Paylaşım Yap
Tüm Reklamları Kapat
Tüm Reklamları Kapat

Salgınlarda Ülke Nüfusu Önemli mi? Salgın Gidişatını Nüfusa Oranlamak Ne Kadar Doğru Bilgi Verir?

Salgınlarda Ülke Nüfusu Önemli mi? Salgın Gidişatını Nüfusa Oranlamak Ne Kadar Doğru Bilgi Verir?
9 dakika
2,908
  • Epidemiyoloji
  • Nüfus İstatistikleri

COVID-19 salgınına yönelik analizlerde ülkeleri birbiriyle kıyaslarken en sık gündeme gelen konu, ülkelerin boyutlarının veri kıyasını ne düzeyde etkilediği yönünde olmaktadır. Kimi insan ülke büyüklüğünün analizi doğrudan değiştireceğini ve dolayısıyla ülke nüfusuna oranlayarak kıyas yapılması gerektiğini söylerken, diğerleri ülke nüfusunun doğrudan bir etkisi olmadığını vurgulamaktadır. Hangisi doğru?

Aslında bunun tek ve doğrudan bir cevabı yok ve yaptığınız analize göre değişiyor. Daha da önemlisi, analizin yapıldığı dönemde salgının ne noktada olduğuna, yani popülasyona ne düzeyde yayıldığına bağlı olarak da değişiyor.

Tüm Reklamları Kapat

Ancak epidemiyolojik modellerde (özellikle de SIR ve SEIR gibi modellerde) popülasyon büyüklüğü salgının doyum noktasına ulaşmadan önce çok büyük bir etkiye sahip değildir demek mümkündür. Çünkü bir ülkenin (veya Dünya'nın) nüfusu, salgının yayılabileceği maksimum noktayı belirler ve etkilerken, halihazırda yayılmakta olan bir salgının doygunluk noktasından önce doğrudan bir etkisi bulunmamaktadır. Burada doygunluk (veya doyum) noktasından kasıt, sürü bağışıklığının devreye girdiği ve hastalığın yayılmasının normal seyrinin sürü bağışıklığı nedeniyle aksamaya başladığı, bu nedenle de salgının yavaşlamaya başladığı noktadır.

Örneğin, SIR modeline dayanan aşağıdaki salgın gidişatı grafiğinde, eğer sosyal mesafelendirme uygulamaları göz ardı edilecek olursa, 5.378 kişilik bir popülasyonun gidişatı aşağıdaki gibi gözükecektir:

Tüm Reklamları Kapat

Epidemic Calculator

Öte yandan 58.8 milyon kişilik bir popülasyondaki salgın gidişatı, eğer diğer tüm parametreler aynı tutulursa böyle gözükecektir:

Epidemic Calculator

Görülebileceği üzere, daha büyük popülasyonda tepe noktasındaki hastanelik olan insan sayısı çok daha fazla olmaktadır (dolayısıyla grafik sağa doğru kaymaktadır) ve hastalığa yakalanan kişi sayısı artmaktadır (dolayısıyla düşey eksendeki sayılar artmaktadır); ancak salgın dinamikleri ve gidişatı açısından genel davranış değişmemektedir. Dolayısıyla grafik, neredeyse tamamen ve olduğu gibi sağa kaymaktadır ve şekli değişmemektedir.

Doygunluk (Doyum) Noktası Neye Göre Belirlenir?

Bunun için ele alınan hastalığın temel bulaşıcılık (üreme) katsayısına, yani R0 değerine bakmak gerekir. Bu değerden yola çıkarak, daha önce anlattığımız gibi, popülasyonun sürü bağışıklığına erişmesi için gereken enfekte olmuş insan sayısı belirlenebilmektedir. Örneğin COVID-19 salgını için R0 değeri 2 civarında alınırsa, popülasyonun %50 civarının hastalığa yakalanmadan doygunluk noktasından söz etmemiz mümkün olmayacaktır.

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Bunun değiştirebilecek olan tek faktör, R0 değerini değiştirebilecek olan faktörlerdir. Bunların başında:

  1. Aşılar ve ilaçlar (ki bu durumda R0 değerini hesaplamak mümkün olmayabilir)
  2. Sosyal mesafelendirme ve karantina uygulamaları
  3. Hastalığın normal seyrinde, evrimsel veya çevresel nedenlerle yaşanan değişimler gelmektedir.

Örneğin bir ülke, çok katı sosyal mesafelendirme yöntemleriyle R0 değerini düşürebilir. Bu durumda, hastalığın doygunluk düzeyleri de daha düşük yüzdelere kayacaktır; ne var ki sosyal mesafelendirme sonsuza kadar sürdürülemeyeceği için, bu azalmanın da geçici bir azalma olduğuna dikkat edilmelidir.

Bu bilgiler ışığında, eğer salgın doygunluk noktasına henüz erişmediyse popülasyon oranlaması doğru olmayacaktır. Öte yandan nüfus büyüklüğü, salgının ilerleyen dönemlerinde ne kadar yayılabileceğini belirleyen ve kısıtlandıran önemli bir faktördür.

Salgının Erken Dönemlerinde Popülasyon Büyüklüğüne Bakmak Neden Tehlikelidir?

İstatistik ile yalan söylemenin ne kadar kolay olduğunu daha önce işlemiştik. Ne yazık ki ABD gibi çeşitli ülkeler, COVID-19 ölüm oranlarını popülasyon büyüklüğüne oranlayarak, durumlarının "o kadar da kötü olmadığını" ima etmeye çalışmaktadırlar. Örnek olması bakımından, COVID-19 raporumuzda yer verdiğimiz üzere, 10. ölümden ABD'deki ölüm sayıları aşağıda gösterilmiştir (yeşil ve noktalı olan grafik ABD'ye aittir):

10. ölümden sonra salgın gelişimi
10. ölümden sonra salgın gelişimi
Evrim Ağacı

ABD, bariz bir şekilde diğer tüm ülkelerden kötü gitmektedir. Mutlak sayı bakımından ölüm oranlarını gösterdiğimiz Dünya İstatistikleri Raporu'muzda da bu görülebilir:

Tüm Reklamları Kapat

Ülkelere Göre Ölü Sayısı
Ülkelere Göre Ölü Sayısı
Evrim Ağacı

Ancak sosyal medyada bazı kişiler, bu durumun ABD'nin 328 milyonluk nüfusundan kaynaklandığını ileri sürerek, bu sayıların hepsinin nüfusa oranlanması gerektiğini ileri sürdüler. Buna bağlı olarak, aşağıdaki gibi grafikler ürettiler (aşağıda, en alttaki koyu mavi grafik ABD'yi göstermektedir):

İlk ölümden sonra milyon kişi başına ölüm oranları
İlk ölümden sonra milyon kişi başına ölüm oranları
Ed Rennie

Bu grafiğe göre, ABD'deki ölüm oranları İsviçre, Belçika, Hollanda, İngiltere, Fransa, Almanya, İspanya ve İtalya'dan daha iyi durumdadır. Washington Üniversitesi Biyoloji Profesörü Dr. Carl T. Bergstrom, bu konuda şöyle diyor:

Bu tür COVID-19 grafikleri, işlevsiz olmaktan da beterdir. Bunların problemi şu: Erken dönemlerinde epidemik salgınlar, ülke büyüklüğünden bağımsız olarak aynı oranlarda yayılırlar. Eğer nüfusa bölecek olursanız, daha büyük ülkelerde daha düşük R0 değerleri varmış gibi bir illüzyon yaratırsınız.

Florida Üniversitesi Biyoistatistik Bölümü'nden Yrd. Doç. Dr. Natalie E. Dean ise şöyle diyor:

Bu tür nüfusa oranlanmış grafiklerle ilgili olarak benim gördüğüm problem, salgınların çıkış noktalarının fazlasıyla yerel (lokalize) bölgeler olduğu gerçeğidir. Tüm Amerika popülasyonunu kullanmak, salgının tüm ülkeye eşit bir şekilde yayıldığı varsayımına dayanmaktadır. Bunun doğru olmadığını biliyoruz. (...) Bu tür konularda hatırlanması gereken bir kural şudur: Bu tarz ortalamalar, herkesi kapsamaz.

Bu tür analizler, çoğu zaman politik ve ekonomik amaçlar gütmektedir. ABD örneğinde gördüğümüz, salgının "o kadar da kötü olmadığını" göstermek suretiyle, uygulanan sosyal mesafelendirme önlemlerini olabildiğince erken çıkıp, ekonomiyi normale döndürebilmektir. Bunlar, üzerinde durulması gereken problemler olmakla birlikte, veriyi hatalı bir şekilde işleyerek bilimsel argümanlar üretmek suretiyle yapılırsa tehlikeli olacaktır.

Tüm Reklamları Kapat

Skala ile Bile Yalan Söylemek Mümkün!

Örneğin bu tarz oranlama işlemleri sonrasında yapılan kıyaslarda logaritmik skala kullanılması gerekir; çünkü salgınların erken dönem yayılma biçimi eksponansiyeldir ve bu tarz bir büyümeyi, herhangi bir sabit sayıya bölecek olursanız yine bir büyüme oranı elde edersiniz; ancak bunu logaritmik skalada göstermeyip, lineer skalada gösterecek olursanız yanıltıcı bir uygulama yapmış olursunuz.

Bir örnekle görelim: Aşağıdaki grafikte biri 100.000 kişilik (mavi çizgi), diğeri 1.000.000 kişilik (sarı çizgi) iki popülasyon görülmektedir. Her iki popülasyonda da vaka katlanma oranı (yani vakaların 2'ye katlanması için geçmesi gereken gün sayısı) 5 gündür. Yatay eksende, ilk enfeksiyondan bu yana geçen gün sayısı görülmektedir. Düşey eksende ise popülasyona oranlı enfekte olmuş insan sayısı görülmektedir.

Bu grafikte, 1 milyonluk nüfusa sahip olan ülkeyi gösteren sarı çizginin gösterdiği üzere, daha büyük popülasyona sahip olan ülke çok daha iyi durumda gibi gözükmektedir. Ancak eğer skalayı lineer yapmak yerine, logaritmik yapacak olursanız, her iki ülkenin de birebir aynı durumda olduğu anlaşılmaktadır:

Yani her iki ülkedeki gidişat da, olmasını beklediğimiz gibi, aynıdır. Ancak farklı grafik skalaları, farklı hikayeler anlatmakta kullanılabilir. Peki bunlardan en doğrusunun hangisi olduğunu nasıl bileceğiz? Son olarak buna bir bakış atalım.

Tüm Reklamları Kapat

Agora Bilim Pazarı
Bodum French Press Caffettiera 1 Lt Kırmızı 8 Cup

BODUM FRENCH PRESS CAFFETTİERA 1 LT KIRMIZI 8 CUP
Bodum Caffettiera French Press, dünyanın dört bir yanındaki kahve uzmanları tarafından beğeni ile kullanılan, ikonik bir modeldir.
Kolay ve hızlıca demleme, çevreye duyarlı bir sistem, saf bir kahve deneyimi yaşamanız için gerekli tüm modern tekniklere sahip ikonik ve retro bir tarz…
Isıya dayanıklı Borosilikat cam en sevdiğiniz kahvenizin tadını bozmaz yada değiştirmezken, Java Modeline göre etrafını çevreleyen şık metal detay çerçevesi ona asortik bir hava katar. Kulp kısmı Java modeli gibi kaliteli plastikten imal edilmiştir.
Paslanmaz çelikten yapılmış press mekanizması, kahvenin üste çıkmasını önler ve mükemmel bir süzme sağlar.
Pek çok kahve demleme metoduna göre daha çevre dostudur. Plastik kapsüller yada filtre kağıdı gerekmez. Ayrıca bitki çayları demlemenize de olanak sağlar. Kolayca yıkanabilir.
Bodum Caffettiera French Press Kullanımı:
Bodum Caffettiera 8 Cup 1 LT cam haznesi ile ortalama 8 fincan kahve demleyebilir.
Öncelikle French Press’inize bir miktar sıcak su koyarak çalkalayın ve suyu dökün. Böylelikle cam sürahiniz sıcak bir demlemeye hazır olacağı gibi, demleme için beklediğiniz süre de kahvenin daha az ısı kaybetmesini sağlarsınız.
İri öğütülmüş 50 gr kahveyi sürahiye ekleyin.
92 ile 96 santigratlık 750 ml sıcak suyu (* Kaynayan suyu 20&25 saniye soğutarak elde edin) kahvenize yavaşça ekleyin.
Plastik yada tahta bir karıştırıcı ile kahvenizi yavaşça daireler çizerek karıştırın. *Kahveniz taze ise üstte kremanın oluştuğunu göreceksiniz.
Sonra piston yukarıda olacak şekilde kapağı sürahiye yerleştirin. * Kapağın ızgarasını çevirip kapatarak ısı kaybını önlemeyi unutmayın.
4 dakika demlenme süresinden sonra, tepede ki pistonu usulca aşağı yönde indirin. Sona geldiğinizde, kapağın ızgarasını çevirip açmayı unutmayın. Kahveniz servise hazır.

Devamını Göster
₺737.00
Bodum French Press Caffettiera 1 Lt Kırmızı 8 Cup

Hangi Durumda Nüfusa Oranlama Yapılabilir?

Nüfusa oranlama tek başına hatalı bir uygulama olmak zorunda değildir. Ancak neyi, neden yaptığınızı çok iyi anlamanız gerekmektedir. Yapmanız gerekenlerin başında, farklı coğrafyalardaki enfeksiyon oranlarını birbiriyle eşit noktalardan başlatmaktır. Yani "100. vaka" veya "10. ölüm" demek yerine, "milyonda 500 enfeksiyon oranı" şeklinde bir başlangıç noktası seçmektir. Bunu, Washington Üniversitesi'nden evrimsel biyoloji profesörü Ben Kerr şöyle anlatıyor:

Diyelim ki elinizde büyük bir ülke var. Aşağıdaki diyagramda, ülkenin salgını farklı zamanlarda deneyimleyen 4 farklı bölgesindeki gidişat gösterilmektedir. Salgın, ilk olarak yeşil bölgede başlamıştır. Sonrasında enfekte olmuş bir bireyin güneye yolculuk etmesi sonucu mavi bölgede de salgın başlamıştır. Bir süre geçtikten sonra mor ve nihayetinde turuncu bölgelerde de salgın başlamıştır. Zaman, soldan sağa doğru akmaktadır.

4 bölgeli ülkemizin her bir alt coğrafyasında vaka sayısı, her bir basamakta yaklaşık olarak 2'ye katlanmaktadır. Yukarıdaki uyarımız ışığında, farklı coğrafyalardaki enfeksiyon oranlarını birbiriyle eşitleyecek olursak, mavi bölgedeki gidişat ile ülke genelindeki gidişatın birebir aynı olduğunu görürüz.

Şimdi, eğer her bir bölgedeki vaka sayısını, ilk vakadan itibaren alarak (yani yanlış bir noktadan itibaren) nüfusa oranlayacak olursak, ülkedeki gidişatın, alt coğrafyalardaki gidişata göre hiç de fena olmadığını düşüneceğizdir:

Bunun sebebi, düşey eksendeki başlangıç noktalarının doğru bir şekilde ayarlanmamış olmasdıır. Eğer ilk vakadan itibaren ülke genelinde nüfusa oranlı bir grafik çizecek olursanız, grafiğiniz hastalığı henüz bulundurmayan çok sayıda coğrafyayı da kapsayacaktır. Bu nedenle ülke genelindeki nüfus başına düşen vaka oranı, tekil coğrafyalara göre daha düşüktür (yukarıdaki grafikte, siyah çizginin başladığı nokta, renkli çizgilerin altındadır).

Bu fark, lineer skalada ufak gözükebilir; ancak logaritmik skalaya çevirecek olursanız, farkın oldukça büyük olduğunu görebilirsiniz. Zaten eksponansiyel büyüme de, coğrafyalar arasındaki farkın ne kadar büyük olduğunu hemen ele vermektedir: Siyah çizgi (yani ülke genelindeki durum), alt coğrafyalara göre çok daha yavaş artış göstermektedir.

Ne var ki bu örnekte salgın gidişatı konusundaki bu fark, istatistiki olarak yanıltıcıdır. Ülkedeki ve alt birimlerindeki gidişat birebir aynıdır; ancak bu gidişat farklı zamanlarda (asenkron bir şekilde) yaşanmaktadır. Bu asenkroni, nüfusa oranlı kıyaslamaları yanıltıcı yapmaktadır.

Bunu çözmenin bir yolu, birebir aynı enfeksiyon oranından başlamaktır. Bu yapıldığında, durum daha iyi anlaşılacaktır:

Fear Is Not Panic

Bu grafikte, tüm ülkeler milyonda 1 ölüm oranına ulaştıkları andan itibaren gösterilmektedirler. Bu sayede ülkeler arasındaki asenkroni ortadan kaldırılmış olmaktadır. Eğer bu tarz grafikleri logaritmik skalaya dönüştürecek olursanız, daha da fazla bilgi edinebilirsiniz; çünkü logaritmik skalada elde ettiğiniz eğim miktarları büyüme oranlarına ve yükseklikler salgın yaygınlığına (prevelansa) karşılık gelir. Hem de göreli zamanlama da korunmuş olur.

Fear Is Not Panic

Logaritmik skaladaki başlangıç farkları, grafiğin en altındaki ufak farkların fazlasıyla farklı gösteriliyor olmasındandır. Örneğin burada gördüğünüz farklar, 1.2 ile 1.3 gibi değerlerin aşırı farklı olmasından kaynaklanmaktadır. Ancak grafiğin geri kalanında bu hatalar ortadan kalkacaktır; dolayısıyla aynı noktadan başlamıyor gibi gözükmesi normaldir.

Sonuç

Sonuç olarak, gidişatı nüfusa bölmek kadar basit bir uygulama bile, salgın dinamiklerini analiz ederken çok dikkatli bir şekilde yapılmalıdır. Eğer veriden bilgi edinmek yerine, aklımızdaki hipotezi destekleyecek verilere ulaşmaya çalışırken, gerçeği bulamamış olmakla kalmayız; aynı zamanda kendimizi ve etrafımızdakileri kandırmış oluruz. Öyle ki, bu tarz hatalar yüksek kademelerde yapılacak olursa, hatalı politika değişimleri ve uygulamalarına sebep olarak gidişata zarar verebilir, ek ölümlere yol açabilir. Bu nedenle veri analizine olabilecek en üst düzey önemin verilmesi hayati öneme sahiptir.

Alıntı Yap
Okundu Olarak İşaretle
10
Paylaş
Sonra Oku
Notlarım
Yazdır / PDF Olarak Kaydet
Bize Ulaş
Yukarı Zıpla

İçeriklerimizin bilimsel gerçekleri doğru bir şekilde yansıtması için en üst düzey çabayı gösteriyoruz. Gözünüze doğru gelmeyen bir şey varsa, mümkünse güvenilir kaynaklarınızla birlikte bize ulaşın!

Bu içeriğimizle ilgili bir sorunuz mu var? Buraya tıklayarak sorabilirsiniz.

İçerikle İlgili Sorular
Soru & Cevap Platformuna Git
Bu İçerik Size Ne Hissettirdi?
  • Tebrikler! 10
  • Bilim Budur! 7
  • Muhteşem! 5
  • Mmm... Çok sapyoseksüel! 2
  • İnanılmaz 2
  • Merak Uyandırıcı! 1
  • Grrr... *@$# 1
  • Güldürdü 0
  • Umut Verici! 0
  • Üzücü! 0
  • İğrenç! 0
  • Korkutucu! 0
Tüm Reklamları Kapat

Evrim Ağacı'na her ay sadece 1 kahve ısmarlayarak destek olmak ister misiniz?

Şu iki siteden birini kullanarak şimdi destek olabilirsiniz:

kreosus.com/evrimagaci | patreon.com/evrimagaci

Çıktı Bilgisi: Bu sayfa, Evrim Ağacı yazdırma aracı kullanılarak 25/03/2023 11:27:19 tarihinde oluşturulmuştur. Evrim Ağacı'ndaki içeriklerin tamamı, birden fazla editör tarafından, durmaksızın elden geçirilmekte, güncellenmekte ve geliştirilmektedir. Dolayısıyla bu çıktının alındığı tarihten sonra yapılan güncellemeleri görmek ve bu içeriğin en güncel halini okumak için lütfen şu adrese gidiniz: https://evrimagaci.org/s/8582

İçerik Kullanım İzinleri: Evrim Ağacı'ndaki yazılı içerikler orijinallerine hiçbir şekilde dokunulmadığı müddetçe izin alınmaksızın paylaşılabilir, kopyalanabilir, yapıştırılabilir, çoğaltılabilir, basılabilir, dağıtılabilir, yayılabilir, alıntılanabilir. Ancak bu içeriklerin hiçbiri izin alınmaksızın değiştirilemez ve değiştirilmiş halleri Evrim Ağacı'na aitmiş gibi sunulamaz. Benzer şekilde, içeriklerin hiçbiri, söz konusu içeriğin açıkça belirtilmiş yazarlarından ve Evrim Ağacı'ndan başkasına aitmiş gibi sunulamaz. Bu sayfa izin alınmaksızın düzenlenemez, Evrim Ağacı logosu, yazar/editör bilgileri ve içeriğin diğer kısımları izin alınmaksızın değiştirilemez veya kaldırılamaz.

Tüm Reklamları Kapat
Akış
İçerikler
Sosyal
Gündem
Zehirli Mantar
Mühendislik
Öğrenme
Diş Hekimi
Yayılım
Gözlem
Yeni Koronavirüs
Yılan
Bilinç
Mistisizm
Oyun Teorisi
Kimyasal Bağ
Mikoloji
Coğrafya
Uluslararası Uzay İstasyonu
Fosil
Test
Amerika
Kültür
Kadın Doğum
Matematik
Yüksek
Dalga
Canlılık Ve Cansızlık Arasındaki Farklar
Yüzey
Aklımdan Geçen
Komünite Seç
Aklımdan Geçen
Fark Ettim ki...
Bugün Öğrendim ki...
İşe Yarar İpucu
Bilim Haberleri
Hikaye Fikri
Video Konu Önerisi
Başlık
Gündem
Bugün Türkiye'de bilime ve bilim okuryazarlığına neler katacaksın?
Bağlantı
Kurallar
Komünite Kuralları
Bu komünite, aklınızdan geçen düşünceleri Evrim Ağacı ailesiyle paylaşabilmeniz içindir. Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Bilim kimliğinizi önceleyin.
Evrim Ağacı bir bilim platformudur. Dolayısıyla aklınızdan geçen her şeyden ziyade, bilim veya yaşamla ilgili olabilecek düşüncelerinizle ilgileniyoruz.
2
Propaganda ve baskı amaçlı kullanmayın.
Herkesin aklından her şey geçebilir; fakat bu platformun amacı, insanların belli ideolojiler için propaganda yapmaları veya başkaları üzerinde baskı kurma amacıyla geliştirilmemiştir. Paylaştığınız fikirlerin değer kattığından emin olun.
3
Gerilim yaratmayın.
Gerilim, tersleme, tahrik, taciz, alay, dedikodu, trollük, vurdumduymazlık, duyarsızlık, ırkçılık, bağnazlık, nefret söylemi, azınlıklara saldırı, fanatizm, holiganlık, sloganlar yasaktır.
4
Değer katın; hassas konulardan ve öznel yoruma açık alanlardan uzak durun.
Bu komünitenin amacı okurlara hayatla ilgili keyifli farkındalıklar yaşatabilmektir. Din, politika, spor, aktüel konular gibi anlık tepkilere neden olabilecek konulardaki tespitlerden kaçının. Ayrıca aklınızdan geçenlerin Türkiye’deki bilim komünitesine değer katması beklenmektedir.
5
Cevap hakkı doğurmayın.
Bu platformda cevap veya yorum sistemi bulunmamaktadır. Dolayısıyla aklınızdan geçenlerin, tespit edilebilir kişilere cevap hakkı doğurmadığından emin olun.
Gönder
Ekle
Soru Sor
Daha Fazla İçerik Göster
Evrim Ağacı'na Destek Ol
Evrim Ağacı'nın %100 okur destekli bir bilim platformu olduğunu biliyor muydunuz? Evrim Ağacı'nın maddi destekçileri arasına katılarak Türkiye'de bilimin yayılmasına güç katmak için hemen buraya tıklayın.
Popüler Yazılar
30 gün
90 gün
1 yıl
EA Akademi
Evrim Ağacı Akademi (ya da kısaca EA Akademi), 2010 yılından beri ürettiğimiz makalelerden oluşan ve kendi kendinizi bilimin çeşitli dallarında eğitebileceğiniz bir çevirim içi eğitim girişimi! Evrim Ağacı Akademi'yi buraya tıklayarak görebilirsiniz. Daha fazla bilgi için buraya tıklayın.
Etkinlik & İlan
Bilim ile ilgili bir etkinlik mi düzenliyorsunuz? Yoksa bilim insanlarını veya bilimseverleri ilgilendiren bir iş, staj, çalıştay, makale çağrısı vb. bir duyurunuz mu var? Etkinlik & İlan Platformumuzda paylaşın, milyonlarca bilimsevere ulaşsın.
Podcast
Evrim Ağacı'nın birçok içeriğinin profesyonel ses sanatçıları tarafından seslendirildiğini biliyor muydunuz? Bunların hepsini Podcast Platformumuzda dinleyebilirsiniz. Ayrıca Spotify, iTunes, Google Podcast ve YouTube bağlantılarını da bir arada bulabilirsiniz.
Yazı Geçmişi
Okuma Geçmişi
Notlarım
İlerleme Durumunu Güncelle
Okudum
Sonra Oku
Not Ekle
Kaldığım Yeri İşaretle
Göz Attım

Evrim Ağacı tarafından otomatik olarak takip edilen işlemleri istediğin zaman durdurabilirsin.
[Site ayalarına git...]

Filtrele
Listele
Bu yazıdaki hareketlerin
Devamını Göster
Filtrele
Listele
Tüm Okuma Geçmişin
Devamını Göster
0/10000
Alıntı Yap
Evrim Ağacı Formatı
APA7
MLA9
Chicago
Ç. M. Bakırcı. Salgınlarda Ülke Nüfusu Önemli mi? Salgın Gidişatını Nüfusa Oranlamak Ne Kadar Doğru Bilgi Verir?. (21 Nisan 2020). Alındığı Tarih: 25 Mart 2023. Alındığı Yer: https://evrimagaci.org/s/8582
Bakırcı, Ç. M. (2020, April 21). Salgınlarda Ülke Nüfusu Önemli mi? Salgın Gidişatını Nüfusa Oranlamak Ne Kadar Doğru Bilgi Verir?. Evrim Ağacı. Retrieved March 25, 2023. from https://evrimagaci.org/s/8582
Ç. M. Bakırcı. “Salgınlarda Ülke Nüfusu Önemli mi? Salgın Gidişatını Nüfusa Oranlamak Ne Kadar Doğru Bilgi Verir?.” Edited by Çağrı Mert Bakırcı. Evrim Ağacı, 21 Apr. 2020, https://evrimagaci.org/s/8582.
Bakırcı, Çağrı Mert. “Salgınlarda Ülke Nüfusu Önemli mi? Salgın Gidişatını Nüfusa Oranlamak Ne Kadar Doğru Bilgi Verir?.” Edited by Çağrı Mert Bakırcı. Evrim Ağacı, April 21, 2020. https://evrimagaci.org/s/8582.

Göster

Şifremi unuttum Üyelik Aktivasyonu

Göster

Şifrenizi mi unuttunuz? Lütfen e-posta adresinizi giriniz. E-posta adresinize şifrenizi sıfırlamak için bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Eğer aktivasyon kodunu almadıysanız lütfen e-posta adresinizi giriniz. Üyeliğinizi aktive etmek için e-posta adresinize bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Close
Geri Bildirim Gönder
Paylaş
Reklamsız Deneyim

Evrim Ağacı'ndaki reklamları, bütçenize uygun bir şekilde, kendi seçtiğiniz bir süre boyunca kapatabilirsiniz. Tek yapmanız gereken, kaç ay boyunca kapatmak istediğinizi aşağıdaki kutuya girip tek seferlik ödemenizi tamamlamak:

10₺/ay
x
ay
= 30
3 Aylık Reklamsız Deneyimi Başlat
Evrim Ağacı'nda ücretsiz üyelik oluşturan ve sitemizi üye girişi yaparak kullanan kullanıcılarımızdaki reklamların %50 daha az olduğunu, Kreosus/Patreon/YouTube destekçilerimizinse sitemizi tamamen reklamsız kullanabildiğini biliyor muydunuz? Size uygun seçeneği aşağıdan seçebilirsiniz:
Evrim Ağacı Destekçilerine Katıl
Zaten Kreosus/Patreon/Youtube Destekçisiyim
Reklamsız Deneyim
Kreosus

Kreosus'ta her 10₺'lik destek, 1 aylık reklamsız deneyime karşılık geliyor. Bu sayede, tek seferlik destekçilerimiz de, aylık destekçilerimiz de toplam destekleriyle doğru orantılı bir süre boyunca reklamsız deneyim elde edebiliyorlar.

Kreosus destekçilerimizin reklamsız deneyimi, destek olmaya başladıkları anda devreye girmektedir ve ek bir işleme gerek yoktur.

Patreon

Patreon destekçilerimiz, destek miktarından bağımsız olarak, Evrim Ağacı'na destek oldukları süre boyunca reklamsız deneyime erişmeyi sürdürebiliyorlar.

Patreon destekçilerimizin Patreon ile ilişkili e-posta hesapları, Evrim Ağacı'ndaki üyelik e-postaları ile birebir aynı olmalıdır. Patreon destekçilerimizin reklamsız deneyiminin devreye girmesi 24 saat alabilmektedir.

YouTube

YouTube destekçilerimizin hepsi otomatik olarak reklamsız deneyime şimdilik erişemiyorlar ve şu anda, YouTube üzerinden her destek seviyesine reklamsız deneyim ayrıcalığını sunamamaktayız. YouTube Destek Sistemi üzerinde sunulan farklı seviyelerin açıklamalarını okuyarak, hangi ayrıcalıklara erişebileceğinizi öğrenebilirsiniz.

Eğer seçtiğiniz seviye reklamsız deneyim ayrıcalığı sunuyorsa, destek olduktan sonra YouTube tarafından gösterilecek olan bağlantıdaki formu doldurarak reklamsız deneyime erişebilirsiniz. YouTube destekçilerimizin reklamsız deneyiminin devreye girmesi, formu doldurduktan sonra 24 saat alabilmektedir.

Diğer Platformlar

Bu 3 platform haricinde destek olan destekçilerimize ne yazık ki reklamsız deneyim ayrıcalığını sunamamaktayız. Destekleriniz sayesinde sistemlerimizi geliştirmeyi sürdürüyoruz ve umuyoruz bu ayrıcalıkları zamanla genişletebileceğiz.

Giriş yapmayı unutmayın!

Reklamsız deneyim için, maddi desteğiniz ile ilişkilendirilmiş olan Evrim Ağacı hesabınıza yapmanız gerekmektedir. Giriş yapmadığınız takdirde reklamları görmeye devam edeceksinizdir.

Destek Ol

Devamını Oku
Evrim Ağacı Uygulamasını
İndir
Chromium Tabanlı Mobil Tarayıcılar (Chrome, Edge, Brave vb.)
İlk birkaç girişinizde zaten tarayıcınız size uygulamamızı indirmeyi önerecek. Önerideki tuşa tıklayarak uygulamamızı kurabilirsiniz. Bu öneriyi, yukarıdaki videoda görebilirsiniz. Eğer bu öneri artık gözükmüyorsa, Ayarlar/Seçenekler (⋮) ikonuna tıklayıp, Uygulamayı Yükle seçeneğini kullanabilirsiniz.
Chromium Tabanlı Masaüstü Tarayıcılar (Chrome, Edge, Brave vb.)
Yeni uygulamamızı kurmak için tarayıcı çubuğundaki kurulum tuşuna tıklayın. "Yükle" (Install) tuşuna basarak kurulumu tamamlayın. Dilerseniz, Evrim Ağacı İleri Web Uygulaması'nı görev çubuğunuza sabitleyin. Uygulama logosuna sağ tıklayıp, "Görev Çubuğuna Sabitle" seçeneğine tıklayabilirsiniz. Eğer bu seçenek gözükmüyorsa, tarayıcının Ayarlar/Seçenekler (⋮) ikonuna tıklayıp, Uygulamayı Yükle seçeneğini kullanabilirsiniz.
Safari Mobil Uygulama
Sırasıyla Paylaş -> Ana Ekrana Ekle -> Ekle tuşlarına basarak yeni mobil uygulamamızı kurabilirsiniz. Bu basamakları görmek için yukarıdaki videoyu izleyebilirsiniz.

Daha fazla bilgi almak için tıklayın

Önizleme
Görseli Kaydet
Sıfırla
Vazgeç
Ara
Moderatöre Bildir

Raporlama sisteminin amacı, platformu uygunsuz biçimde kullananların önüne geçmektir. Lütfen bir içeriği, sadece düşük kaliteli olduğunu veya soruya cevap olmadığını düşündüğünüz raporlamayınız; bu raporlar kabul edilmeyecektir. Bunun yerine daha kaliteli cevapları kendiniz girmeye çalışın veya size sunulan (oylama gibi) diğer araçlar ile daha kaliteli cevaplara teşvik edin. Kalitesiz bulduğunuz içerikleri eleyebileceğiniz, kalitelileri daha ön plana çıkarabileceğiniz yeni araçlar geliştirmekteyiz.

Kural İhlali Seç
Öncül Ekle
Sonuç Ekle
Mantık Hatası Seç
Kural İhlali Seç
Soru Sor
Aşağıdaki "Soru" kutusunu sadece soru sormak için kullanınız. Bu kutuya soru formatında olmayan hiçbir cümle girmeyiniz. Sorunuzla ilgili ek bilgiler vermek isterseniz, "Açıklama" kısmına girebilirsiniz. Soru kısmının soru cümlesi haricindeki kullanımları sorunuzun silinmesine ve UP kaybetmenize neden olabilir.
Görsel Ekle
Kurallar
Platform Kuralları
Bu platform, aklınıza takılan soruları sorabilmeniz ve diğerlerinin sorularını yanıtlayabilmeniz içindir. Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Gerçekten soru sorun, imâdan ve yüklü sorulardan kaçının.
Sorularınızın amacı nesnel olarak gerçeği öğrenmek veya fikir almak olmalıdır. Şahsi kanaatinizle ilgili mesaj vermek için kullanmayın; yüklü soru sormayın.
2
Bilim kimliğinizi kullanın.
Evrim Ağacı bir bilim platformudur. Dolayısıyla sorular ve cevaplar, bilimsel perspektifi yansıtmalıdır. Geçerli bilimsel kaynaklarla doğrulanamayan bilgiler veya reklamlar silinebilir.
3
Düzgün ve insanca iletişim kurun.
Gerilim, tersleme, tahrik, taciz, alay, dedikodu, trollük, vurdumduymazlık, duyarsızlık, ırkçılık, bağnazlık, nefret söylemi, azınlıklara saldırı, fanatizm, holiganlık, sloganlar yasaktır.
4
Sahtebilimi desteklemek yasaktır.
Sahtebilim kategorisi altında konuyla ilgili sorular sorabilirsiniz; ancak bilimsel geçerliliği bulunmayan sahtebilim konularını destekleyen sorular veya cevaplar paylaşmayın.
5
Türkçeyi düzgün kullanın.
Şair olmanızı beklemiyoruz; ancak yazdığınız içeriğin anlaşılır olması ve temel düzeyde yazım ve dil bilgisi kurallarına uyması gerekmektedir.
Soru Ara
Aradığınız soruyu bulamadıysanız buraya tıklayarak sorabilirsiniz.
Alıntı Ekle
Eser Ekle
Kurallar
Platform Kuralları
Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Formu olabildiğince eksiksiz doldurun.
Girdiğiniz sözün/alıntının kaynağı ne kadar açıksa o kadar iyi. Açıklama kısmına kitabın sayfa sayısını veya filmin saat/dakika/saniye bilgisini girebilirsiniz.
2
Anonimden kaçının.
Bazı sözler/alıntılar anonim olabilir. Fakat sözün anonimliğini doğrulamaksızın, bilmediğiniz her söze/alıntıya anonim yazmayın. Bu tür girdiler silinebilir.
3
Kaynağı araştırın ve sorgulayın.
Sayısız söz/alıntı, gerçekte o sözü hiçbir zaman söylememiş/yazmamış kişilere, hatalı bir şekilde atfediliyor. Paylaşımınızın site geneline yayılabilmesi için kaliteli kaynaklar kullanın ve kaynaklarınızı sorgulayın.
4
Ofansif ve entelektüel düşünceden uzak sözler yasaktır.
Gerilim, tersleme, tahrik, taciz, alay, dedikodu, trollük, vurdumduymazlık, duyarsızlık, ırkçılık, bağnazlık, nefret söylemi, azınlıklara saldırı, fanatizm, holiganlık, sloganlar yasaktır.
5
Sözlerinizi tırnak (") içine almayın.
Sistemimiz formatı otomatik olarak ayarlayacaktır.
Gönder
Tavsiye Et
Aşağıdaki kutuya, [ESER ADI] isimli [KİTABI/FİLMİ] neden tavsiye ettiğini girebilirsin. Ne kadar detaylı ve kapsamlı bir analiz yaparsan, bu eseri [OKUMAK/İZLEMEK] isteyenleri o kadar doğru ve fazla bilgilendirmiş olacaksın. Tavsiyenin sadece negatif içerikte olamayacağını, eğer bu sistemi kullanıyorsan tavsiye ettiğin içeriğin pozitif taraflarından bahsetmek zorunda olduğunu lütfen unutma. Yapıcı eleştiri hakkında daha fazla bilgi almak için burayı okuyabilirsin.
Kurallar
Platform Kuralları
Bu platform; okuduğunuz kitaplara, izlediğiniz filmlere/belgesellere veya takip ettiğiniz YouTube kanallarına yönelik tavsiylerinizi ve/veya yapıcı eleştirel fikirlerinizi girebilmeniz içindir. Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Önceliğimiz pozitif tavsiyelerdir.
Bu platformu, beğenmediğiniz eserleri yermek için değil, beğendiğiniz eserleri başkalarına tanıtmak için kullanmaya öncelik veriniz. Sadece negatif girdileri olduğu tespit edilenler platformdan geçici veya kalıcı olarak engellenebilirler.
2
Tavsiyenizin içeriği sadece negatif olamaz.
Tavsiye yazdığınız eserleri olabildiğince objektif bir gözlükle anlatmanız beklenmektedir. Dolayısıyla bir eseri beğenmediyseniz bile, tavsiyenizde eserin pozitif taraflarından da bahsetmeniz gerekmektedir.
3
Negatif eleştiriler yapıcı olmak zorundadır.
Eğer tavsiyenizin ana tonu negatif olacaksa, tüm eleştirileriniz yapıcı nitelikte olmak zorundadır. Yapıcı bir tarafı olmayan veya tamamen yıkıcı içerikte olan eleştiriler silinebilir ve yazarlar geçici veya kalıcı olarak engellenebilirler.
4
Düzgün ve insanca iletişim kurun.
Gerilim, tersleme, tahrik, taciz, alay, dedikodu, trollük, vurdumduymazlık, duyarsızlık, ırkçılık, bağnazlık, nefret söylemi, azınlıklara saldırı, fanatizm, holiganlık, sloganlar yasaktır.
5
Türkçeyi düzgün kullanın.
Şair olmanızı beklemiyoruz; ancak yazdığınız içeriğin anlaşılır olması ve temel düzeyde yazım ve dil bilgisi kurallarına uyması gerekmektedir.
Eser Ara
Aradığınız eseri bulamadıysanız buraya tıklayarak ekleyebilirsiniz.
Tür Ekle
Üst Takson Seç
Kurallar
Platform Kuralları
Bu platform, yaşamış ve yaşayan bütün türleri filogenetik olarak sınıflandırdığımız ve tanıttığımız Yaşam Ağacı projemize, henüz girilmemiş taksonları girebilmeniz için geliştirdiğimiz bir platformdur. Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Takson adlarını doğru yazdığınızdan emin olun.
Taksonların sadece ilk harfleri büyük yazılmalıdır. Latince tür adlarında, cins adının ilk harfi büyük, diğer bütün harfler küçük olmalıdır (Örn: Canis lupus domesticus). Türkçe adlarda da sadece ilk harf büyük yazılmalıdır (Örn: Evcil köpek).
2
Taksonlar arası bağlantıları doğru girin.
Girdiğiniz taksonun üst taksonunu girmeniz zorunludur. Eğer üst takson yoksa, mümkün olduğunca öncelikle üst taksonları girmeye çalışın; sonrasında daha alt taksonları girin.
3
Birden fazla kaynaktan kontrol edin.
Mümkün olduğunca ezbere iş yapmayın, girdiğiniz taksonların isimlerinin birden fazla kaynaktan kontrol edin. Alternatif (sinonim) takson adlarını girmeyi unutmayın.
4
Tekrara düşmeyin.
Aynı taksonu birden fazla defa girmediğinizden emin olun. Otomatik tamamlama sistemimiz size bu konuda yardımcı olacaktır.
5
Mümkünse, takson tanıtım yazısı (Taksonomi yazısı) girin.
Bu araç sadece taksonları sisteme girmek için geliştirilmiştir. Dolayısıyla taksonlara ait minimal bilgiye yer vermektedir. Evrim Ağacı olarak amacımız, taksonlara dair detaylı girdilerle bu projeyi zenginleştirmektir. Girdiğiniz türü daha kapsamlı tanıtmak için Taksonomi yazısı girin.
Gönder
Tür Gözlemi Ekle
Tür Seç
Fotoğraf Ekle
Kurallar
Platform Kuralları
Bu platform, bizzat gözlediğiniz türlerin fotoğraflarını paylaşabilmeniz için geliştirilmiştir. Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Net ve anlaşılır görseller yükleyin.
Her zaman bir türü kusursuz netlikte fotoğraflamanız mümkün olmayabilir; ancak buraya yüklediğiniz fotoğraflardaki türlerin özellikle de vücut deseni gibi özelliklerinin rahatlıkla ayırt edilecek kadar net olması gerekmektedir.
2
Özgün olun, telif ihlali yapmayın.
Yüklediğiniz fotoğrafların telif hakları size ait olmalıdır. Başkası tarafından çekilen fotoğrafları yükleyemezsiniz. Wikimedia gibi açık kaynak organizasyonlarda yayınlanan telifsiz fotoğrafları yükleyebilirsiniz.
3
Paylaştığınız fotoğrafların telif hakkını isteyemezsiniz.
Yüklediğiniz fotoğraflar tamamen halka açık bir şekilde, sınırsız ve süresiz kullanım izniyle paylaşılacaktır. Bu fotoğraflar nedeniyle Evrim Ağacı’ndan telif veya ödeme talep etmeniz mümkün olmayacaktır. Kendi fotoğraflarınızı başka yerlerde istediğiniz gibi kullanabilirsiniz.
4
Etik kurallarına uyun.
Yüklediğiniz fotoğrafların uygunsuz olmadığından ve başkalarının haklarını ihlâl etmediğinden emin olun.
5
Takson teşhisini doğru yapın.
Yaptığınız gözlemler, spesifik taksonlarla ilişkilendirilmektedir. Takson teşhisini doğru yapmanız beklenmektedir. Taksonu bilemediğinizde, olabildiğince genel bir taksonla ilişkilendirin; örneğin türü bilmiyorsanız cins ile, cinsi bilmiyorsanız aile ile, aileyi bilmiyorsanız takım ile, vs.
Gönder
Tür Ara
Aradığınız türü bulamadıysanız buraya tıklayarak ekleyebilirsiniz.