Akupunktur: İşlevsel Gibi Gözüken İşlevsiz Bir Sahtebilim Dalının Bilimsel Değerlendirmesi

Bu makalemizde, akupunkturun modern tıp yöntemlerinin yerini alabilecek bir yöntem olarak ileri sürülmesinin ve bu konuda sürekli gündeme getirilen abartılı ve geçersiz iddiaları inceleyeceğiz. Özellikle, akupunktur savunucuları tarafından sıklıkla tekrar edilen bazı köşebaşı taşı niteliğindeki kaynakları sorgulayacak, bunların ne kadar güvenilir olduklarını ve günümüzde halen geçerli olup olmadıklarını ele alacağız. Bu iddialar arasında Dünya Sağlık Örgütü çatısı altında 1996 yılında yayınlanan rapor, bazı diğer kurumların bildirileri ve bazı akademik jurnallerde çıkan makalelere yer vereceğiz.

Belirtmek isteriz ki bu makalemizdeki amaç akupunkturu bir çırpıda silip atmak değildir. Her ne kadar eldeki bilimsel veriler bizler için bunu yapabilmek adına fazlasıyla yeterli olsa da, bilim camiası halen bu konuda isteksizdir ve nihai bir sonuca varmakta güçlük çekmektedir. Bu nedenle bizler de, modern bilimin sözcüleri olarak genel kararsızlığa ayak uydurmak zorunda kalmakla birlikte, kendi bilgilerimiz, araştırmalarımız ve akademik kaynaklarımız çerçevesinde konuyu eleştirmekten geri durmayacağız. 

Daha önceden akupunkturun neden geçersiz olduğu ve akupunkturun kendisinin değil de, halen ona inananların var olmasının bir "mucize" olduğunu ileri süren bir yazıyı dilimize kazandırmıştık. Hatırlayacak olursanız yazı, bir meta-analiz makalesini konu ediniyordu. Meta-analiz makaleleri, bir dalda bugüne kadar yayınlanan bütün makaleleri (ya da en saygın dergilerde yayınlanan, en çok atıf alan, en gözde makaleleri) bir arada inceleyerek ortak vardıkları sonuçlar üzerinden bilgiler vermeyi hedefleyen akademik bir makale türüdür. Yani "araştırmaların araştırması" olarak düşünülebilir. İşte söz konusu makalede, akupunktur ile ilgili bugüne kadar yapılmış 3000 farklı akupunktur denemesi ortak olarak analiz edilmiş ve bu "Uzak Doğu Alternatif Tıp Yöntemi"nin hiçbir işe yaramadığı, yarıyorsa bile bu etkinin plasebo etkisinden (bir hastaya ilaç yerine şeker vererek, psikolojik etkiyi kullanarak iyileşmesini sağlayan yöntem) daha zayıf bir etkiye sahip olduğu ortaya koyulmuştu. 

Ancak akupunkturun geçersiz veya geçersize yakın bir yöntem olduğunu gösteren tek araştırma bu değil. Bu makalemizde, akupunkturcuların yaptığının aksine 20 yılı bulacak kadar tarihte kalmış kaynaklar yerine, daha güncel araştırmalara yer vereceğiz. Hepsinden önemlisi, yine sıklıkla akupunkturcuların (ve genel olarak sahtebilimcilerin) yaptığının aksine, tekil araştırmalara bakarak "Bak, nasıl da işe yarıyor/yaramıyor!" demek yerine, meta-analiz makalelerine odaklanarak bilim caminasındaki ortak bulgu birikimini hedef alacağız. Böylelikle sadece tekil vakaların ötesine çıkarak, konuyla ilgili daha bütüncül ve etraflı bir bilgi aktarımında bulunabileceğimizi umuyoruz. Zaten bu konuda bugüne kadar yayınlanmış en az 3000, yaklaşık 4000 farklı makalenin her birine tek tek bakmamız ve değerlendirmemiz imkansız. Dolayısıyla bu konuda baştan bir uyarıda bulunmak istiyoruz: lütfen tekil çalışmalara odaklanmak yerine, meta-analizler üzerinden düşünmeye dikkat edin. Yoksa kendinizi içinden çıkılmaz bir karadelik içerisinde bulabilirsiniz.

Bilimsel Fikir Birliği? Dünya Sağlık Örgütü ve Akupunktur

Öncelikle, şu Dünya Sağlık Örgütü'nün bundan yaklaşık 20 sene önce yayınladığı rapora bir bakalım. Rapor, 1996 senesinde İtalya'nın Cervia kentinde düzenlenen "Dünya Sağlık Örgütü Akupunktur Danışmanlığı" toplantısında ileri sürülen iddiaların bir derlemesidir. Yani akademik bir konferans ya da kongre değil, akupunktura inanç besleyen doktorların bir araya geldikleri bir danışmanlık toplantısıdır. Bu bile, raporun kaynak olarak kabul edilebilirliğini ciddi anlamda düşürmektedir. 

Rapor, Beijing Tıp Üniversitesi Entegre Tıp Enstitüsü'nden Dr. Zhu-Fan Xie tarafından kaleme alınmıştır. Yani raporu hazırlayan kişi, biraz da beklendiği gibi, bir alternatif tıpçıdır. Bunun üzerine Dünya'nın çeşitli ülkelerinden (ancak çoğunlukla Çin'den) bazı diğer doktorlar da rapora katkı sağlamıştır. Rapor hiçbir akademik jurnalde yayınlanmamış, sadece Dünya Sağlık Örgütü'ne ait "Kurumsal Bilgi Paylaşım Deposu" (IRIS) üzerinden 2002 yılında paylaşılmıştır. Bu nedenle, akademik bir tartışmada kaynak olarak ileri sürülemez. Ancak popüler ve daha düşük seviyeli bir tartışmada belki kabul edilebilir bir kaynak olarak görülebilir. Bizim yaptığımız da (ister istemez) ikincisi olduğu için, devam edebiliriz.

Raporda, sayfalar boyunca akupunkturun nasıl başarılı olduğu, nasıl harika bir yöntem olduğu, neredeyse modern tıbbın kendisinden bile iyi olduğu, yeri geldiğinde modern yöntemlere başvurmaksızın akupunktura başvurulabileceği raporda yer almaktadır. Rapor, aynen şu cümlelere yer vermektedir:

Akupunktur ile ilgili değerlendirmeler, sadece modern geleneksel tedavilerin yetersiz ya da etkisiz olduğu hastalıklarla sınırlı kalmamalıdır.

Henüz işe yarar olduğu bilinmeyen, tam tersine işe yaramadığına dair meta-analiz sonuçları bulunan bir konunun, makalenin dediğine göre "akupunkturun varlığının işe yarayacağı ülkelerde" modern tıbbın bile yerini alabilecek şekilde değerlendirilmesinin yapılmaya çalışılması, rapor hakkında şüpheleri güçlendirmektedir. Genellikle bilim düşmanları, işlerine gelmeyen bilimsel araştırmaların "büyük firmalar tarafından desteklendiğini" söyleyerek araştırmalara tuhaf bir gölge düşürmeye çalışırlar. Fakat ilginçtir ki bu bilim düşmanlarının savunduğu birçok konu da, oldukça yüksek kâr marjı olan, kolay yoldan para kazanılmasını sağlayan, ekonomik getirisi yüksek olan alanlardır. Örneğin GDO'lu besinlere karşı desteklenen "organik tarım", inanılmaz yüksek ekonomik değeri olan, çok sayıda firmanın "organik" ve "doğal" sözcüklerini kullanarak bol miktarda parayı götürebildiği, birçok çıkar çatışmasının bulunduğu bir sahadır. Bu demek değildir ki GDO ya da organik tarım kötüdür veya iyidir. Söylemek istediğimiz, bir araştırmanın kim tarafından fonlandığı, sadece kısıtlı bir bilgi verir. Sonuçta parayı veren firmalar verileri değiştiremezler. Sadece bilim insanlarını teşvik edebilirler. Ancak bir bilim insanı, sırf para aldığı kurumu desteklemek için verilerle oynarsa, o konuda yapılan ikinci bir araştırmada foyası derhal ortaya çıkacak ve tüm güvenilirliğini yitirecektir. Bunu göze alan sözde "bilim insanları" tarihte varsa da, önünüze gelen her araştırmayı fon kaynağına bakarak eleyip seçecekseniz, derin ve büyük bir hataya düşüyorsunuz demektir. Dolayısıyla akupunktura karşı olan sayısız araştırmanın "modern hastaneler" veya "hastane birlikleri" tarafından destekleniyor olması size anca güven vermelidir; kuşku değil!

Advanced Akupuncture

Yazımızın ilerleyen kısımlarında değineceğimiz gibi, akupunkturun halen ortalıkta dolaşan bir sahte-tedavi yöntemi olmasının nedeni, konu hakkındaki belirsizliklerdir. Elbette bugün doğru bildiklerimiz, yarın yanlışlanabilir (ya da tam tersi). Ancak şu anda elimizde, akupunkturu güvenle bir "tedavi yöntemi" olarak görebilecek kadar veri bulunmamaktadır. Akupunktur, o kadar fazla şeyin tedavisinde "işe yarar" olduğu iddia edilmektedir ki, bu kadar birbirinden farklı hastalığa ortak şekilde çözüm olabilecek iğne batırma noktalarının var olduğunu kabul etmek bile güçleşmektedir (tek bir ilacın kanserden boğaz ağrısına kadar her şeye iyi geldiğinin iddia edildiğini düşünün, ne demek istediğimizi anlarsınız). 

Dünya Sağlık Örgütü'nün söz konusu raporuna göre akupunktur üst solunum yolu hastalıklarından (akut sinüzit, akut rinitis, soğuk algınlığı, grip, akut bademcik ağrısı) solunum yolları hastalıklarına (akut bronşit, bronşitsel astım) kadar, göz hastalıklarından (akut konjuktivitis, merkezi retina miyopisi, katarakt) ağız hastalıklarına (diş ağrısı, diş çekim sonrası ağrısı, diş eti iltihabına, akut ve kronik farenjite) kadar, mide ve bağırsak hastalıklarından (yutak kasılması, hıçkırık, gastroptoz, akut ve kronik gastrit, gastrik hiperasidite, kronik/akut duodenal ülser, akut basiler dizenteri, kabızlık, ishal, paralitik ileus) nörolojik ve kas-iskelet hastalıklarına (baş ağrısı, migren, trigeminal nöralji, yüz palsisi, inme, çevresel nöropatiler, poliomiyelit, Meniere hastalığı, nörolojik idrar torbası hastalıkları, interkostal nöralji, servikobrakiyal sendrom, donuk omuz, tenisçi bileği, siyatik, bel ağrısı, karpal tünel sendromu, sırt ve diz ağrısı, fibromiyalji, kronik yorgunluk, spor ağrıları) kadar, üreme hastalıklarından (adet öncesi sendromu, adet sancıları, leke oluşumu ve aşırı kanama, kısırlık, iktidarsızlık, prostat) zihinsel hastalıklara kadar (stres, telaşlılık, depresyon, unutkanlık) her şeyi tedavi edebilmektedir! Hatta bundan daha fazlasını yapabildiği de (kanser, deri hastalıkları, çocuk gelişim hastalıkları, kalp ve dolaşım hastalıkları ve nicesi) iddia edilmektedir! Böyle bir şey mümkün müdür? Vücuda iğne batırmak ile bu kadar karmaşık her tıbbi sorun çözülebilir mi? Bu, akıl alan bir iddia mıdır? Dünya Sağlık Örgütü böyle bir iddiaya nasıl arayüz olur? Aklın alması güç... Tabii daha önceden belirttiğimiz gibi, bunu gerçek bir "Dünya Sağlık Örgütü Raporu" olarak görmemek lazım... Sadece bir toplantının özet raporu ve resmi bir belge olarak sunulmamaktadır. Ancak yine de buna aracılık edilmesi, bilim ve gerçekler adına üzücüdür.

Bu kadar farklı dallarda, bu kadar fazla sayıda ve bu kadar muğlak verilere dayalı iddianın kafaları karıştırmaması imkansızdır. Zira hasta ve tedavi görmekte olan birinin bir yerlerine iğne batırdığınızda, o kişinin iyiye ya da kötüye gitmesi olasılıklar arasındadır. Bunlardan iyiye gidenlerin gerçekten de akupunktur nedeniyle ileri gidip gitmediklerini bilmenin hiçbir yolu yoktur (ve yapılan kontrollü araştırmaların çoğu da, akupunktur ile iyileşme arasında dikkate değer bir bağlantı bulamamaktadır). 

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Neden Desteğe İhtiyacımız Var?

Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor.

Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak (yani kendi mesleğimiz doğrultusunda bir iş sahibi olursak) Evrim Ağacı'na zaman ayıramayacağımızı, ayakta tutamayacağımızı biliyoruz. Çünkü az sonra detaylarını vereceğimiz üzere, Evrim Ağacı sosyal medyada denk geldiğiniz makale ve videolardan çok daha büyük, kapsamlı ve aşırı zaman alan bir bilim platformu projesi. Bu nedenle bizler, meslek olarak Evrim Ağacı'nı seçtik.

Eğer hem Evrim Ağacı'ndan hayatımızı idame ettirecek, mesleklerimizi bırakmayı en azından kısmen meşrulaştıracak ve mantıklı kılacak kadar bir gelir kaynağı elde edemezsek, mecburen Evrim Ağacı'nı bırakıp, kendi mesleklerimize döneceğiz. Ama bunu istemiyoruz ve bu nedenle didiniyoruz.

Destek Ol

Ancak bilim, her şeye rağmen açık fikirli olunması gereken bir sahadır. Bu nedenle birçok bilim insanı ve hekim bu konuda kararsızlık içerisindedir. Eldeki verilere bakıldığında, akupunktur üzerinde kafa yormaya değecek kadar işe yarar olduğunu gösteren veri bulunmamaktadır. Fakat her yıl Dünya'nın dört bir yanında bu sözde-tedaviye başvuran o kadar fazla insan vardır ki, bunlardan en azından bir kısmı ister istemez akupunkturun faydalı olduğunu düşündürecek şekilde iyileşecektir. Bunun üzerine bir de bazı araştırmaların akupunkturun işlevsel olabileceğini gösteriyor olduğu gerçeğini ekleyince, bilim insanları akupunktura açık bir kapı bırakmayı tercih etmektedirler. Fakat bu konuda yapılan ve "olumlu" sonuçlar alınan bütün araştırmalarda, mutlaka "Bu alanda daha fazla araştırmaya ihtiyaç vardır." ibaresi geçecektir. Örneğin, söz konusu Dünya Sağlık Örgütü raporunda tam 7 ayrı noktadan daha fazla araştırma gerektiği vurgulanmaktadır. İşte bu nedenle birçok akademisyen ve bilim insanı, akupunktur ile ilgili olumsuz fikirlere sahiptir. Bu "daha fazla araştırmalar" neredeyse hiçbir zaman akupunkturdan yana sonuçlar vermemektedir.

Visionary Aline

Alandaki çalışmalar, bunun işe yarar bir tedavi olduğuna ikna edecek düzeyde değildir. Bu nedenle bu sözde-tedavinin reçetelendirilmesi ve uygulanması, şu etapta akıl dışıdır. Bu nedenle üst düzey araştırma klinikleri ve hastaneler bu tür bir sorumluluktan kaçınırlar; alternatif tıp uygulamalarını kişinin kendi riskine ve tercihine bırakırlar (tıpkı sigara içmenin zararlı olduğunu bilimin %100 netlikte göstermesi; ancak buna rağmen kişilerin bunu yapmakta serbest olması gibi). Yale Üniversitesi Tıp Fakültesi'nden, dünyaca ünlü klinik nörolog Dr. Steven Paul Novella, University College London farmakologu David Colquhoun ile birlikte yazdığı, Anesthesia & Analgesia jurnalinde Haziran 2013'te yayınlanan (yani Dünya Sağlık Örgütü raporundan tam 17 sene sonra!) "Akupunktur Teatral Bir Plasebodan İbarettir" başlıklı akupunktur editoryel makalesini özetlediği "Akupunktur İşe Yaramıyor" yazısında şunları yazıyor:

(...) David ve ben ikna edici bir şekilde gösterdik ki, günümüzdeki modern tıbbın standartları çerçevesinde akupunktur hiçbir işe yaramamaktadır. Bunu açıklamama izin verin. Klinik araştırmalar, etkisi sıfıra yakın olan bir müdahaleyi asla kanıtlayamazlar. Bunun yerine klinik araştırmalar, boş hipotezi varsayar. Yani araştırmanın işe yaramadığını varsayarak araştırmaya koyulur. İspat yükü, bu boş hipotezi çürütecek olan iddianın sahiplerinin omuzlarındadır. Dolayısıyla teknik jargonla konuşacak olursak, araştırmacılar olumsuz bir araştırmanın 'boş hipotezi çürütmekte başarısız' olarak nitelerler. (...) David ve benim ikna edici bir şekilde yaptığımız şey, benim fikrime göre, onlarca yıldır devam eden araştırmalar ve 3000'den fazla denemeden sonra, akupunktur araştırmacılarının boş hipotezi çürütmekte başarısız olduklarıdır. Akupunkturun olası herhangi bir etkisi de öylesine ufaktır ki, bunu klinik olarak önemsiz görebiliriz. Herkesin anlayacağı dilden söyleyecek olursak, akupunktur işe yaramamaktadır. Hem de hiçbir şeyde!

Sanıyoruz bu satırlar her şeyi özetlemektedir. Hem de tamamen bilimsel bir perspektifte... Dünya Sağlık Örgütü'nün yayınladığı raporda sözü edilen "olumlu sonuçlar"ın ne kadar olumlu oldukları büyük bir muammadır. Diğer yazılarımızda da belirttiğimiz gibi, modern tıpta bir ilacın "potansiyel tedavi yöntemi" dahi sayılabilmesi için, plasebo etkisinden istatistiki olarak en az 2 kat daha fazla etkili olması gerekir. Dolayısıyla her "iyileşme", tıbbi olarak anlamlı değildir. Söz konusu iyileşmeler, istatistiki olarak anlam ifade etmeyebilir. Ancak modern bilim, istatistiki olarak anlamlı sonuçlar etrafında inşa edilmektedir. Bu nedenle alternatif tıp safsataları da, modern bilimin testlerini geçebilmelidir. Yoksa dikkate alınmaları için herhangi bir sebep görülemez.

Dolayısıyla Dünya Sağlık Örgütü'nün raporu, akupunkturu geçerli bir tedavi görebilmemiz için herhangi bir anlam veya önem ifade etmemektedir. Önümüzdeki yıllarda bu konuda DSÖ'nün fikirleri pek tabii değişebilir ve güncellenebilir. O zaman bu konuyu tekrardan gözden geçirmek gerekiyor; çünkü sadece tek 1 rapordan yola çıkarak tüm bilim camiasının böyle düşündüğünü iddia etmek saçmalık olacaktır.

Akupunktur İğneleri İşlevsizdir: Journal of American Medical Association Makalesi, "Basınç Etkisi" ve Kronik Acı/Ağrı

Akupunktur savunucularının en sık kullandıkları akademik makalelerden bir tanesi, 22 Ekim 2012'de saygın Amerikan dergisi Journal of American Medical Association (Amerikan Tıp Birliği Jurnali) isimli dergide yayınlanan "Acupuncture for Chronic Pain: Individual Patient Data Meta-Analysis" (Kronik Acı İçin Akupunktur: Bireysel Hasta Verileri Meta Analizi) isimli makaledir. Bu makalede araştırmacılar, akupunkturun birkaç yan etkisi olsa bile kronik acılara iyi geldiği ve dolayısıyla bir tedavi olarak önerilebileceği iddiasında bulunmaktadırlar.

Bir araştırmanın saygın bir dergide yayınlanması müthiş önemlidir. Buna hiç kimse itiraz edemez. Bu nedenle evrim karşıtı gibi bilim düşmanlarının sağda solda değil, akademik jurnallerde "araştırma sonuçlarını" yayınlamalarını isteriz. Çünkü bu son derece sancılı ve ağrılı bir süreçtir ve gerçekten çok iyi olanlar bu şerefe erişebilirler. Bu nedenle sadece akademik makaleler "kabul edilebilir kaynak" olarak görülmektedir. Ancak... Bir araştırmanın bir akademik dergide yayınlanmış olması, o araştırmanın kesinlikle doğru olduğu anlamına gelmez. Daha önemlisi, araştırma içerisindeki veriler doğruysa bile, araştırmacılar tarafından varılan sonuçların ve yapılan çıkarımların doğru olduğu anlamına gelmez. Örneğin bugüne kadar GDO-karşıtlığını destekleyecek ne kadar makale varsa, her birinde deneysel ve prosedür-temelli hatalar tespit edilmiştir. Bazılarında ise elde edilen verilerle akademisyenlerin vardıkları sonuçların hatalı olduğu gösterilmiştir. Akupunkturda olan durum da bundan ibarettir. İzah edelim. Araştırmacılar, makalelerinde şöyle demektedirler:

Akupunkturda iğnelerin belli noktalara batırılması ve bu sayede vücudun uyarılması, iyileşme sürecini hızlandırmaktadır.

Ancak aynı makalenin Sonuçlar kısmında şöyle söylenmektedir:

Birçok akupunkturcu tarafından vazgeçilmez olarak görülen doğru iğneleme noktası veya iğneleme derinliği, akupunkturun toplam etkisiyle ilgili değildir.

Bu iki önerme çelişkilidir. Zira akupunktur, kelime anlamı olarak "iğne batırmak" demektir; Latince kökenlidir. Eğer ki batırılan iğnelerin yerleri ve derinlikleri ile elde edilen sözde-faydalı sonuçlar arasında bir alaka kurulamıyorsa bu, akupunkturun iddiasının geçersiz olduğunu göstermektedir. Buna, "Olsun, sonuçta iğnenin batırılması sonucunda iyileşme görülüyor, iğneler şifalı demek ki!" gibi bir karşı-tez üretmek mümkündür. Fakat bu da hatalıdır. Çünkü bugüne kadar yapılan tüm analizlerde, akupunktur iğnesinin kendisiyle ilgili herhangi bir tedavi edici unsura rastlanamamıştır. Bazı araştırmalarda, iğneler çevrilip, bükülüp, döndürülerek çeşitli etkileri de kontrol gruplarıyla kıyaslanmış, işe yarar herhangi bir bilimsel sonuca ulaşılamamıştır. 

Foundation for Biomedical Research

Peki, bir adım daha geri atarak, akupunkturu ne pahasına olursa olsun savunmak adına şunu desek? "İğnelerin batırma etkisi sayesinde iyileşme gerçekleşiyor." Bu da içi boş bir argüman olurdu ve akupunkturu desteklemezdi. Çünkü fizik tedavinin iyileşme sürecine katkısı olduğu zaten biliniyor. Burada sorun, akupunkturun bir "tedavi yöntemi" olarak sunulmasıdır. Bir insanın beli ağrıdığında bir yakınından masaj rica etmesi hiç kimse için sorun değildir. Ancak "akraba/arkadaş masajı"nı tedavi olarak ileri sürmek, modern akla saygısızlıktır. Bunu herkes bildiği için, aklı başında olan kimse bu tür masajları "tedavi" olarak görmemektedir. Ancak gerek plasebo etkisi, gerekse de kasları gevşetmek suretiyle bireye iyi hissettirdiği için ara sıra uygulanabilir, hepsi bu.

Kaldı ki, basınç uygulamasının bazı hastalıklara iyi geldiği zaten asırlardır bilinmektedir. Bunun akupunktur ile özel bir ilgisi yoktur. İğne saplama gibi tuhaf ve işlevsiz uygulamalara da gerek yoktur. Belli bir yaşın üzerinde olan herkes, başı ağrıdığında şakaklarını ovarak ağrıyı azaltabileceğini bilir. Çünkü baş ağrısı, beyinden kaynaklı değildir. Kafatası kaslarının ağrımasıyla ilgili bir durumdur. Bu nedenle ovuşturarak basınç uygulamak, bu kasların gergin kalmasına neden olan kimyasalları yaymak ve kas iplikçiklerini (fiberler) gevşetmek suretiyle baş ağrısını geçici olarak azaltır. Şimdi dikkat edin: Baş ağrısının "tedavisi" başı ovmak değildir! Bu sadece gevşetir ve rahatlatır; ancak nihai çözüm olamaz. Nihai çözüm, modern tıptır.

Akupunktur iğnelerinin hiçbir özelliği olmadığı, 2009 yılında "özel iğneler" yerine "kürdan" kullanan ve benzer sonuçlar elde eden bir araştırmayla tasdiklenmiştir. Cherkin ve arkadaşları tarafından yapılan ve 11 Mayıs 2009'da Archives of Internal Medicine dergisinde yayınlanan araştırmada, kürdanların bastırıldığı yerlerin, derinliğin, şiddetin, açının, vb. özelliklerin hiçbir etkisi olmadığı; ancak yine de akupunkturunkiyle benzer şekilde plasebo etkilerinin görüldüğü gösterilmiştir.

Home Security Press

Bu kadarla da kalmıyor! Akupunktur iğnesi olarak kullanılan bu metaller, insan sağlığını tehdit edebilecek özelliktedir. 2008'de yapılan bir araştırmaya göre Dünya'da her yıl 1.4 milyar akupunktur iğnesi kullanılmaktadır. Ancak bu iğnelerin gerçekten de tedavinin iddia ettiği "akupunktur noktalarına" eriştiği bile şüphelidir. Dahası, bu sahte-tedavi uygulanırken kullanılan iğnelerin insan sağlığı üzerindeki etkileri muammadır. Dünya'nın en prestijli tıp dergisi olan British Medical Journal'da 18 Şubat 2014'te (yani Dünya Sağlık Örgütü raporundan tam 18 sene sonra!) yayınlanan "Akupunktur İğnesi Olarak Kullanılan Metallerin Yüzey Koşullarının ve Diğer Fiziksel Özelliklerinin İncelenmesi" başlıklı makalenin Bulgular kısmında şu cümlelere yer verilmektedir:

Taramalı Elektron Mikroskobu ile yapılan görüntülemeler, Dünya'nın her tarafında yaygın olarak kullanılan 2 akupunktur iğnesi markasının ürünlerinin yüzeyinde dikkate değer miktarda düzensizlik ve tutarsızlık tespit etmiştir. Bazı iğnelerin üzerinde metal öbeklenmeleri ve ufak, hafifçe tutturulmuş malzeme parçaları görülmüştür. Bu öbeklerin ve ufak parçaların bazıları, iğnenin vücuda uygulanmasından sonra yok olmuştur. Eğer ki bu iğneler hastalar üzerinde kullanılacak olursa, söz konusu malzemeler insan dokusuna aktarılacaktır ve bu, dermatit hastalığına neden olabilecektir. Şekli bozulmuş akupunktur iğneleri kanama, hematoma, yaralanma ve aşırı acı gibi diğer yan etkilere de neden olabilir. Yamuk bir iğne ucu, sokma sırasında vücut içerisinde iğnenin yön değiştirmesine neden olabilecek ve arzu edilen akupunktur noktasına erişimesine engel olacaktır. Ayrıca çevresel dokulara da zarar verebilecektir.

Elbette burada okurlarımızı tek bir görüşe şartlandırmak gibi bir amacımız yok. Şunu söyleyebiliriz ki, Dünya üzerinde birçok çılgınlık bulunmaktadır ve bunların yapılması her zaman ölümcül olmak zorunda değildir. Akupunktur da, çoğu zaman öldürücü bir yöntem değildir. Bir diğer deyişle, işe yaradığı için varlığını sürdürüyor değildir. İnsanları henüz öldürmediği için dikkat çekmemektedir. Fakat akupunktur, size lanse edildiği kadar masum değildir. Akupunktura kısmen sıcak bakan jurnallerden birisi olan Evidence-Based Complementary and Alternative Medicine dergisinde Şubat 2013'te yayınlanan bir makale şu sözlere yer vermektedir:

Agora Bilim Pazarı

Yapı Statiği (Hibbeler)

• Boyut: 21,0*23,5
• Sayfa Sayısı: 702
• Basım: 9
• ISBN No: 9786053557777

Devamını Göster

₺640.00

Satın Al Tüm Ürünler

• Dış Sitelerde Paylaş

2000 ila 2011 yılları arasında akupunktur ile ilişkili toplamda 25 ülkeden, 308 yan etkiye işaret eden 117 rapor yayınlanmıştır (...).

Söz konusu makalede akupunktur ile ilişkili 239 enfeksiyon vakası (bunların 193 tanesi Mycobacterium, 14 tanesi Staphylococcus, 31'i ise diğer mikroplardan kaynaklı enfeksiyonlardır), 38 organ ve doku yaralanması vakası, 13 adet pnömatoraks vakası, 9 adet Merkezi Sinir Sistemi yaralanması vakası, 4 adet Çevresel Sinir Sistemi yaralanması vakası, 5 adet kalp yaralanması vakası, 7 adet diğer organ/doku yaralanması vakası, 7 adet diğer yaralanma vakası, 10 adet beklenmedik komplikasyon vakası bildirilmektedir. Uygulamanın işlevsizliği göz önüne alınacak olursa, zararları da göreceli olarak seyrektir. Aynı makale, bunu şöyle aktarmaktadır:

Sonuç olarak, her ne kadar akupunktur ile ilişkilendirilen ciddi yan etkilerin oranı az ise de, akupunktur risksiz bir uygulama değildir.

Size anaakım medyada akupunktur hep cici olarak gösterildiği için, bir dengeleyici olması bakımından bu verileri vermek istedik. Örneğin yukarıdaki vakaların bazıları ölümle sonuçlanmıştır. Ölümler genellikle ileri yaştaki insanlarda görülmektedir. Bunlara karşı olarak Temiz İğne Tekniği (Clean Needle Technique, CNT) geliştirilmiştir. Araştırmanın bildirdiğine göre bu önlem, yaralanma ve ölüm sayılarını azaltmaktadır. 

Uzun lafın kısası, akupunktur iğneleri işlevsizdir ve hatta tehlikeli de olabilir!

Tops Images

Bu kısmı kapatmadan önce, bir noktaya tekrar dikkat çekelim: Modern araştırmalar, her geçen gün akupunktura yeni sıkıntılar çıkarmaktadır. Çünkü bundan 20-30 sene önce yapılan araştırmalarda gözden kaçan birçok faktör, yeni araştırmalarla tespit edilmektedir. Bunlar, neredeyse her zaman akupunkturun geçersizliğini gösteren bulgulardır. Örneğin, American Journal of Medicine dergisinde daha yakın bir tarihte, 2008 yılında yayınlanan kapsamlı ve saygın bir Cochrane Analiz sonucu makalesine (çok kapsamlı bir meta-analiz deposu) göz atalım:

Akupunktur araştırmalarında 3 ya da daha az makaleye dayanarak inceleme yapan meta-analiz makalelerini elediğimizde, geriye akupunkturun işe yarama ihtimali olan sadece 2 alan kalmaktadır: mide bulantısı (kusma) ve baş ağrısı. Ancak bunlara bile çok dikkatli yaklaşmak gerekmektedir. Yakın zamanda plasebo etkisiyle birlikte yapılan araştırmalar, akupunkturun bu alanlarda da hiçbir spesifik etkisi olmadığını göstermektedir.

ABD Ulusal Sağlık Enstitüsü (NIH) Akupunktur Konsensus Raporu ve Eleştirisi

ABD Ulusal Sağlık Enstitüsü'nün, yine çok eski olan ve 1997 yılında yayınlanmış olan raporu, akupunkturu olası bir tedavi olarak görmekte ve hakkında araştırmaların sürmesi gerektiğini bildirmektedir. Bu rapor, akupunktur savunucuları tarafından sıklıkla kaynak gösterilmektedir. 

Ne yazık ki bu rapor da, tıpkı Dünya Sağlık Örgütü örneğinde olduğu gibi taraflı bir rapordur ve resmi bir bildiri değildir. Bu tür organizasyonlar çatısı altında, geçerliliği tamamen reddedilmeyen sahalarda (örneğin akupunktur) ilgili insanlar bir araya gelerek bu tür raporlar yayınlayabilirler. Bu raporlar, organizasyonların veya bilim insanlarının genel görüşünü yansıtmasa da, bilim düşmanları tarafından öyleymiş gibi kullanılabilir. Söz konusu rapor, bunun en harika örneklerinden birisidir. Alanında son derece saygı görmüş olan, bilim düşmanlığı ile ömrü boyunca aktif mücadele vermiş olan, 2015 yılında yitirdiğimiz, Stanford Üniversitesi Klinik Tıp Ayrıcalıklı Profesörü Wallace Sampson, raporla ilgili şu sözlere yer veriyor:

Raporun yayınlandığı konferansı düzenleyenlerin çoğu alternatif metotlarla ilgili olan NIH çalışanları ve harici bireylerdi. Panelde, tarafların eşit bir şekilde dağılmasına dikkat edilmemişti. Eğer ki panel konuşmacılarına ve mesleklerine rastgele bir sırayla bakacak olursanız, bunu rahatlıkla görebilirsiniz. Örneğin, katılımcılardan Dr. Fields ile sonradan konuştum. Akupunkturun en iyi ihtimalle plasebo olduğu bir gerçekken, panelde bunun bir tedavi yöntemi olarak sunulmasına katılmadığını belirtti. 16 sayfalık panel raporu eleştirel ve bilimsel düşünceden yoksundur. Bariz bir şekilde, panel öncesinde yazılarak hazırlanmıştır ve sunumlar sonrasında birazcık gözden geçirilmiştir. Varılan sonuçları destekleyecek kanıtların yoksunluğuna rağmen, panel açıklamasında akupunkturun kas ve iskelet ağrıları, bazı baş ağrıları ve mide bulantısına iyi geldiği ileri sürülmüştür. Kemoterapi sonrası mide bulantısında tedavi olarak kullanılabileceği, sadece 3 adet makaleye dayanarak ileri sürülmüştür!

Bilimin azıcık içinde olanlar için tüm bunların, hele ki "tıp" gibi hayati bir konuda ne kadar akıl almaz olduğu aşikardır. Bizler, temel bilimde bir makalenin üzerinden en az 10 yıl geçmeden ondan güvenle bahsetmekten kaçınırken, birileri sadece 3 makaleye dayanarak tıbbi tavsiyelerde bulunabilmektedir. Bu, akupunkturun çaresiz bir şekilde savunulduğunun en üzücü ve tehlikeli göstergesidir. Bu panelleri ciddiye alan hekimler, hiçbir işe yaramayan ve zaman kaybettiren sözde-tedavileri, gün be gün ölmekte olan hastalara tedavi olarak yazabilirler. 

Physiost Neots

Akupunkturu destekleyen insanların en büyük sıkıntısı, ellerinde güvenilir kaynakların yok denecek kadar az olmasıdır. Gelin yine kapsamlı ve büyük bir meta-analiz makalesine bakalım. Clinical Medicine dergisinde 2006 yılında yayınlanan "1996-2005 Yılları Arasında Yayınlanan Sistematik Akupunktur İncelemelerinin Sistematik Bir İncelemesi" başlıklı makalede, şu sözlere yer verilmektedir:

Akupunkturla ilgili sistematik araştırmalar, genellikle bu uygulamayı destekleyici niteliktedir. Ancak bu incelemelerin pek azında titiz ve sıkı kriterlere yer verilir. Bu araştırmamızda, 1996 yılından beri akupunkturla ilgili yapılan sistematik incelemelerin vardıkları sonuçların güvenilirliklerini inceledik ve bunu yaparken titiz ve sıkı kriterler kullandık. Rastgeleleştirilmiş (randomize edilmiş) ve çifte kör denemeleri yapılmış, en az 4 ayrı denemeden ve 200 hastadan gelen veriler yeniden değerlendirilmiştir. Akupunkturla ilgili 35 inceleme makalesinin 12 tanesi, normalde akupunktur uygulamalarını destekleyici kaliteli bulgulara ulaştığını iddia etmiştir. 6 diğer incelemede ise güçlü destekler bulunduğu ileri sürülmüştür. Ancak daha sıkı ve titiz kriterleri işin içine dahil ettiğimizde, söz konusu 35 inceleme makalesinden tek bir tanesinin bile akupunkturu desteklemediği görülmüştür. Bunun ana nedeni, yapılan randomize ve çifte kör araştırmalarında çok az sayıda hastaya yer verilmiş olmasıdır. 200'den fazla hastanın rastgele kullanıldığı 6 incelemede, çifte kör deneyleri akupunkturun hiçbir faydası olmadığına yönelik iyi bulgular vermiştir. Akupunkturla ilgili sistematik incelemeler, bu uygulamanın etkisini abartmaya meyillidir, çünkü önyargılı araştırmaları tercih etmektedirler. Akupunkturun herhangi bir işe yaradığına dair hiçbir somut kanıt sunulamamaktadır.

Makalenin kendisi zaten muhteşem; ancak son cümle her şeyi özetliyor. Ne yazık ki akupunktur, veri yetersizliği dolayısıyla şu anda bir bilim değil. Bir sahtebilim. Bir inanç... Dolayısıyla bilimde yerinin olmaması gerekiyor veya son derece katı akademik kriterlere tabi tutulması gerekiyor. Fakat "Olsun, olur o kadar." denerek yapılan gevşetmeler, akupunkturun bilimin sert sınavlarına tabi tutulmamasıyla sonuçlanıyor. Ciddi ve ani bir zararı olmadığı için, kimse akupunkturun karşısına kolay kolay çıkmak istemiyor. "Bırakınız yapsınlar." mantığı güdülüyor. Bu da, bilimsel tutarsızlıklara ve sözünü ettiğimiz diğer sıkıntılara neden oluyor. 

İyi Ama Benim Kaynıma Oldu, Çekme Yaptı Bacakta, Tıp Çaresiz Kaldı, Akupunktur Yaptık, İyileşiverdi?!

Başlık espritiüel amaçlarla bu şekilde sunulduysa da, sahtebilimi güncel kılan en önemli etki, bu şekilde "amcama/halama/dayıma/yengeme/tanıdığıma oldu" hikayeleridir. Bilimde ve mantık felsefesinde bu anlatımlara anektodal kanıt safsatası denmektedir. Anektodal kanıtlar, bilimsel geçerliliği en düşük olan kanıtlardır. Çünkü sizin spesifik bir tanıdığınızın başına gelen bir şey, bilimsel olarak değerli bir kanıt değildir. O tanıdığınızın genel insan popülasyonu içerisinde istatistiklerin ne tarafında yer aldığı önemlidir. Daha önce dediğimiz gibi, modern tıbbın %95'leri aşan tutarlılık ve başarı oranlarına karşı (örneğin zorlu bir mikrodiskektomi ameliyatının bile başarı oranı %90-95 arasıdır), akupunkturun %1'leri anca görebilen (sayılar farazi kıyas amacıyla verilmiştir) başarı yüzdesi, yine de genel popülasyon içerisinde bazı kişilerin bundan fayda görmesini, daha doğrusu fayda gördüğünü sanmasını sağlayacaktır. Dolayısıyla düşük bir yüzde, sıfır yüzde demek değildir. Siz o düşük yüzdeye denk düşen kişilerden birini tanıyor olabilirsiniz. Bu demek değildir ki sizin o kişiyle tanışıklığınız, akupunkturu geçerli kılar. Biz bilimde istatistiklere bakarız. Büyük resmi görmeye çalışırız. Büyük resim, akupunkturun iddialarından bariz bir şekilde farklı sonuçlar göstermektedir.

Burada şu soru doğuyor: akupunktur neden hala ayakta durabiliyor? Neden hala "işe yarayan insan hikayeleri" dolu olan siteler var? 

Bu, sahtebilimin en tipik özelliklerinden birisidir. İlk olarak başvurulan, algıda seçiciliktir. Akupunktura başvuran insanların büyük bir çoğunluğu herhangi bir fayda elde etmeden sözde-tedaviden ayrılmaktadır. Ancak zaten aklı başında insanların beklentisi, modern tıbbın çözemediği bir şeyi antik Çin sahte-tıbbının çözemeyeceğidir. Dolayısıyla üzerinde çok durulmaz. "Ne bekleniyordu ki, tabii ki işe yaramayacaktı." denir geçilir. Ancak... Ola ki akupunkturun plasebo-benzeri etkisi nedeniyle veya çoğu zaman olduğu üzere ya şans eseri, ya da modern tıbbın uyguladığı yöntemlerin nihayetinde etkisini göstermesi ama bunun akupunktur uygulamasının yapıldığı zaman dilimine denk gelmesi nedeniyle 1 kişide iyileşme görülsün, hemen kulaktan kulağa hikayeler yayılmaya başlar, internet siteleri süslenir, sağda solda duyurulur. Yani sokaktan çevireceğiniz bir insandan "Ya evet, amcam akupunktur yaptırdı, hiçbir işe yaramadı." lafını pek duymazsınız, çünkü bu zaten varsayılan kabuldür. Kimse sahte bir yöntemin işe yaramasını beklemez. Keza, "Ya of geçen başım ağrıyordu, bir ağrı kesici aldım, kesiverdi." lafını da... Çünkü bir ağrı kesicinin ağrıyı kesmesi zaten beklenen etkidir, şaşırtıcı değildir. Akılda kalıcılığı yoktur. Ancak aynı kişilerden, "Ya kaynımda vardı, çekme yaptı, akupunktur yapıverdik zımba gibi ayağa dikiliverdi eleman." laflarını duymanız çok muhtemeldir. Bu, beklenmedik bir faydanın elde edilmesinden ötürü şaşırtıcıdır. O nedenle akılda kalır ve kulaktan kulağa yayılır. Falcılık, hacı-hoca tayfası, üfürükçüler, vs. hep algıda seçicilikten faydalanan insanlardır.

Science-Based Medicine

Ama yine de tatmin olmamış olabilirsiniz. Neden bu kadar çok hikaye var da, 3-5 tane yok? Pekala, bunun nedeni, akupunktura aşırı fazla sayıda kişinin başvuruyor olmasıdır. Dolayısıyla akupunkturun işlevselliği %1 dolaylarında bile olsa, 10 milyon kişi bu yönteme başvurduğunda ortalama 100.000 kişi akupunkturun faydalı olduğunu düşünecek ve etrafında yaymaya başlayacaktır. Aynı bilgi yayılımı, yukarıda bahsettiğimiz nedenlerle akupunkturun hiçbir işe yaramadığı insanlarda görülmeyecektir. Kimse akupunkturun işlevsizliğinden bahsetmez, bu ilginç değildir. Zaten beklenen budur. 

Sadece bu da değil... Akupunkturun bu kadar muamma olmasının nedeni, "akupunktur tedavisi" denen sözde-tedavi yöntemlerinin muğlak ve karmaşık sonuçlar veren denemeler olmasından kaynaklanır. Akupunktur üzerine yayınlanan araştırmaların büyük bir çoğunluğu işlevsizliğini ortaya koysa da, arada bir çıkan makaleler, çok spesifik vakalarda akupunkturun işlevi olabileceğini göstermektedir. Ancak bu işlevin genel geçer bir popülasyona uyarlanması mümkün değildir; fakat akupunktur savunucuları bunu yaparlar. Sorun, buradan kaynaklanmaktadır. 

Aslında lafı çok uzatmaya gerek yok. Yazımızın başında da belirttiğimiz gibi, bugüne kadar birçok meta-analiz makalesi yayınlandı ve hemen hepsinin vardığı sonuç aynı. Ancak bir tane de, 2008 yılında Journal of Pain and Symptom Management dergisinde yayınlanan meta-analiz makalesinden örnek verelim, tamamlayıcı olsun. Makalenin özetinde yazarlar şöyle ilan ediyorlar:

(....) Bugüne kadar yapılan inceleme makaleleri (review) araştırıldı ve şöyle kategorize edildi: olumsuz sonuç veren araştırmalar (akupunkturun hiçbir işlevi olmadığını gösterenler), sonuca varamayan araştırmalar ve pozitif veya pozitife-yakın sonuç veren araştırmalar. Çok sayıda tıbbi hastalığı kapsayan 32 farklı inceleme makalesi kullanıldı. Bunlardan 25 tanesi, akupunkturun işlevsel olduğunu gösteremeyen makalelerdir. 5 tanesi pozitif veya pozitife-yakın sonuçlara varmaktadır ve 2 tanesi herhangi bir sonuca varamamaktadır.

İşte akupunktura gücünü veren şey, bu muğlaklıktır. Çoğu araştırma, hiçbir işlevi olmadığını net bir şekilde ortaya koysa da, birkaç makalede muğlak ve son derece zayıf birkaç bulguya ulaşıldığında, bu bilinmezlik birilerine para kazanma fırsatı sunar. Hele ki bu, plasebo etkisiyle birleştiğinde, oldukça karlı bir işe dönüşür. 

Akupunktrun Nörolojik İşlevsizliği

Akupunktur savunucuları bilimsel gözükmek adına, üniversitelerin biyoloji bölümlerinde 1. sınıfta okutulan Genel Biyoloji veya Biyolojiye Giriş seviyesinde sinirbilim bilgilerine de sıklıkla başvurmaktadırlar. Örneğin, akupunktur iğneleri üzerinden verilen elektrik geriliminin, sinir aksiyon potansiyellerine (sinirler boyunca iletilen elektrik atımlarına) hükmetmek için kullanılabileceği iddia edilmektedir. Öyle ki, batırdıkları iğneler aracılığıyla verdikleri minik elektrik atımları sayesinde hormonal dengenizi geri kazandırabileceklerini, kaslarınızı gevşetebileceklerini ve vücudunuza hükmetmenizi sağlayabileceklerini iddia ederler. Bu, büyük oranda bir yalandan ibarettir.

Sinirlerimiz, gerçekten de özel bir elektrik kablosu gibidir. Normalde -70 miliVolt (mV) potansiyele farka sahip olan nöron (sinir hücresi) zarı, bir elektrik atımının gelmesi sonucunda Sodyum-Potasyum kanalları aracılığıyla +40 mV potansiyele kadar ulaşır, sonrasındaysa eski haline geri döner. Bu elektrik yükü değişimi, sinirlerimizdeki elektrik atımı (aksiyon potansiyeli) üretiminin ana kaynağıdır. Ve gerçekten de, akupunkturcuların iddia ettiği gibi elektrik akımı ile oynayarak sinirleri kandırmak, onlara atım vermek, onların yersiz yere ateşlenmesini sağlamak oldukça mümkündür. Buraya kadar sıkıntı yok!

Sıkıntı, bu elektrik atımlarını "anlamlı" hale getirebilmektir. Beynimizden gelen sinyaller, rastgele değildir. Evrimsel ve gelişimsel süreçte ortaya çıkan bir dizi kalıbı takip eder. Bu kalıplar, son derece karmaşıktır. Öyle ki, biyonik (takma) uzuv çalışmalarında mühendisler olarak son derece karmaşık sinyal işleyiciler kullanarak bu sinyalleri çözebiliriz. Öyle rastgele sinirlerin uyarılmasıyla vücuda anlamsız kasılmalar haricinde herhangi bir şey yaptırmak imkansızdır. Sinyalin şiddeti, frekansı, süresi çok büyük önem taşır ve bunlar genellikle oldukça hassas süreçlerdir. Örneğin, kimi sinyaller 100 mikrosaniyeye kadar ulaşabilseler de, bir nöronun ortalama elektrik potansiyeli atım süresi sadece 1 mikrosaniye kadardır (1 saniyenin 1000'de biri!). Bu birkaç mikrosaniyelik zaman dilimlerinde gelen atım sayısı, süresi, şiddeti, biçimi kaslara ve dokulara ne yapması gerektiğini söyler. Dolayısıyla öyle rastgele iğne batırıp, rastgele elektrik potansiyeli uygulamak, akupunkturcuların iddia ettiği faydaların hiçbirine neden olamaz. Sadece vücuda minik elektrik atımları vermekle kalırsınız, hepsi bu!

Akupunktur tedavisi gören insanlar, genellikle modern tıbbın çözemediği bir noktaya ulaşarak umutlarını sıfırlamış olan insanlardır. Bu nedenle, herhangi bir alternatif umut, onlar için yaşam kaynağı olmaktadır. İşte bu nedenle akupunkura başvururlar. Akupunkturda yapılan şey, vücuda iğneler batırmak, bir şey yapıyormuş gibi gözükmek, hatta minik elektrik atımlarıyla vücudu dürtmektir. Bunlar, hastaya "alternatif bir çare" umudu verir. Akupunkturcu, aslında bilimsel olarak işlevsel herhangi bir şey yapmıyorsa da, hastaya sorunu çözebilecekleri telkinini verir. Modern tıptan umudunu yitirmiş, dolayısıyla plasebo etkisi bile çalışmayan hasta, bir anda acı veren ama işlevsiz olan tedavi sayesinde umutlanır. Bu da, kişinin hormonal dengesini geri kazandırır, bireyi dinçleştirir ve hatta iyileşme sürecine girilmesini sağlar. İşte bu nedenle akupunktur çalışıyor izlenimi uyanır. Çalışan akupunktur değildir. Basitçe, kandırılmış psikolojinin bedene hükmetmesidir. Bu, özünde iyi bir şeydir; o yüzden tekrar tekrar söylüyoruz, amaç akupunkturu yok etmek falan değil. Sonuçta yalan, hiç kimseye zarar vermeksizin bir hastanın iyileşmesine aracılık ediyorsa, o yalan en güzel yalanlardan birisidir. Bunu açıkça söyleyelim. Ancak yalan, doğruların yerini almaya çalışırsa, orada durdurmak gerekir. Bizim yaptığımız sadece budur.

Akupunkturun sinirbilimsel açıdan işlevi olup olmadığı, nörologlar tarafından da detaylıca incelenmiştir. Sonuç, beklendiği gibi, hüsrandır. 9 Mayıs 2003 tarihinde saygın Neurologist dergisinde yayınlanan "Klinik Nörolojide Akupunktur" başlıklı makale şu sonuca varmaktadır:

Var olan akademik literatüre dayanacak olursak, baş, boyun ve sırt ağrısı da aralarında olmak üzere alışageldik acı/ağrı sendromlarında akupunkturun herhangi bir etkisi olduğunu söylememiz mümkün değildir. Daha yüksek kaliteli klinik denemeler, inme ya da ilaç bağımlılığı gibi sorunlar sonrasında yapılan rehabilitasyon programına ek olarak akupunkturun kullanılmasının herhangi bir işe yaradığını göstermemektedir. Akupunkturun Parkinson Hastalığı ile ilişkili uyku hastalıklarına biraz katkısı olabilir; ancak akupunktur uygulamasının Parkinson Hastalığı'nın veya Multipl Skleroz'un ana semptomlarına hiçbir faydası bulunmamaktadır. Halkın konuyla ilgili giderek artan ilgisi ve alternatif terapilerin kullanma sıklığının arttığı göz önüne alınacak olursa, bu inceleme makalesi, hastalarla hekimler arasında akupunktur kullanımı hakkındaki tartışmalara katkı sağlayacaktır.

Bu nokta, bize bazı diğer bilgileri de vermektedir. Akupunkturun yaptığı şey, yüzeysel semptomları dindirmektir. Ancak söylediğimiz gibi, aslında bunu yapan akupunkturun kendisi ya da uygulaması değildir. Basitçe, plasebo etkisidir. Varsın olsun, dert değil. Burada dikkat etmemiz gereken, bireyin kendi psikolojisinin yüzeysel semptomları yenebilecek güçte olmasıdır. Yani akupunkturun, bir hastalığı yenmek üzere kendine ve çevresindekilere yürekten söz veren birinin kendini "gazlamasından" daha etkili bir tedavi yöntemi değildir. 

Akupunktur ve Tutarsızlık

Tabii ki akupunkturla ilgili tek sorun, uygulamanın işlevsizliği değildir. Akupunktur dediğimiz uygulamanın kendisi tipik bir sahtebilim örneği olduğu için, diğer sahtebilim türleriyle ortak bazı nitelikleri taşımaktadır. Bir sahtebilimin en iyi göstergesi, onu icra edenler arasındaki tutarsızlıklardır. Örneğin astroloji safsatasını uygulayan 2 kişinin neredeyse hiçbir zaman bir konuda hemfikir olduğunu göremezsiniz (kontrollü deney koşulları altında). Aynı durum akupunkturcular için de geçerlidir. 

Buna değineceğiz; ancak öncelikle modern tıbba bir göz atalım. Modern tıbbın en klişe sorunlarından birisi nedir? "On tane doktora gittik, hiçbiri çözüm bulamadı; hepsi aynı şeyi söyledi!" İnsanlar bunu bıkkınlıkla söylerler. Hastanın derdi elbette kendine ve çevresindekileredir; bunu anlamak gerek. Ancak sitem edilen konuya objektif bir şekilde bakıldığında, çarpıcı bir gerçekle yüz yüze geliriz: O hekimlerin hepsi aynı sonuçlara varmaktadırlar; çünkü bilim çalışmaktadır! Belli semptomlar, belli şikayetlere işaret eder. Bu konularda işin uzmanı olan doktorların aynı sonuca varmasının nedeni, bilimin tutarlı olmasıdır. Bir doktor sizi tıbbın ve bilimin söylediklerinin aksine düşerek, kendi şahsi inançları ve fikirleri çerçevesinde yatağa yatırıp da iğneye boğmaz. Bu, akıl ve mantık dışı olurdu! Dolayısıyla doktorunuz bunu size yapmıyor diye minnettar olmalısınız. Fakat elbette hasta, şifa peşinde olduğu için ve çoğu zaman bu şifa zor bulunduğu için, "her yola başvurmak" akılcı bir çözüm olarak gözükmektedir (hele yoğun duygular işin içindeyse). Ancak buradan yola çıkarak düşük yüzdelerle başarıya ulaşılabilen akupunkturu övüp, modern tıbbı yermek en kibar tabiriyle saçmalıktır. Gerçek dışıdır. Şimdi gelin, modern tıbbın "rahatsız edici tutarlılığı"na karşı, akupunkturun sahtebilimsel tutarsızlığına göz atalım:

2001 yılında yayınlanan bir makalede 40 yaşındaki bir hasta kronik sırt ağrısıyla 2 hafta boyunca farklı akupunkturculara başvurmuştur. Bunlardan 6 tanesi "Qi durgunluğu", 5 tanesi "kan durgunluğu", 2 tanesi "böbrek Qi'si yetersizliği", 1 tanesi "Yin yetersizliği", 1 tanesi "karaciğer Qi'si yetersizliği" tanısı koymuştur. Tabii bu tuhaf şeylere "tanı" denebilirse... Bu kadarla da kalmıyor! Aynı tanıyı koyan akupunkturcuların uygulamaya karar verdiği tedaviler de birbirinden tamamen farklıdır: aynı tanıyı koyan 6 akupunkturcunun "tedavi" olarak uygulayacağı iğne sayısı 7 ila 26 arasında değişmektedir; "tedavi"yi odaklayacakları "akupunktur noktaları" sayısı ise 4 ila 16 arasında değişmektedir. Seçilen toplamda 28 akupunktur noktasından sadece 4 tanesi (%14'ü) iki veya daha fazla akupunkturcu tarafından aynı anda seçilmiştir! Bunu şöyle düşünebilirsiniz: boğaz ağrısı şikayetiyle gittiğiniz hekimlerden birinin kemoterapi, diğerinin kol ampütasyonu, diğerinin bademcik ameliyatı, bir diğerinin bağışıklık sistemini baskılayıcı ilaçlar yazması gibi bir şey! 

WN

Tabii ki bu, akupunkturcuların tutarsız iddialarını raporlayan tek araştırma değildir. Bir diğer araştırmada, kronik bel ağrısı olan hastalar 2 ayrı grup tedavi kaydıyla akupunkturculara başvurmuştur. Analiz için 150'den fazla ilk ziyaret verisi bulunmaktadır. "Qi ve Kan Durağanlığı" ve "Qi Durağanlığı", akupunturcular tarafından hastaların %85'ine "tanı" olarak konmuştur. Böbrek yetmezliği tanısı, hastaların %33-51'i arasına konmuştur. Diğer tanılar, hastaların %20'sinden azına konmuştur. Her bir tedavide ortalama 12-13 iğne kullanılmıştır. Her ne kadar toplamda 85 farklı akunoktası kullanıldıysa da, bunların sadece 5-6 tanesi her bir veri setinde 20'den fazla hastada ortak olarak kullanılmıştır. Bunlardan sadece 2 tanesi (UB23 ve UB40) iki veri setinde de aynıdır. İstatistiki analizler, akupunkturcuların koydukları tanı ve uyguladıkları tedaviler arasında ciddi farklılıklar tespit etmiştir.

Akupunkturcuların tutarsızlığı hakkındaki en hoş araştırma ise 2004 senesinde büyük bir grupla yapılan araştırmadır. Çalışmada, 39 adet eklem iltihabı (romatoid artrit) hastası, 3 farklı akupunkturcu tarafından Maryland Üniversitesi Genel Klinik Araştırmalar Merkezi'nde görülmüştür. Akupunkturcular, her bir hastaya bir form doldurmuştur ve dil ve nabız kontrolünü içeren fiziksel gözlemden geçirmişlerdir. Sonrasında her bir akupunkturcu, hastalara bir Çin Tıbbı tanısı koymuş ve belirli bir "şifalı ot" reçetesi yazmıştır. İşin tuhaflıkları burada başlamaktadır: 3 ayrı "uzman" akupunkturcunun birbiriyle uyumlu tanı ve tedavi koyma oranı sadece %25.6-%33.3 arasıdır! Buna karşılık, akupunktur kitaplarına uygun şifalı ot reçetesi yazma konusundaki tutarlılıkları %87.2-%100 arasıdır. Araştırmacılar, bu sonuçlardan emin olmak adına 40 hastayla deneyi tekrar etmişlerdir. Deneylerinde, en az 5 yıllık akupunktur deneyimi olan "uzmanlar" kullanmışlardır. Sonuçlar, neredeyse birebir aynıdır. 

Akupunkturcuların tıp konusunda ne kadar başarısız oldukları konusunda da hoş bir deney yapılmıştır: 30 Geleneksel Çin Tıbbı uygulayıcısına 10 adet yüksek çözünürlüklü dil fotoğrafı verilerek, tanı koymaları istenmiştir. Eğer ki bunlardan en az 24 tanesi (toplamın %80'i) aynı tanıyı koyabilirse, "ortak başarılı tanı" konulduğu kabul edilmiştir. Gösterilen 10 fotoğraf için ortak başarılı tanı koyma oranı akupunkturcular arasında sadece %17.3'tür. İkinci bir seans yapıldığında bu oran sadece %19.1'e yükselmiştir. Bu öylesine trajikomik bir sonuçtur ki, ek bir bilgi de verelim: ikinci seansta, onlara yardımcı olmak adına tanı olasılığı her bir fotoğraf için sadece 2 seçeneğe indirilmiştir. Yani her birinin 2 olası tanıdan 1'ini seçmesi istenmiştir. Buna rağmen her 10 fotoğraftan sadece 2 tanesinde ortak başarılı tanıya ulaşılabilmiştir. Sonrasında olası tanıların sayısı daha da arttırılmıştır. Akupunkturcular arası ortak başarılı tanı oranı %5'e kadar düşmüştür. 

Peki Akupunktur Hiç mi İşe Yaramıyor? Hiç Oluru Yok mu?

İnsanlardaki zorlama isteğini anlıyoruz. Bir mucize olsun istiyorlar. Bilim dışı bir şeyler de gerçek olsun istiyorlar. Bize kalırsa böyle bir şey mümkün değil. Bir şey gerçekse, bilimle açıklanabilir olmak zorundadır. Dolayısıyla akupunkturun işe yarar bir tarafı varsa, bu bilimle açıklanabilir olmalıdır. 

Pekala, müjdeyi verelim: o kadar yerden yere vurmuş olsak da, akupunkturun çok nadiren ve çok sınırlı bazı olumlu etkileri olduğunu söyleyelim. Dikkat edin! Bizim karşı çıktığımız ana nokta, akupunkturun modern tıbbın yerine geçecek bir tedavi yöntemi olarak ileri sürülmesi. Bir de, akupunkturun "her şeye iyi geldiği" iddiası. Yok böyle bir şey. Bunu detaylıca izah ettik. Ancak akupunkturun kimi zaman, kimi hastada neden diğerlerine göre daha işlevsel sonuçlar verdiğini bilim pek tabii inceleyip analiz edebilir.

Örneğin, akupunkturun tüm tutarsızlığı içerisinde en yoğun tutarlı olduğu alanın "acı ve ağrı tedavisi" olduğunu görüyoruz. Bunun ana nedenlerinin plasebo, masaja benzer basınç uygulaması, vb. olduğunu izah etmiştik. Ancak iğneler batırarak sinirleri uyarmanın belki de bunların ötesinde bir faydası olabilir. Sonuçta acı ve ağrının oldukça iyi tanınan sinirsel ve kas-iskelet sistemiyle ilişkili nedenleri vardır. Bunları, elektrik uyarımıyla bir nebze de olsa kontrol etmek mümkün olabilir. 

Acupuncture Treatment in Clifton

İşte bu olasılıkların peşinden gitmek için, Geleneksel Çin Tıbbı falan gibi safsatalara değil, yine modern bilimin güvenilir, sistematik, test edilebilir, tekrar edilebilir yöntemlerine ihtiyacımız bulunmaktadır. Berkeley'deki Kaliforniya Üniversitesi'nin "Bilimi Anlamak" sitesinin alt başlıklarından birisi, "Bilim, Akupunkturu Çalışabilir Mi?"dir. O yazıda, kapanış paragrafı şöyledir:

Her ne kadar akupunktur terapisinin etkisi ve fizyolojik mekanizması bilim tarafından çalışılabilir olsa da bu, akupunkturun tıbbi bir tedavi olarak kullanılıp kullanılmaması gerektiği konusunda nihai kararı vermemizi sağlayacak bilimsel bir araştırma olduğu anlamına gelmemektedir. Tam tersine bunun gösterdiği şey, akupunkturun çalışıp çalışmadığının, çalışıyorsa da ne zaman çalıştığının bilim tarafından gösterilebileceğidir. Şimdiye kadar, bazı tıbbi problemlerde (özellikle bazı acı/ağrı türlerinde) akupunkturun işlevsel olabileceğini göstermektedir. Akupunkturun acıyı ve ağrıyı nasıl azalttığına yönelik araştırmalar emekleme aşamasındandır ve henüz soruyu cevaplandırabilmiş değildir. Acıyı çalışmak zordur, çünkü insanların öznel deneyimlerine dayanarak yapılmak zorundadır. Akupunktur çalışmaları daha da zorludur, çünkü ona uygun bir plasebo bulmak güçtür. Tüm bu zorluklara rağmen, yürütülmekte olan araştırmalar akupunktur terapisini daha da aydınlatacağa benzemektedir.

Açıklamanın dikkatlice seçilmiş sözleri, akupunktura bir kapı aralıyor olsa da, daha önceden tartıştığımız muğlaklıktan beslenen sahtebilim tehlikesine de dikkat çekmektedir. 

Burada yeri gelmişken dikkat edilmesi gereken bir diğer nokta, akupunkturun sadece geçici bir yöntem olmasıdır. Aynı sitede, şu sözlere yer verilmektedir:

Akupunkturun mide bulantısı ve ağrı gibi bazı semptomları azaltma etkisi varsa da, bu semptomların altında yatan ana nedenleri tedavi etmekte yetersizdir. Örneğin, tenisçi bileğinden kaynaklanan acıları biraz azaltabilir, ancak bu hastalığın ana nedeni olan enflamasyon veya tendon yırtılmalarına çare olamaz.

Elbette ki bir insanın acıyı en aza indirme çabası takdire şayandır. Zaten biz de bu nedenle akupunktur tamamen bitsin, durdurulsun demiyoruz; ancak akademik seviyede kalmasını ve hiçbir başka modern tıp yöntemi kalmadığında, tıp doktorlarınca uygun görülürse uygulanması gerektiğini ileri sürüyoruz.

Buradaki kritik son bir nokta, akupunkturun "ağrı" ve "mide bulantısı" gibi tipik semptomlara neden iyi geliyor olduğunun tespitidir. Yazımızın önceki kısımlarında, akupunkturun bu etkilerinin plasebo etkisiyle alakalı olduğundan ve bireyin kendisini "iyileşme yönünde telkin etmesinden" çok da farklı olmadığından bahsetmiştik. Ancak "kas ağrısı" ve "mide bulantısı" gibi psikolojiyle çok alakalı semptomlarda, akupunkturun farklı bir faydası da olabilir: Verilen düşük doz elektrik, kasları gevşetiyor olabilir. Benzer şekilde, mideniz bulanırken bir şeye fazlasıyla konsantre olup dikkatinizi dağıttığınızda, mide bulantısının da geçtiğini fark etmiş olabilirsiniz. İşte akupunktur, bu dikkat dağınıklığını sağlıyor olabilir.

Dolayısıyla, "akupunkturun işe yaradığını gösteren" makaleleri de dikkatli okumak gereklidir. Bir şeyin iyiye gidiyor olması, onu iyiye götüren şeyin bir "tedavi" olduğu anlamına gelmez. Hekimler bunu iyi bileceklerdir; kimi zaman bir semptomun iyiye gitmesi, fırtına öncesi sessizlikten başka bir şey değildir ve uyguladığınız her neyse, aslında hastayı daha kötü yapıyor olabilir. Bu nedenle modern tıpta bir semptomun sadece azalmasına bakılmaz; semptomların ortalama etkisi ve bunların kısa ve uzun vadede değişimine bakılır. Bu akılcıdır. Bu bilimseldir. Vücuda iğne saplayıp elektrik vererek istikrarlı bir iyileşme süreci sürdürülebileceği akılcı değildir. Bilimsel de değildir. 

Sonuç ve Halka Övgü

Akupunktur kulağa hoş gelmektedir. Çaresizliğe kapılındığında, bu tür "alternatif" yöntemler umut kaynağı olabilir. Bunda aslında çok büyük bir sıkıntı yoktur. Çünkü akupunktur, zaten işe yaramamaktadır ve ciddi bir zararı yoktur. Ancak işe yaradığından neredeyse emin olduğumuz şey, insanların kendilerini kandırmalarının psikolojik gücüdür. Yani plasebo... Akupunktur, güçlü bir plasebo etkisiyle bireyi iyileşmeye sevk edebilir. Bu bakımdan özünde büyük bir problem değildir.

Ancak... Bu noktada, çok temel bir yanılgıya düşmemek gerekir. Zevk olsun diye fal baktırmakta (söylenenlere inanmamak kaydıyla) herhangi bir sorun yoktur, bu eğlencedir. Aynı şey, akupunktur için de geçerlidir, akrabanızdan rica ettiğiniz omuz masajı için de... Ancak gidip de falcılıkla fiziğe meydan okur, akupunkturla modern tıbba meydan okursanız, mutlaka size karşı gerçekleri savunan birileri çıkacaktır. 

Akupunktur hakkında araştırmaların yürütülmesinde bir sakınca yok. Merak, bilimin en büyük itici gücüdür. Kim bilir, belki de ilerleyen dönemde akupunkturun zerre kadar da olsa bir faydası olduğu tespit edilebilir. Belki en azından birkaç hastalıkta tutarlı ve dikkate değer faydası tespit edilebilir. Bu olasılığın peşinden gitmekte çok büyük bir sakınca bulunmamaktadır. Fakat bu süreçte, akupunkturun geçerli ve modern tıbbın yerini alacak bir tedavi olarak lanse edilmesi mümkün değildir. 

Clayton Chiropractic

Neyse ki Dünya genelinde halk akupunktura başvuruyor olsa da, halen çok az insan onu modern tıbbın yerine koyma akılsızlığına yakalanmaktadır. Bu son derece sevindiricidir. ABD'nin Hastalık Kontrol Merkezi'nin (CDC) yaptığı çok kapsamlı bir araştırma, akupunktura başvuran hastaların %44.2'sinin modern tıbbın bir noktadan sonra işlevsiz kalması nedeniyle bu alternatife yöneldiğini, %56.2'si ise akupunktur ile modern tıbbın bir arada uygulanmasından fayda göreceğini umarak akupunktur uyguladığını göstermektedir. Bu, çok da kötü değildir. Hele ki şu bilgiyle harmanlanınca: Amerikan halkının sadece %4.4'ü, modern tıbba tamamen sırtını çevirerek tamamen alternatif tıp yöntemlerine başvurmaktadır. Yani insanlar, halen modern tıbbın gerçek bilim olduğunu bilmektedir. Ancak çaresizlik, sıradışı çözümleri de göz önüne almayı meşru kılmaktadır. İster istemez bu denemelerin birkaçı başarılı olunca, alternatif yöntemler de popülerliğini halk arasında korumayı sürdürmektedir. İnsanlık, modern tıptan uzaklaşmadığı sürece ve modern tıbbın yöntemlerine engel olmadığı sürece alternatif yöntemler deneyebilirler. En azından Evrim Ağacı olarak biz, bunda çok büyük bir sıkıntı göremiyoruz.

1990'lerin sonunda bilim camiasında bir akupunktur furyası başladığı doğrudur. Ancak bu, kısa soluklu bir furya olmuştur; çünkü bilim insanları buradan pek fazla ilerlenemeyeceğini fark etmiştir. Ne yazık ki o dönemlerde hiç kimse bu alana net bir noktayı koymamıştır. Bir nevi, herkes kendi işine dönmüştür. Bu nedenle günümüzde halen akupunkturun bilim camiasında geçerli bir tedavi yöntemi olduğunu iddia edenler bulunmaktadır. Bu, doğru değildir. Bazı ülkelerde, bazı klinik ve üniversitelerde buna yer verilse de, dikkate değer saygınlıktaki üniversite ve kliniklerde bununla zaman kaybedilmemektedir. 

Çünkü modern tıp, akupunkturun sınırlı etkilerinin yanında aşırı güçlü kalmaktadır ve çok daha uğraşa değer bir çabadır. 

Evrim Ağacı olarak size şunu veya bunu yapın/yapmayın diyemeyiz. Fakat gerçekleri görmenize katkı sağlayabiliriz.

doi: 10.47023/ea.bilim.409