik malzemelerde, elektronların manyetik momentleri, yani bunların dönüşleri manyetik bir alanda hizalanır. Manyetik bir sistemde gözlemlenen spin/dönüş hizalama dalgalarına, spin dalgaları denir.

James Webb ve ALMA teleskopları ortaklığında uzak galaksilere dair yeni ayrıntılar keşfedildi. Bilim insanlarının "Kozmik Üzümler" adını verdiği bu uzak galaksi, evrenin erken dönemine dair bildiklerimizi sorgulatıyor. Bu galaksi pürüzsüz genç bir yıldız diski olmak yerine uzayın derinliklerinde parlayan bir üzüm salkımı gibi görünüyor ve bünyesinde 15'ten fazla devasa yıldız oluşum kümesi barındırıyor. Büyük Patlama'dan yalnızca 930 milyon yıl sonra tespit edilen bu galaksi, araştırmacıları şaşırtıyor ve bu kadar erken bir dönemde bulmayı bekledikleri hiçbir şeye benzemiyor. Bu yönüyle Kozmik Üzümler yalnızca bir kozmik fotoğraf değil, evrenin ilk bir milyar yılındaki galaksilerin nasıl oluştuğuna dair kuralları yeniden yazabilecek bir keşif.

Daha önce kullanılan teleskoplar ile Kozmik Üzümleri bu kadar başarılı ayrıntılarla görmek mümkün değildi. Gökbilimciler, James Webb Uzay Teleskobu'nun (JWST) keskin kızılötesi görüşünü ve Atacama Large Millimeter Array'in (ALMA) hassas mercekleri birleştirdiler. Kütleçekimsel mercekleme sayesinde ise asıl sihir gerçekleşti ve Kozmik Üzümlere ulaşıldı. Ön plandaki bulunan devasa galaksi kümesi RXCJ0600-2007, kozmik bir büyüteç gibi davranarak kendisinin çok gerisinde kalan uzak galaksiden gelen ışığı büküp güçlendiriyordu. Bu sayede, galaksi 13 milyar ışık yılı uzakta olmasına rağmen astronomların 10 parsek (yaklaşık 30 ışık yılı) kadar küçük kütleleri incelemesini mümkün kıldı. Araştırmacılar 100 saatten fazla zaman harcayarak çalışmaya devam etti ve Kozmik Üzümler'in karmaşık iç yapısını ortaya çıkardı. Kozmik Üzümler çalışmasının başyazarı Seiji Fujimoto, Austin'deki Teksas Üniversitesi'nin (UT Austin) McDonald Gözlemevi'nden yaptığı açıklamada şöyle söyledi:

Olayları, yerleri ve kişileri tüm detayları ile hatırlayamamak yaygın bir insan tecrübesidir. Yakın zamanda katıldığımız bir dersin genel içeriğini hatırlayabiliriz ancak konunun detaylarını dereceli olarak zamanla unuturuz. İlk bakışta bu olayın bellek kapasitemizin sınırlı olmasından kaynaklanabileceğini ve duyusal girdileri büyük bir kesinlik ve bütünlük ile kodlayabilen bir sinir sisteminin çok daha avantajlı olacağını düşünebiliriz. Açıkça, belleğimizin kapasitesi, depoladıklarımızdan çok daha yüksektir. Detayları hatırlayamamak bir yetersizlikten öte, adaptif bir özelliktir; yani unutmak, evrimsel süreçte avantajlı olduğu için özellikle seçilmiştir ve bu durum, güçlü bilimsel kanıtlar ile desteklenmiştir.

Pek çok koşul altında olayların detayları yerine, genelini hatırlamak daha faydalı olabilir. Kırsal bir arazide bir kayanın altında saklanan bir yılanın saldırısına maruz kaldığınızı hayal edin. Sinir sistemi bu olayda korku belleğini oluştururken sadece gerekli kısımları kodlamalıdır: Size hangi yılanın saldırdığı veya yılanın hangi kayanın altında saklandığı önemli değildir. Sinir sisteminin gelecek adına doğru davranışsal adaptasyonları sağlayabilmesi için, detayları ortadan kaldırarak daha sonraki olaylar için genel bir şema çıkarması gereklidir. "Genelleştirme" adı verilen bu fonksiyon bellek sistemlerinin önemli özelliklerindendir ancak kontrol atında tutulmadığı takdirde belirsiz anıların oluşturulmasına yol açar ve artık faydalı bir fonksiyon olmaktan çıkar. Bu nedenle beyin, genellik ve spesifiklik arasında bir denge kurmalıdır.

Evrimle ilgili en sık karşımıza çıkan argümanlardan birisi şudur: "Evrime örnek istiyoruz, balıklardan, bakterilerden, kuşlardan bahsediyorsunuz. Ama verdiğiniz örneklerde canlılar değişiyor demenize rağmen balık hala balık, bakteri hala bakteri, kuş hala kuş. Bir tip canlı, bir diğer tip canlıya dönüşmüyor. Bunun neresi evrim? Olsa olsa adaptasyon örneğidir bunlar."

Bu konuyu ele aldığımız videoyu izleyebilirsiniz:

Aynanın karşısına geçin ve (tercihen alt) göz kapağınızı esnetin. Göz pınarınıza civarında ufak bir açıklık göreceksiniz. Korkmayın, gözünüz normal olmayan bir şekilde delinmiş veya hasar görmüş değil! O, lakrimal açıklık (İng.: "lacrimal puncture", Lat.: "punctum lacrimale") olarak bilinen bir anatomik yapı! Lakrimal, göz yaşı ile ilişkili anlamına gelen bir sözcüktür. Bu bilgi, söz konusu yapının işleviyle ilgili olarak bize ilk ipucunu vermektedir.

Lakrimal açıklık, gözümüzde bulunan lakrimal papilla olarak bilinen doku çıkıntısının içinde bulunan bir kanaldır. Bu kanal, hem alt hem de üst göz kapağı sınırının, lakrimal ve silli kısımlarının tam kesişiminde bulunur. Bu kapaklar, göz yuvarınıza doğru dönüktür; dolayısıyla göz kapağınızı esnetmeden görmeniz mümkün değildir. Lakrimal açıklık, lakrimal kanal adı verilen bir kanala bağlanır.