Yetkinliğin Dört Aşaması: Sizi "Bilmediğinizi Bilmediğiniz" Noktadan, "Bildiğinizi Bilmediğiniz" Noktaya Götüren Basamaklar Nelerdir?

Yetkinliğin dört aşaması modeli, insanların bir beceriyi edinirken nasıl daha yetkin hale geldiklerini açıklayan bir psikoloji modelidir. Bu modele göre insanlar bir beceri edinirken bilinçsiz yetersizlik, bilinçli yetersizlik, bilinçli yeterlilik ve bilinçsiz yeterlilik olmak üzere dört aşamalı bir yetkinlik hiyerarşisinde ilerler.

Öğrenmenin bu aşamalarının her biri farklı bir dizi davranış ve kabiliyeti konu alır. Örneğin "bilinçsiz yetersizlik" aşamasında bulunan bir kimse farkında olmadan birçok hata yapar; "bilinçli yetersizlik" aşamasında ise yine birçok hata yapılır, ancak bu aşamada yapılan hataların farkında oluruz. Bu farkındalık da bu hataları daha bilinçli bir şekilde ele almamızı mümkün kılar.

Yetkinliğin dört aşaması modelini anlamak, örneğin neden bir öğrenme sürecinin ilk aşamalarının oldukça can sıkıcı geçtiğini, öğrenme sürecimizdeki yerimizi belirlememizi ve mevcut durumumuzda öğrenimimizin hangi taraflarına odaklanmamız gerektiğini bize gösterebilir ve bu çerçevede birçok açıdan oldukça faydalıdır.

Makalemizde yetkinliğin dört aşaması modeli hakkında daha fazla bilgi edinecek, görselde belirtilen kademelerin her birinin ardında yatan mantığı kavrayacak ve bu bilgileri nasıl pratiğe dökebileceğinizi göreceksiniz.

Yetkinliğin Dört Aşaması ve Öğrenme Aşamaları

İnsan öğrenmesi konusunda yapılan araştırmalar, becerilerin edinimi kapsamında yetkinliğin dört ana aşamasını tanımlar.^[1] Bu aşamaların her biri yetkinlik hiyerarşisinde farklı bir seviyeyi temsil eder:

• Bilinçsiz yetersizlik. Bilinçsiz yetersizlik, öğrenmenin başlangıç aşamasıdır ve neyi bilmediğinizi bilmediğiniz aşama olarak karakterize edilir. Bu aşamada edinmek istediğiniz yeni bir becerinin ilk pratiklerini yaparsınız; ancak beceriyi edinmek için ne yapmanız gerektiğinden ve hedeflerinizin ne olması gerektiğinden tam olarak emin değilsinizdir, birçok hata yaparsınız.
• Bilinçli yetersizlik. Bilinçli yetersizlik, öğrenmekte olduğunuz yeni beceriye biraz aşina olduktan sonra ulaştığınız orta aşamadır. Bu aşamada hala bilmediğiniz çok şey vardır, ancak artık neyi bilmediğinizi fark edebilir ve kendinizi geliştirmek gelişmek için neleri öğrenmeniz gerektiğini bilebilirsiniz. Yine birçok hata yaparsınız, ama şimdi bunların farkındasınızdır.
• Bilinçli yeterlilik. Bilinçli yeterlilik, edindiğiniz beceride güçlü bir yeterlilik geliştirdikten sonra ulaştığınız yetkin öğrenme aşamasıdır. Bu aşamada beceriyi ve becerinizin açtığı kapıları iyi bir şekilde kavramışsınızdır; pratik yaparken yalnızca az miktarda hata yaparsınız. Buna karşın, yüksek düzeyde performans göstermek, beceriniz kapsamında zorlu şeyler yapmak (örneğin bir enstrumanla karışık bir parça çalmak) hala sizin açınızdan önemli miktarda bilinçli bir çaba gerektirir ve beceri kapsamında yaptığınız şeyler hala sezgisellikten uzaktır.
• Bilinçsiz yetkinlik. Bilinçsiz yetkinlik, edinmeye çalıştığınız beceride ustalaştığınızda ulaştığınız aşamadır. Bu aşamada çok az hata yaparsınız ve beceri ve açtığı kapılar hakkında derin bir anlayışa sahip olursunuz. Bu aşama ile bir önceki aşama arasındaki en büyük fark, yüksek düzeyde performans göstermenin bu aşamada çok daha sezgisel olması ve çok fazla bilinçli çaba gerektirmemesidir.

Bu aşamalar spordan müziğe, dil öğrenimine kadar birçok alan ile ilişkilidir ve öğrenme teorisi konusunda yürütülen birçok tartışmada sıklıkla dile getirilir.^{[2], [3], [4]}

Ruslan Alekso

Yetkinliğin Dört Aşamasını Uygulamak

Öğrenme aşamaları kavramını anlamanın temel faydası, yeni bir beceri edinimi sırasında öğrenme sürecinizin nasıl işlediğine dair daha iyi bir kavrayışa erişmenizi sağlamasıdır. Bu önemlidir, zira bu bilgiyi kullanarak hangi aşamada olduğunuzu tespit edebilirsiniz. Hangi aşamada olduğunuzu tespit ettiğinizde ise şevkiniz kırılmadan beceriniz konusunda en zayıf olduğunuz noktaları bulabilir, hangi alanlarda gelişmeniz gerektiğini görebilirsiniz.

Aşağıdaki alt başlıklarda öğrenme teorisine ilişkin anlayışınızı uygulayabileceğiniz birkaç spesifik örnek görecek ve bu bilgiyi en etkili bir şekilde uygulamanıza yardımcı olacak birkaç ek tavsiye okuyacaksınız.

Başlangıçlar Neden Zordur?

Daha önceki başlıklarda gördüğümüz üzere yeni bir beceri edinmenin ilk aşaması bilinçsiz yetersizlik aşamasıdır. Bu aşamada ne yaptığınıza ve neye odaklanmanız gerektiğine dair pek bir fikriniz yoktur. Bilinçsiz yetersizlik aşaması, ne kadar can sıkıcı olsa da öğrenme sürecinin doğal bir parçasıdır.

Yeni bir beceri edinirken yaşadığımız hayal kırıklığı ve isteksizliğin doğal bir tepki olduğunu anlamak son derece önemlidir; zira birçok insan yeni bir beceri edinmeye başladığında yaşadığı zorluğu bu beceriyi edinemeyecekleri şeklinde yorumlar. Buna karşın zorluğun sürecin doğal bir parçası olduğunu kavramak, şevkinizin kırılmamasını ve böylelikle becerileriniz gelişene kadar vazgeçmemenizi sağlayabilir.

Neden Bazen Çalıştıkça Kötüleşiyor Gibi Hissederiz?

Bazen, geliştirmek istediğiniz bir beceri kapsamında pratik yaptığınızda becerilerinizin gelişmek yerine gerilediğini, birden çok fazla hata yapmaya başladığınızı hissedebilirsiniz. Bunun genel bir sebebi bilinçsiz yetersizlik olan ilk aşamadan bilinçli yetersizlik olan ikinci aşamaya geçmenizdir. Yani muhtemelen aynı hataları farkında olmadan da yapıyordunuz; ancak artık bu hataların farkına varacak donanıma sahipsinizdir.

Bununla beraber bir beceri alanında yetkinliğiniz arttıkça ilerlemek yerine gerilediğinizi hissetmenin başkaca sebepleri de vardır; örneğin beceriye yönelik bilginiz arttıkça dikkate almanız gereken faktörler de artmaktadır.^[5]

Örneğin başta yalnızca atak becerilerinizi kullandığınız ve sadece bunlar üzerine düşündüğünüz bir sporda defans pozisyonlarını da hesaba katmanız gereken bir aşamaya kadar ilerlerseniz performansınız kısa vadede düşecektir; zira öncesinde sadece atak becerilerinizi kullanırken artık daha başka birçok şeyi de düşünmek zorundasınızdır.

Böylesi durumlar, beceriniz kapsamında belirli görevlere yönelik performansınızı kısa vadede düşürse de, size gerilediğinizi hissettirse de, aslında bu dalgalanmalar gelişen becerilerinizin ve iyileşmeye uğraştığınız becerinize yönelik daha derin bir kavrayışınızın sembolüdür.

Edindiğiniz Becerinin Alt Becerileri Farklı Aşamalarda Olabilir!

Bir beceri geliştirirken bu becerinin içerdiği alt becerilerin yeterlilik bağlamında farklı aşamalarda bulunması son derece doğaldır.

Örneğin yeni bir dil öğreniyorsanız okuma becerinizin yazma becerinizden daha iyi olması, aynı şekilde diğer insanların söylediği şeyleri anlama (dinleme) becerinizin bu şeyleri söyleme (konuşma) becerinizden daha iyi olması mümkündür.^[6]

Öğrenme sürecinizde bu alt beceri değişkenliğiyle karşılaşmayı beklemeli; karşılaştığınızda ise bunun sizi demotive etmesine izin vermeyerek ilgili alt becerileri istediğiniz seviyeye getirene kadar çalışmaya devam etmelisiniz.

Çevrenizdeki İnsanlara Bulundukları Aşamaya Yönelik Geri Bildirimlerde Bulunun!

Öğrenmenin dört aşamasına hakim olmak, çevrenizde beceri edinmeye çalışan bir kimseye daha iyi geri bildirimlerde bulunmanızı da sağlayabilir.^[7] Bu konsepte olan hakimiyetinizle geri bildirimlerinizi ilgili kişinin bulunduğu aşamaya göre uyarlayabilirsiniz, zira farklı yetkinlik aşamalarında bulunan kimselere aşamalarına uygun geri bildirimde bulunmak en faydalı yoldur.

Örneğin bir beceri ediniminin erken aşamalarında bulunan kimseler geniş ve karmaşık geri bildirimlerden yeterli kadar faydalanamazlar; çünkü bu geri bildirimi ele alıp olumlu yönde kullanabilecek becerilerden yoksundurlar. Buna karşın daha yüksek yeterlilik aşamalarında bulunan kimseler, edindikleri temel becerileri geliştirmek amacıyla spesifik teknik detaylar isteyebilirler.

Ana hatlarıyla ele alındığında herkese uygun bir geri bildirim mekanizması yoktur. Önemli olan şey insanların yeterlilik düzeyini değerlendirmek ve bu değerlendirmeyi geri bildirimde bulunurken akılda tutmaktır. Böylelikle çevrenizdeki kimselere kendileri için en faydalı olacak geri bildirimi verebilirsiniz.

Yetkinliğin Dört Aşaması: Son Sözler

Burada ele alındığı şekliyle psikolojik öğrenme modeli, insanların bir beceri edinirken geçtiği aşamalara yönelik kaba bir fikir edindirmeyi amaçlamaktadır. Bu bilgiyi öğrenme sürecinizin neresinde olduğunuzu belirlemek ve becerilerinizi geliştirmek için neler yapabileceğinizi bulmak gibi çeşitli yollarla kullanabilirsiniz.

Max Fischer

İlgili Diğer Kavramlar

Yetkinliğinizi Nasıl Artırabilirsiniz?

Pratik ve ilgili beceri hakkında üretilen materyalleri okumak ve uygulamak yollarıyla yetkinliğinizi artırabilirsiniz. Buna ek olarak bir başka yöntem de becerinin belirli bölümlerini çevrenizdeki insanlara öğretmektir.

Farklı beceriler, farklı teknikler veya aynı tekniklerin farklı versiyonlarını kullanmanızı gerektirebilir. Örneğin bir spor dalında ilerlemek konusunda ilgili spor dalında kullanılan hareketleri tekrarlamak faydalı olacaktır; ancak aynı teknik programlama gibi bir beceriyi öğrenmek söz konusu olduğunda daha az verimli olacaktır.

Bununla birlikte, öğrenmeye çalıştığınız beceri ister basketbol veya dans gibi bir spor dalı, ister çizim veya gitar gibi bir enstruman, ister örgü veya yazarlık gibi bambaşka bir şey olsun, temel ilke aynıdır: gelişmenin yolu öğrenmekten ve pratik yapmaktan geçer.

Agora Bilim Pazarı

Premium Pamuk %98 Nakışlı T-Shirt - XL

Devamını Göster

₺699.90

Satın Al Tüm Ürünler

• Dış Sitelerde Paylaş

Bütün bunlarla beraber doğal becerileriniz, öğrenmek için harcadığınız zaman ve çaba, öğrenme sürecinizin optimizasyonu gibi bazı faktörler öğrenme sürecinizi etkilemektedir.

bazı faktörlerin öğrenme sürecinin yetkinliğinizi geliştirmenize neden olma derecesini etkileyeceğini unutmayın. Bu faktörler arasında doğal yetenekleriniz, öğrenmek için harcadığınız zaman ve çaba ve öğrenme sürecinizin optimizasyonu yer alır.

Doğal yeteneklerinizi doğal olarak kontrol edemezsiniz; bundan ötürü bir beceride ilerlemek istiyorsanız, yeterli zaman ve çaba harcadığınızdan emin olmalı ve öğrenme sürecinizi mümkün derecede optimize etmelisiniz. Bu optimizasyonu becerilerinizi daha iyi kavramanızı ve daha etkili pratik yapmanızı sağlayan karışık yöntem ve bilgi birikimi oluşturma gibi öğrenme teknikleriyle gerçekleştirebilirsiniz.

Öğrenmenin Beşinci Aşaması: Bilinçsiz Üstyeterlilik

Bazı araştırmacılar bilinçsiz üstyeterlilik adı verilen beşinci bir yeterlilik aşaması olduğunu öne sürmektedir.^[8] Bu aşama dördüncü aşamaya, yani bilinçsiz yeterlilik aşamasına benzemektedir; ancak beceri bağlamında daha üstün ve daha az çaba gerektiren bir yeterlilik aşamasını temsil eder.^[9] Bu aşamada beceri sahibi kişi, bu beceriyi kolaylıkla sergilemesini sağlayan kabiliyetinin farkındadır ve becerisini bilinçli bir çaba olmaksızın icra eder.

Bu aşama diğer aşamalara kıyasla daha belirsiz sınırlara sahiptir ve konuya ilişkin literatürde çok daha az atıf alır.^[10]

Ancak bu ve dördüncü aşama arasında yapılabilecek bir ayrımın kavranması, bir beceride ilerlemek isteyen insanlar için önem arz etmemektedir; zira en yüksek yeterlilik aşaması olan beşinci aşamaya çıkabilmiş insanlar zaten olayı aşmış, ilgili beceriye yönelik büyük bir hakimiyet geliştirmiş kişilerdir ve sayıları da oldukça azdır.

Yetkinlik Aşamalarının Tarihi

Bu öğrenme teorisinin geçtiği çeşitli kaynaklar, teoriyi farklı isimlere atfetmektedir. Bazı çalışmalar bu teoriyi ihtiyaçlar hiyerarşisini ortaya atan Abraham Maslow'a, diğer çalışmalar ise aralarında en önemlisi William S. Howell olmak üzere çeşitli başka kişilere atfetmektedir.^{[11], [12]} William S. Howell'in 1982 yılında yayınladığı kitap, konuya ilişkin literatürün büyük bir kısmında kaynak olarak gösterilmekte ve atıf almaktadır.^{[13], [14], [15]}

Bu teorinin kaynağına yönelik belirsizliklerin bir açıklaması, birkaç ayrı araştırmacının aynı zamanlarda birbirinden bağımsız olarak bu modelin benzer hallerini yayınlamış olma olasılığıdır. Buna karşın bu modeli ilk kimin geliştirdiği sorusu çoğu insan için çok önemli değildir; zira bu bilginin modelin bugün nasıl uygulandığı üzerinde herhangi bir etkisi bulunmamaktadır.

Pexels

Özet ve Sonuçlar

Belirli bir beceriyi geliştirmeye çalışırken, her biri farklı bir yetkinlik seviyesini temsil eden birkaç öğrenme aşamasından geçersiniz.

İlk aşama, fazla bir şey bilmediğiniz ve neyi bilmediğinizden de emin olmadığınız bilinçsiz yetersizliktir. Bundan sonra bilinçli yetersizlik aşaması gelir. Bu aşamada zorlanmaya devam edersiniz, ancak ilerlemek için neler yapabileceğinizi de yavaş yavaş keşfetmeye başlarsınız. Sonraki aşama ise beceride oldukça yetkin olduğunuz, ancak yüksek düzeyde performans göstermenin yine de önemli miktarda çaba gerektirdiği bilinçli yeterlilik aşamasıdır. Son aşama, beceride ustalaştığınız ve çoğunlukla sezgilerinize güvenerek çok yüksek bir seviyede performans gösterebildiğiniz bilinçsiz yeterliliktir.

Bu aşamalar temelinde anlaşılması gereken en önemli şey, bir beceriyi öğrenmeye başladığınızda kendinizi kaybolmuş hissetmenizin son derece doğal olduğudur. Bu basitçe bilinçsiz yetersizlik aşamasında olduğunuz anlamına gelir ve gereken zamanı harcayarak, çabayı göstererek ilerleyebilirsiniz.

Buna ek olarak, bazen daha iyiye gitmek yerine daha kötüye gittiğinizi hissetmenizin doğal olduğunu anlamak da son derece önemlidir. Bu, genellikle gelişiminizin ve en yaygın olarak bilinçsiz yetersizlik aşamasından bilinçli yetersizlik aşamasına geçmenizin doğal bir sonucudur. Yani aslında daha kötüye gitmiyorsunuzdur; yalnızca her zaman yaptığınız hataların farkına varmaya başlamışsınızdır.

Farklı alt becerilerin farklı yetkinlik seviyelerinde olabileceğini unutmamalısınız. Örneğin yeni bir dil öğreniyorsanız, konuşma becerinizin yazma becerinizden daha ileride olduğunu görebilirsiniz. Böylesi farklılıklar da oldukça doğaldır ve beceriye yönelik genel yetkinliğiniz arttıkça aradaki boşlukları da giderebilirsiniz.