Evrimsel süreçleri anlamaya başlayan bir kişinin karşılaşacağı soru işaretlerinden en yaygın olanı, yapı ve organların birbirleriyle nasıl uyum içerisinde evrimleştiği sorusudur. Bu özünde çok basit bir cevabı barındıran bir sorudur; ancak evrimsel biyolojinin detayları tam olarak anlaşılamadıysa, kafa karıştırıcı olabilir.

Örneğin bir birey, gözün daha basit yapılardan kademeli evrimini gayet iyi anlayabilir; ancak göz evrimleşirken beynin de gözden gelen verileri değerlendirebilecek şekilde nasıl evrimleştiğine anlam veremeyebilir. Benzer şekilde, derimizdeki sinir uçlarının evrimine bağlı olarak dokunma duyumuzun oluşumunu anlayabilir; ancak bunun beyinde değerlendirilecek şekilde bir evrimsel değişimin nasıl olduğunu ilk etapta anlayamayabilir.

Evrim Ağacı olarak bize üniversite öğrencileri ve adaylarından en sık gelen sorulardan birisi, üniversite bittikten sonra yurtdışına eğitim amaçlı nasıl gidilebileceği, bu çalışmalar için paranın nereden bulunacağı, nasıl burs alınabileceği, not ortalamasının ne olması gerektiği, TOEFL ve GRE gibi sınavlara ne zaman girilmesi gerektiği, ne zaman ve nasıl çalışılması gerektiği, vb. sorular. Bu kılavuzda, bu konularla ilgili en temel bilgileri, çok basit ve kısa notlar halinde sizlere sunacağız. Umuyoruz birçok soru işaretinin temizlenmesine yardımcı olacaktır.

Hazırsanız, başlayalım:

Evrim Ağacı Akademi (ya da kısaca EA Akademi), 2010 yılından beri ürettiğimiz makalelerden oluşan bir çevirim içi eğitim girişimidir.

Evrim Ağacı olarak bu akademiyi başlatmaktaki hedefimiz, klasik eğitim sistemine alternatif ve tamamlayıcı olmanın yanı sıra; her yaş, eğitim düzeyi ve ilgi alanından insanın kendisini özgürce ve tamamen ücretsiz bir şekilde eğitebileceği, geliştirebileceği ve ufkunu genişletebileceği bir araç sunabilmektir.

Yüzyıllardır Anadolu’nun dağlık coğrafyasında varlıklarını sürdüren Yörük toplulukları, yaşam biçimlerinin merkezine keçiyi yerleştirmiştir. Bu makale, keçi ile insan arasında yalnızca ekonomik değil, aynı zamanda psikolojik, kültürel ve sembolik boyutlara uzanan çok katmanlı bir ilişkinin izini sürmektedir. Keçinin Yörük yaşamındaki anlamı yalnızca bir geçim aracına indirgenemez; o aynı zamanda dost, yol arkadaşı, kültürel simge ve kimlik belirleyicisi olarak öne çıkar.

Göçebe toplumların binlerce yıl süren tarihinde keçi, en dayanıklı evcil hayvan türlerinden biri olarak öne çıkmıştır. Orta Asya’dan Anadolu’ya uzanan bu kültürel süreklilikte, keçi hem bir besin kaynağı hem de topluluğun "hareket kabiliyetini" mümkün kılan stratejik bir canlıdır. Keçinin kıt kaynaklara adaptasyonu, Yörüklerin yaşam biçimini doğrudan şekillendirmiştir. Keçinin diğer hayvanlara tercih edilme sebebi, yalnızca coğrafi uyumluluğu değil, aynı zamanda düşük bakım ihtiyacı ve verimliliğidir. Bu da göçebeliğin değişken doğasına uygun bir hayvan olmasını sağlamıştır.

Kelime anlamı olarak Hema- (kan) ve -poez (yapım) birleşmesinden köken alarak kan hücrelerinin yapımı anlamına gelir. Nötrofiller, eritrositler, lenfositler, bazofiller, eozinofiller, monositler gibi bütün kan hücreleri multipotent kök hücre olan hematopoetik kök hücreden farklılaşarak oluşur! Bu üretim de başlıca kemik iliği medullasında gerçekleşir. Söz konusu kök hücre asimetrik bölünme yaşar ve çoğalırken bir tane kendisinden üretir, bir tane de farklılaşacak hücre oluşturur. Embriyonik hayatta kan yapımı 3. haftada yolk (vitellus) kesesinde başlar ve 6. haftada sonlanır. Ardından yaklaşık 6. haftadan 20. haftaya kadar bu görevi karaciğer, az miktarda dalak ve timus üstlenir. Sonrasında ise kemik iliğinde üretilmeye başlar. Yine de ufak miktarda dalak ve karaciğerde üretim devam edebilir. Kemik iliğinde kan üretimine başlayan ilk kemik clavicula isimli köprücük kemiğidir. Yetişkinde ise en çok pelvis (leğen) ve vertebra (omur) medullasında gerçekleşir. Her kan hücresinin de belirli bir ömrü vardır. Eritrositlerin (alyuvar) ömrü 120 gündür, yeni doğan bebekteki fetal eritrositler (alyuvarlar) ise 90 gün yaşayabilir. Dolayısıyla yeni doğan bebekler çoğu zaman fizyolojik anemi (kansızlık) yaşar. Bu yüzden profilaktik (önleyici) takviye almaları önerilir.

Dolaşımdaki hücrelerin belirli ömürleri vardır. Hücreler sürekli yıkılarak yenilenirler. Bu yüzden devamlılık gösteren bir üretim dinamiğine ihtiyaç vardır. Vücut, bu durumu kompanse (telafi) etmek için önlem amaçlı mekanizmalar ile evrimleşmiştir. Bunlardan biri de ekstramedüller hematopoez, yani kemik iliği (medullası) dışında bir bölgede kan hücrelerinin üretimidir. Kemik iliğindeki üretime intramedüller hematopoez denir. Evet, kemik iliği dışında da kan üretimi gerçekleşebilir! Bunlardan en iyi bilinenleri karaciğer, dalak, timus ve lenf bezleridir. İnsan dışındaki omurgalılarda bağırsakta ve böbrekte de üretildiği anlaşılmıştır. Vücut, bu mekanizma dışında yassı kemiklerde ilik (medulla) oluşumunu artırarak üretime katkı sağlamak ister. Bu yüzden frontal (alın) kemiği gibi yassı kafa kemiklerinde genişlemeler ve büyümeler gerçekleşebilir. Çünkü telafi etmek için üretime katkı sağlamak isteyen dokuların hacmi artmaya başlar. Örneğin dalağın büyümesine splenomegali denir. Hatta bazen kafa kemikleri gibi sert dokularda bu üretim sırasında yeterli esneklik olmadığı "nod" yapısı oluşabilir. Ekstramedüller hematopoez, genelde ağır anemide ve çeşitli hematolojik hastalıklarda görülür.

"Cin çarpması" veya "içine cin/şeytan girmesi" olarak bilinen olay (İng: "demonic/spirit possession"), halk arasında insan vücuduna cinlerin, hayaletlerin, şeytanların veya tanrıların girmesiyle ilişkilendirilen, sıra dışı ve normalden oldukça sapmış bir bilinç hâli ve bununla bağlantılı tuhaf davranışlar ile kendini gösteren psikiyatrik bir durumdur.^[1] Bugüne kadar içine cin/şeytan/ruh girmesi fikrine Budizm'den Hristiyanlığa, İslam'dan vudu inancına, Hinduizm'den Wicca'ya ve hatta Afrikalı ve/veya Yerli Amerikalı kabilelere kadar birçok grup ve inanç sisteminde rastlanmıştır. İnanca bağlı olarak bu cin/şeytan girmesi olayı, kişinin isteğiyle veya istem dışı bir şekilde olabilir; ayrıca konak beden için avantajlı mı dezavantajlı mı olduğu da inançtan inanca değişim göstermektedir.^[2]

1969 yılında yapılan bir çalışmaya göre, dünya genelinden örneklenen 488 toplumun %74 kadarında içine cin/şeytan girmesi olayına rastlandığı tespit edilmiştir; ancak bu olaya yönelik en yüksek inanç oranlarına Pasifik kültürlerinde, en az düşük inanç oranlarınaysa Kuzey Amerika ve Güney Amerika yerlilerinde rastlanmıştır.^[3]