Taşa Başvurma Mantık Hatası: İnsanlar Argümanları Göz Ardı Etmek İçin Neden "Saçma" Olarak Nitelerler?

Taşa başvurma mantık hatası, bir kimse, rakibinin argümanı üzerine hiçbir şekilde düşünmeksizin veya absürtlüğüne yönelik yeterli kanıt sunmaksızın "absürt" olarak nitelediğinde gerçekleşen bir mantık hatasıdır. Bunun bir örneği, tartışma içinde bulunduğu rakibinin bütün iddialarına gülen ve bu iddiaları hiçbir gerekçeye dayanmadan "saçma" olarak niteleyen bir kimsedir.

İnsanlar birçok durumda taşa başvurur, taşa başvurma da küçümseyici ve göz ardı edici doğasından ötürü tartışma sürecine zarar verir. Bu çerçevede makalemizde taşa başvurma mantık hatası hakkında bilgi edinecek ve bu hataya başvuran insanlara karşı neler yapabileceğinizi göreceksiniz.

Taşa Başvurmayı Anlamak

Taşa başvurma mantık hatasının adı, ünlü bir İngiliz yazar olan Samuel Johnson ve filozof George Berkeley'in arasında zihnimizin dışında hiçbir maddi şeyin var olmadığı fikri, yani immaterializm kavramı hakkında geçtiği iddia edilen bir konuşmaya atfedilmektedir. Bu fikre katılmayan Johnson, büyük bir taşa doğru yürüyüp taşı tekmelemiş, "Bunu bu şekilde reddediyorum!" diyerek fikre karşı çıkmıştır. Bu nedenle "çürütme sırasında taşa başvurma" anlamında "taşa başvurma safsatası" adını almıştır.

Taşa başvurmaya içkin reddediş, karşıt argümanla doğrudan alay etme veya karşıt argümanın tartışmaya değmez olduğu imasıyla birlikte konunun incelikli bir şekilde değiştirilmesi gibi çeşitli şekillerde gerçekleşebilir.

Buna ek olarak taşa başvurma, sıklıkla diğer çeşitli safsatalar ve retorik tekniklerle, örneğin rakibin itibarını sarsmak için ad hominem ile, karşıt görüşün daha kolay göz ardı edilebilmesi için öncesinde rakibin duruşu çarpıtılıyorsa saman adam safsatası ile, bir arada kullanılır.

Not: Bu mantık hatası, bazen Latince adı olan "argumentum ad lapidem" ile de karşımıza çıkmaktadır.

Scott Webb

Taşa Başvurma Örnekleri

Taşa başvurma özünde bir kişinin uygun bir gerekçe olmaksızın karşıt bir argümanı reddetmesidir. Bunun bir örneği şu şekildedir:

Ahmet: Binlerce bilim insanı az önce ülkelerin iklim değişikliğinin risklerini dikkate almasına yönelik bir belgeyi imzaladı.

Beril: Kimin umurunda! Zaten saçma bir fikir.

Ahmet: Ne? Nasıl yani?

Beril: Bilmiyorum. Kulağa uydurma gibi geliyor. Seni bilmem ama ben buna inanmıyorum.

Burada Ahmet önemli bir konuyu dile getiriyor ve Beril, konuyu saçma bularak nedenini açıklamaksızın reddediyor. Bu, Ahmet ve Beril farkında olsun olmasın, taşa başvurmanın tipik bir örneğidir.

Taşa başvurma, sözde bilim savunucularının meşru bilimsel teorileri itibarsızlaştırma girişimlerinde sıklıkla benzer şekilde kullanılmaktadır. Sözde bilimi bu şekilde savunanlar genellikle reddettikleri bilimsel teoriler hakkında cahilce bir tutum sergilerler veya konuyu yanlış anlamışlardır. Örneğin:

Evrim teorisinin saçma olduğunu bilmek için birazcık araştırma yapman yeterli. Yani, hepimizin maymun olduğunu düşünüyorlar!

Pixabay

Taşa Başvurmaya Nasıl Karşı Çıkılır?

Yukarıda da gördüğümüz gibi taşa başvurma, karşıt bir argümanı yeterli gerekçelendirme olmaksızın reddetmeyi içerir. Bu nedenle birinin size karşı bu mantık hatasını kullandığını fark ettiğinizde en uygun davranış karşınızdaki kişinin ne yaptığını doğrudan söylemek ve argümanınızı neden saçma bulduğunu temellendirerek neden göz ardı ettiğini açıklamasını rica etmektir. Örneğin, birisi ifadenizi saçma bularak göz ardı ederse şu yanıtı verebilirsiniz:

Böyle düşündüğünüzü anlıyorum, ancak bunun neden saçma olduğunu düşündüğünüzü açıklayabilir misiniz?

Bazı durumlarda ilk argümanınızı desteklemek üzere daha fazla kanıt sunabilirsiniz. Buna karşın böylesi durumlarda ek kanıtlar ile argümanınızı savunmanın bir işe yaramayabileceğini de unutmamalısınız; zira karşınızdaki kişi muhtemelen ilk argümanınızı göz ardı ettiği şekilde sunduğunuz kanıtları da göz ardı edebilir.

Bu nedenle içinde bulunduğunuz durum ısrarcı olmanızı gerektiriyorsa ısrarcı olmalı, diğer kişinin argümanınızı reddetme sebebini savunmasını sağlamalısınız. Bu çerçevede ispat yükümlülüğünün de argümanınızı göz ardı eden kişide olduğunu unutmamalısınız; yani, argümanınızın reddedilme gerekçesini açıklama yükümlülüğü argümanınızı reddeden kişidedir.

Son olarak, bu mantık hatasını ele alırken sakin kalmayı unutmamalı ve karşınızdaki kişinin sizi sinirlendirmesine izin vermekten kaçınmalısınız. Bu kurallar ana hatlarıyla tartışmalar için çok önemlidir, ve insanlar buradaki örnekler gibi safsatalarla bezeli ve göz ardı edici argümanlar kullandığında çok daha önemlidir.

Kasıtlı ve Kasıtsız Taşa Başvurma

Taşa başvurmaya karşı çıkarken çevrenizdeki insanların bu mantık hatasını kasıtlı veya kasıtsız olmak üzere iki şekilde sergileyebileceğini göz önünde bulundurmalısınız.

Çevrenizdeki bir kimse taşa başvurduğunun farkında değilse bu kimseyi çatışmacı olmayan bir şekilde duruşunu sorgulamaya itme yoluyla akıl yürütme sürecindeki sorunları görmesine yardımcı olabilirsiniz. Bu çerçevede duruşlarını gerekçelendirmelerini istemek de faydalıdır. Bununla beraber bir kimse kasıtlı bir şekilde taşa başvuruyorsa bu kimseyi bu konuda uyarmak ve argümanları neden göz ardı ettiğini gerekçelendirmesini istemek en iyi yaklaşımdır; ancak bu bile bu kimsenin düşüncesini değiştirmeye yetmeyebilir.

Bu çerçevede söylediğiniz veya yaptığınız hiçbir şeyin karşınızdaki kişinin fikrini değiştirmeyeceği bazı durumlar da olduğunu unutmamalısınız. Bu sabit fikirlilik, karşınızdaki kişi kasıtlı bir şekilde argümanlarınızı göz ardı ediyorsa muhtemeldir; ancak karşınızdaki kişi argümanlarınız kasıtsız bir şekilde göz ardı ediyorsa da fikri değişmeyebilir.

Agora Bilim Pazarı

HİTİTLİ

İsimsiz bir kahramanın anlatılmamış hikâyesi: Kurnaz Odysseus için Truva Atı’nı inşa eden, İsrailoğulları için Eriha’nın surlarını yıkan, güzel yüzü uğruna bin gemi kaldırılan Helen’i hem yakışıklı Paris’ten hem de mağrur Meneleos’tan çalan adamın hikâyesi.

Hititli asker Lukka, Asurlulara karşı yaptıkları uzun ve acımasız seferden ülkesine döndüğünde, bir zamanların görkemli Hatti İmparatorluğu’nu keşmekeş içinde bulur; başkent alevlere ve dehşet saçan yağmacı çetelere teslim olmuştur. Fakat Lukka daha beterini henüz görmemiştir: Babası katledilmiş, karısı ve iki küçük oğlu köle tacirleri tarafından kaçırılmıştır.

Lukka, köle tacirlerini Yunan toprakları boyunca takip edip savaşın kasıp kavurduğu Troya’ya varır. Vaktiyle muhteşem bir şehir olan Troya da insanların musibetleriyle harap haldedir. Lukka, Troya’da soylu Hektor ve çevik Akhilleus ile aynı düzeyde bir savaşçı olduğunu kanıtlar.

Ben Bova, antik Troya efsanesine heyecan verici ve şaşırtıcı yeni bir bakış açısı getiren Hititli romanıyla klasik bir hikâyeye yeni bir soluk getiriyor.

Devamını Göster

₺135.00

Satın Al Tüm Ürünler

Bu nedenle taşa başvurma mantık hatasını ne noktada ele alacağınızı ve ne noktada ele almayacağınızı dikkatle seçmeli; tamamen küçümseyici davranan bir kişiye nasıl davranacağınızı düşünürken ilk etapta kendinize "Uğraşmaya değer mi?" sorusunu sormalısınız.

Tartışma Seyircileri

Genellikle biriyle tartışırken çevrenizde bu tartışmayı takip eden kişiler bulunur. Bu seyirciler, taşa başvurma mantık hatasını nasıl ele alacağınıza yönelik kararınızı iki şekilde etkiler.

İlk olarak karşınızdaki kişiyi taşa başvurma mantık hatasını kullandığı yönünde uyarırsanız, karşınızdaki kişi bu hatasını düzeltmezse bile insanlar size inanabilir.

Ancak karşınızdaki kişiyi başarıyla uyarmanıza karşın seyirciler rakibinizin safsatalarına inanmayı tercih edebilirler. Zira insanlar bir tartışmada her zaman en güçlü argümanı desteklemez; konuşanın özgüveni seyircilerin görüşlerini bir taraftan bir tarafa kaydırmada temel bir rol oynar. Buna da ek olarak insanlar, yanlış olsa bile bazen daha basit argümanı savunan tarafı desteklemeyi tercih ederler; zira basit argümanları anlamak daha kolaydır ve kolay argümanları desteklemek daha çekicidir.

Bu bilgiler çerçevesinde rakibiniz taşa başvurduğunda davranışlarınızın rakibiniz ve seyirciler tarafından nasıl yorumlanacağını göz önünde bulundurmak önemlidir. Bu konuda alacağınız nihai karar, hangi tarafın tartışmaya yönelik fikirlerine daha çok önem verdiğinize bağlıdır.

Pexels

Ya Siz Kasıtsız Bir Şekilde Taşa Başvuruyorsanız?

Taşa başvurma mantık hatasını farkında olmadan kullanıyor olabilirsiniz. Bu ihtimali göz önünde bulundurmak son derece önemlidir.

Bu hataya düşüp düşmediğinizi anlamak için kendinize insanların iddialarını, bu iddiaların geçerliliğini ve sağlamlığını düzgünce dikkate almadan saçma bulup bulmadığınızı sormalısınız. Eğer bunu yapıyorsanız (ki neredeyse hepimiz zaman zaman yaparız), bu tür durumlarda bilgiyi işleme şeklinizi değiştirmeyi düşünebilir; argümanları göz ardı etmeden önce neden saçma olduğunu düşündüğünüzü kendinize sorabilirsiniz.

Taşa başvurma mantık hatasını özellikle onaylama önyargısı olarak bilinen, mevcut inançlarımıza belirli şekillerde kayda değer ölçüde ters düşen bilgilerle karşılaştığımızda kullandığımız bilişsel önyargı ile birleştirme eğiliminde olduğumuzu unutmamalısınız. Bu nedenle inançlarınıza ters düşen bilgilerle karşılaştığınızda daha dikkatli olmalı, diğer insanların argümanlarını değerlendirmeksizin göz ardı etmemelisiniz.

Özet ve Sonuçlar

• Taşa başvurma mantık hatası, bir tartışma sırasında rakibinin argümanını değerlendirmeksizin ve yeterli kanıta dayandırmaksızın absürt olarak nitelediği durumlarda ortaya çıkar.
• Örneğin bir kimse "Binlerce bilim insanı iklim değişikliğinin azaltılmasına yönelik hazırlanmış bir yasaya destek verdi." diye bir ifadede bulunduğunda taşa başvuran bir kimse cevaben "Kimin umrunda, iklim değişikliği zaten saçma bir şey." diyebilir.
• Bu mantık hatası, ismini bir yazarın immateryalizm (zihnimiz dışında hiçbir şeyin gerçek olmadığı) konulu bir tartışma sırasında bir taşa yürüyüp tekme atmasıyla, ve "Bunu bu şekilde reddediyorum!" demesiyle kazanmıştır.
• Taşa başvurma mantık hatasına karşı çıkmanın temel yolu rakibinizin kasıtlı veya kasıtsız bir şekilde taşa başvurduğu durumun farkına varmanız, ardından neden argümanınızı göz ardı ettiğini gerekçelendirmesini isteyerek uyarmanızdır.
• Bu hataya istemeden düşmenizi engellemek için karşınıza çıkan, özellikle mevcut inançlarınıza ters düşen bilgileri hiçbir gerekçeye dayanmaksızın göz ardı etmemeye dikkat etmelisiniz.